Úndistan Qazaqstanǵa munaı óndirisine qajetti tehnologııalar usyna alady - Elshi
ASTANA. KAZINFORM - Qazaqstan men Úndistan arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń ekonomıkalyq jáne strategııalyq aspektileri. Eki jaqty qarym-qatynasty damytý perspektıvalary men áriptestiktiń áleýetine qatysty negizgi máseleler. Nazarlaryńyzǵa Úndistannyń Qazaqstandaǵy Elshisi, mártebeli doktor T.V. Nagendra Prasadpen mazmundy dıalogty usynamyz.
- 2023 jyldyń alǵashqy segiz aıynda Qazaqstan Úndistanǵa 263,5 myń tonna shıki munaı men munaı ónimderin eksporttaǵany týraly aıtyldy. Bul 2022 jyldyń segiz aıyndaǵy kórsetkishten 5,6 ese tómen degen sóz (1,4 mln tonna bolǵan). Nege bulaı bolyp jatyr? Buǵan Reseıdiń Úndistanǵa munaı eksportyn ulǵaıtqany áser etti me?
- Úndistannyń munaı óńdeý zaýyttary munaıdy nesıege qolaıly sharttarmen jáne t.b. básekege qabiletti mólsherlememen usynatyn elderden ımporttaıdy. Úndistan shıki munaıdyń álemdegi úshinshi iri tutynýshysy jáne qajettilikteriniń 85 paıyzdan astamyn qanaǵattandyrý úshin ımportqa táýeldi. Qazirgi ýaqytta Úndistan energetıka salasynda qajettiliktiń artýymen álemdegi eń qarqyndy damyp kele jatqan iri ekonomıka. Úkimettiń saıasatyna sáıkes Úndistan jeke nemese memlekettik sektor bólimsheleri bolyp tabylatyn munaı óńdeý zaýyttaryna shıki munaıdy óz múddelerine sáıkes óndirýge ruqsat beredi. Sonymen qatar, eshqandaı sebep bolmasa da, Úndistan jetkizý men baǵany turaqty ustaý úshin ımport kózderin ártaraptandyryp otyrady.
- Byltyr Qazaqstan Úndistanǵa 500 myń tonnaǵa jýyq bıdaı glıýtenin eksporttapty. Nege taza bıdaı nemese un emes, bıdaı glıýteni?
- Úndistan «Jasyl revolıýtsııa» arqyly azyq-túlik dánderin óndirýdi ulǵaıtty jáne bul sońǵy jyldary Úndistannyń eksportqa shyǵýyna múmkindik berdi. Buǵan bıdaı men kúrish jatady. Aıta keteıik, Úndistan álemdegi ekinshi iri bıdaı óndirýshisi bola otyryp, ótken jyly 7 mıllıon tonna ónim eksporttaǵan. Demek, Úndistan bıdaı men undy emes, basqa elderden belgili bir ónerkásip úshin glıýtendi ǵana ımporttaıdy.
- Úndistan bizdiń elge eksporttaıtyn smartfondardyń kólemin 27,4 paıyz qysqartypty. Bul Reseıge salynǵan sanktsııanyń áseri me, álde qazaqstandyqtardyń tólem qabiletiniń tómendep ketkenin kórsete me?
- Úndistan álemdegi 2-iri uıaly baılanys óndirýshi memleket jáne 2023 jyldyń alǵashqy 9 aıynda 10,5 mıllıard AQSh dollaryna telefon eksporttady. Úndistanda Apple, Samsung sııaqty kóptegen halyqaralyq brendter, tipti Oppo, Vivo, Xiaomi sııaqty qytaılyq brendter shyǵarylyp, qurastyrylýda. Úndistan Qazaqstanǵa eksportty qysqartqan joq, biraq bul azaıý naryqtyq kúshterdiń áserinen bolýy múmkin. Bolashaqta uıaly telefondar óndirisiniń ósýine baılanysty Úndistannan ımporttyń ósýi múmkin jáne Úndistanda jartylaı ótkizgishter óndirisiniń ósýi olardy kóbirek qoljetimdi etedi.
- Bizge sizderden eksporttalatyn jeńil avtokóliktiń kólemi 13,6 ese artypty. 8 aıda 1,2 myń kólik kirgen. Degenmen, qazaqstandyqtar arasynda Úndistan avtokólikterine qaraǵanda Qytaı avtokólikteri tanymal. Úndistan avtokólikteri Qazaqstan klımatyna qanshalyqty qolaıly dep oılaısyz? Jalpy bizdiń naryqqa laıyqtalǵan modelder shyǵarý nemese qazirgi modelderdi qatań klımatqa beıimdep modıfıkatsııalaý jaǵy qolǵa alynyp jatyr ma?
