Ushaq, planshet, kompıýter: qurdymǵa ketken jobalar arasynda «tirilgeni» bar ma
ASTANA. KAZINFORM – Ár jyldary elimizdiń túpkir-túpkirinde birneshe mıllıondaǵan qarajatqa kóptegen zaýyt salynyp, tipti olardyń ashylý rásimi de sán-saltanatpen ótkizilgen-di. Alaıda, basym kópshiligi ashyla sala jabylyp, jurtshylyqtyń jadynda sonysymen ǵana qaldy. Agenttik tilshisi sol jobalardy sholyp shyqqan edi.
Jurtshylyqty eleń etkizgenimen, jarty jolda qurdymǵa ketken eń shýly jobalardyń biri Qaraǵandydaǵy ushaq qurastyratyn «QazAvıaSpektr» zaýyty bolǵany sózsiz. Kásiporyn 2011 jyldyń qarashasynda resmı túrde ashylǵan bolatyn. Jobanyń seriktesi Qazan qalasynda tirkelgen – «Fırma MVEN» AAQ. Jalpy quny 2 mlrd teńgeden asyp túsetin zaýyt Indýstrııalandyrý kartasyna ense, basshylyǵy jyl saıyn 36 ushaq qurastyrýǵa ýáde bergen edi.
«QazAgro» ulttyq holdıngi» AQ kásiporynǵa jyldyq mólsherlemesi 6 paıyzben 846 mln teńge nesıe berdi. Alaıda, shaǵyn áýe kemesin jasaıtyn zaýyt salynǵanymen, birde-bir ushaq qurastyrǵan joq. Óndiris merzimi de san márte keıinge shegerildi. Ony reseılik seriktes tarapynan mindettemelerdiń buzylýy, tehnıkalyq kemshilikter, syzbadaǵy qatelikter dep túsindirýge tyrysty. Al kásiporyn basshylyǵynyń málimetinshe, «Fermer» aýyl sharýashylyǵy ushaqtaryn daıyndaý tehnologııasyn satyp alýǵa 1,7 mln dollar jumsalǵan.
Sál keıinirek, 2016 jyly buqaralyq aqparat quraldarynda shaǵyn áýe kemesin qurastyrý zaýytyn satyp alýshy tabylǵany týraly aqparat jylt etti. Muny oblys ákimdigi de rastap, endigi ýaqytta kásiporyn jekemenshikke ótkendigin atap ótti. Degenmen, zaýyt áli qańyrap bos tur. Jańa ıesiniń de onyń qaıtadan jańǵyrtýǵa qatysty esh jospary joq sııaqty.
Zor úmit kúttirgen taǵy bir joba – Shymkenttegi turmystyq qatty qaldyqtardy óńdeý zaýyty. Bul jobaǵa shamamen 1 mlrd teńge qarjy quıylǵan. «Tehnologııa 21» JShS kásipornynyń qurylysy 2011 jyly bastalyp, arada úsh jyl ótkennen keıin paıdalanýǵa berildi. Biraq, ashylǵannan keıin birneshe aı ótken soń kásiporyn basshylyǵy zaýyttyń jumys isteı almaıtyndyǵyn málimdedi. Osylaısha apparatyna tıelgen turmystyq qaldyqqa qaqalǵan kásiporyn jumysyn múldem toqtatty. Jergilikti turǵyndardyń aıtýynsha, óndiris oshaǵynyń naqty benefıtsıary kim ekendigi áli kúnge beımálim.
Sál keıinirek sol kezde Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimi bolǵan Beıbit Atamqulov atalǵan zaýytty tolyq qaıta óńdeý tsıkli bar kásiporyn retinde keńeıtý josparlanǵanyn málimdedi. Zaýyt aldaǵy ýaqytta Gonkong pen Sıngapýrdaǵydaı turmystyq qatty qaldyqty elektr energııasyna aınaldyrýdy tıis-tin. Bul jospar da sóz júzinde qalyp qoıdy. Aıtaqshy, quny mlrd teńgege para-par zaýyttyń qojaıyny belgisiz.
Shymkent qalasy ákimdiginiń habarlaýynsha, 2017 jyldyń kúzinde turmystyq qatty qaldyqtar zaýytyn «MPZ «Green Line» JShS jóndeýden ótkizgen. Biraq, zaýyt búgin de jumys istemeıdi jáne kúrdeli jóndeý jumystaryn qajet etedi.
Jergilikti atqarýshy organnyń atap ótýinshe, zaýyttyń óndiris qýaty jylyna 43,2 mln tonna qaldyqty suryptaýǵa jetkilikti. Al qalada jyl saıyn 230-240 myń tonna qaldyq jınalady, ıaǵnı bul zaýyt jumys istegenniń kúnniń ózinde qajettilikti tolyqtaı qamtamasyz etýge qaýqarsyz.
2011 jyly Aqtaýda «Aqqý» degen ataýmen qazaqstandyq planshetter óndirisin iske qosý josparlanǵan bolatyn. Jobany júzege asyrýǵa 800 mln teńge ınvestıtsııa salyndy. Óndiris oshaǵy jylyna 67 myń planshet, 40 myń teledıdar jáne 43 myń monıtor shyǵarady dep kútildi. Alaıda, olardyń birde-biri satylymǵa túsip úlgergen joq. Al zaýyttyń ózi shyǵyny mol dep tanyldy. Memleketke kelgen shyǵyn 200 mln teńgege jetti.
Aıta keterligi, kásiporyn qarjy polıtsııasy «CaspiyElectronics» basshylyǵy tarapynan alaıaqtyq áreketterdi anyqtaǵannan keıin jumysyn toqtatqan bolatyn. Zaýyt qytaılyq jabdyqtardy satyp alyp, otandyq ónim retinde usynǵan.
Keıin, 2019 jyly kásiporyn ǵımaraty WestEcoPlast kompanııasyna sońynan satyp alý quqyǵymen senimgerlik basqarýǵa berildi. Búginde ol jerde jumsaq qaptamalar shyǵaratyn zaýyt jumys istep tur. Bul aqparatty Mańǵystaý oblysynyń ákimdigi de rastap otyr.
2008 jyly Tecata markaly kompıýter qurastyrý zaýytynyń qurylysy bastaldy. Alaıda, óndiris oshaǵy iske qosylyp ta úlgermedi. Kompıýterler mektepter men turmysy tómen turǵyndarǵa arnalýy tıis edi. Sol ýaqytta 1 kompıýterdiń baǵasy 350 dollardan aspaıtyndyǵy aıtylyp, jylyna 100 myń danasyn qurastyrý josparlandy. Joba ınvestory otandyq Glotur Technology Fund venchýrlyq kompanııasy bolatyn. Kásiporyn quny 450 mln dollarǵa baǵalandy.
Almaty ákimdiginiń habarlaýynsha, tolyqtaı qarjylandyrylmaýyna jáne qurylys-montajdaý jumystarynyń sapasyz oryndalýyna baılanysty jobany júzege asyrý 2009 jyly toqtatylǵan. 2022 jyly «Innovatsııalyq tehnologııalar parki» AEA basqarýshy kompanııasynyń járdemimen nysan jeke ınvestorǵa berildi. Búginde ol halyqaralyq kompanııa ókilderimen derekterdi óńdeý ortalyǵy qurylysyn salý úshin kelissóz júrgizip jatyr.
2010 jyly Batys Qazaqstan oblysynyń Şapovo eldi mekeninde quny 400 mln teńge bolatyn eshki ósiretin, eshki sútin óńdeıtin «Bısekesh» jobasyn júzege asyrý bastaldy. Biraq, jobany júzege asyrý únemi keıinge shegerilip keldi. Sol ýaqytta onyń sebebi retinde qarjy aınalymy men kepildik qamtamasyz etýdiń jetispeýshiligi aıtylǵan edi.
Oblys ákimdiginiń habarlaýynsha, ferma 2018 jyly iske qosylǵan. Búginde óndiris oshaǵy tek 27 paıyzdyq qýatymen ǵana jumys istep tur. Sharýashylyqta 112 zaanen tuqymy, onyń ishinde 100 eshki men 12 tekesi bar.
Ákimdiktiń atap ótýinshe, saýyn maýsymynda súttiń bári óńdelmeı jergilikti bazarda satylady. Al sútti óńdeıtin zaýyt saýylatyn súttiń jetkiliksiz bolýyna baılanysty jumys istemeı tur.
Óndiristi tolyqqandy iske qosý jáne sútti óńdeý úshin eshki sanyn keminde 300-ge jetkizý, eshkilerdi baǵý úshin jańa qora-jaı salý jáne eshki saýatyn zamanaýı jabdyqtar satyp alý qajet.
2017 jyly Batys Qazaqstan oblysynda teri óńdeıtin sýperzamanaýı zaýyt ashyldy. Kásiporyn jylyna iri qara maldyń 182 myń, usaq maldyń 624 myń terisin óńdeýge qaýqarly bolýy tıis edi. Jobaǵa 2,2 mlrd teńge ınvestıtsııa quıylǵan.
Ótken jyly Májilis depýtaty Abzal Quspan dál osy zaýyttyń jumys istemeıtindigin, aınalym qarajaty nól ekendigin, eksporty joqtyǵyn málimdedi.
Oblys ákimdiginiń aqparatyna qaraǵanda, zaýyt jumysynda turaqsyzdyq bolǵan. Belgili bir kezeńde shıkizat satyp alýda qıyndyqtar týyndap, ónim sapasyna qatysty problema bolǵan. Dál osy jaıt jobany tolyqqandy iske asyrýdy qıyndatqan. Kásiporyn búginde óndirilgen ónimge tapsyrystyń jetkiliksizdigi saldarynan jumysyn toqtatyp tur.
«Ekinshi tynysy» ashylǵan jobalar
2006 jyly elimizdiń soltústiginde «30 serpindi joba» baǵdarlamasy aıasynda iske qosylǵan quny 90 mln dollarǵa jýyqtaıtyn BIOHIM bıoetanol zaýyty TMD-daǵy eń iri óndiris oshaǵyna aınalýy tıis bolatyn.
Biraq, zaýyt jumysy bastala salysymen ónimdi satýda problemalar týyndady. Mundaı jaıt bıoetanoldy eksporttaý barysyndaǵy joǵary aktsızben, kórshiles eldermen arnaýly ýaǵdalastyqtyń joqtyǵymen jáne álemdik ekonomıkadaǵy daǵdaryspen túsindirildi. Nátıjesinde «Bıohım» AQ salyq pen jalaqy bereshegi boıynsha boryshkerler tizimine tap boldy.
Osylaısha, kásiporyn jańa ınvestor tabylǵanǵa deıin 8 jyl boıy qańyrap bos turdy. 2016 jyly zaýyt Bio Operations kompanııasynyń balansyna berilip, tek 2018 jyly ǵana óndiris oshaǵy jumysyn jandandyrdy. Investıtsııanyń jalpy somasy - 11 mlrd teńge. Aıta keterligi, Soltústik Qazaqstan oblysy ákimdiginiń málimetinshe, kásiporyn búginde tabysty jumys istep tur.
Daýly jobalar qataryna Qyzylorda oblysyndaǵy shyny zaýytyn jatqyzýǵa bolady. Bul nysannyń qurylysy 7 jyldan astam ýaqytqa sozyldy. Táýligine 600 tonna ónim shyǵarýǵa qaýqarly kásiporynnyń quny – shamamen 150 mln dollar.
Bastapqyda zaýyt 2017 jyly iske qosylýy tıis edi. Alaıda, Qýandyq Bıshimbaev tutqyndalýyna baılanysty qurylys jumystary toqyrap qaldy. Sol kezde Bıshimbaev atalǵan zaýyt qurylysy barysynda «Shymkenthımmontaj» JShS-den qamqorlyǵy úshin 2 mln dollar para alǵany úshin sottaldy.
Ónerkásip jáne qurylys mınıstrliginiń málimetinshe, 2022 jyldyń qazanynda zaýyt iske qosyldy. Búginde shyny zaýytynyń ónimderi ishki naryqta ǵana suranysqa ıe emes. Sonymen qatar Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan syndy TMD-nyń ózge de elderine eksporttalady.
Jobanyń qalaı júzege asyrylyp jatqanyn buǵan deıin Qyzylorda oblysynyń ákimi Nurlybek Nálibaev aıtqan bolatyn.