- Úndistannyń jeńil avtokólik ónerkásibi shamamen 40 mıllıard AQSh dollaryn quraıdy. Іshki naryq úlken jáne jylyna 6% - ǵa ósýde. Demek, eksport óte joǵary emes, biraq óndiris kez kelgen baǵytqa eksporttaýǵa múddeli. Birneshe faktorlar, sonyń ishinde klımat, siz atap ótkendeı, avtokólik eksportyna áser etedi, biraq onyń aldyn alýǵa bolady. Koreıa men Japonııanyń tanymal brendteri Úndistanda shyǵarylady, olar munda tanymal jáne olar qazaqstandyq avtokólik naryǵynda bolýy múmkin.
- Qazaqstan Kaspıı qubyr konsortsıýmyndaǵy túıtkilderden keıin munaı eksportynyń balama marshrýttaryna mán bere bastady. Bul turǵyda Úndistan qandaı áriptestik tetikterin usyna alady? Jalpy sizdiń el Eýrazııa qurlyǵynda Qytaıdan keıingi iri munaı tutynýshy naryq bolyp esepteledi. Aradaǵy logıstıkany, Qazaqstan munaıynyń sapa ereksheligin eskere otyryp, Úndistan bizden jylyna qansha kólemde munaı eksporttaı alatynyn aıta alasyz ba? Álde qazirgi kólem sizder úshin jetkilikti me?
- Áleýetti yntymaqtastyqqa ınfraqurylymdy damytý salasyndaǵy birlesken kásiporyndardy nemese logıstıkalyq tıimdilikti arttyrýǵa baǵyttalǵan kelisimderdi aıtýǵa bolady. Úndistan sonymen qatar munaı óńdeý ınfraqurylymyn damytý úshin ınvestıtsııany qarastyra alady. Bul munaıdy tasymaldaý men saqtaýdy ońtaılandyrýǵa kómektesedi jáne protsesti tıimdirek jáne únemdi etedi. Úndistan óziniń energetıka salasyndaǵy ozyq tehnologııalarymen birge Qazaqstannyń munaı óndirý jáne munaı óńdeý áleýetin arttyrý úshin saraptamalyq bilim men tehnologııalar transfertin usyna alady. Bul bilim almasý eki elge de munaıǵa qatysty protsesterdi ońtaılandyrýda paıdaly bolýy múmkin. Eki el arasyndaǵy kóliktiń geografııalyq máselelerin eskere otyryp, logıstıka men ınfraqurylymdy jaqsartý óte mańyzdy. Temirjoldar men porttar sııaqty kólik ınfraqurylymyna ınvestıtsııalaý senimdi jáne tıimdi jetkizý tizbegin qamtamasyz etýge kómektesedi. Munaıdy jetkizýge uzaq merzimdi kelisimsharttar jasaý Úndistan men Qazaqstan úshin turaqtylyq pen boljamdylyqty qamtamasyz etedi. Bul energetıka salasyn josparlaý men ınvestıtsııalardy jaqsartýǵa múmkindik beredi. Osy aspektilerge nazar aýdara otyryp, Úndistan men Qazaqstan, eki eldiń energetıkalyq qaýipsizdigi men ekonomıkalyq damýyna úles qosa otyryp, munaı salasynda berik jáne ózara tıimdi seriktestik qura alady.
- Keıbir derekter boıynsha Úndistan álemdegi dári-dármek naryǵynyń úshten birin ónimmen qamtyp otyr. Degenmen «Dok-1 maks» preparatynyń Ózbekstanda 18 balanyń ólimine sebepshi bolǵany úndistandyq farmatsevtıkanyń repýtatsııasyna qatty kóleńke túsirip ketti. Qazir antıvakserler osyndaı derekterdi ekpege qarsy argýment retinde jıi paıdalanyp júr. Bul turǵyda Úndistanda dári-dármek óndirisine baqylaý kúsheıdi me? Qazaqstandyqtarǵa úndistandyq dári-dármekti alańsyz paıdalanýǵa tolyq negiz bar dep aıta alamyz ba?
- Úndistannyń álemdik farmatsevtıkalyq naryqta aıtarlyqtaı orny bar ekeni belgili jáne «Álemniń farmatsevtıkasy» degen atpen belgili. Úndistan búkil álem boıynsha jalpy dári-dármektermen qamtamasyz etetin negizgi memleket. Úndistanda dári-dármek óndirisin qadaǵalaıtyn Ortalyq dári-dármek standarttaryn baqylaý uıymy (CDSCO) sııaqty basqarýshy organdar bar. Siz aıtqan másele óte ókinishti jáne bir ret bolǵan oqıǵadan keıin Úkimet osyndaı oqıǵalardyń aldyn alý úshin, belsendi quramyn qosa alǵanda, muqııat tekserýdi engizdi. Qazaqstan ımporttalatyn farmatsevtıkalyq preparattardy baǵalaý jáne bekitý úshin óziniń retteý tetikterine júginedi. Jaqynda Úndistan Qazaqstanǵa Úndistannyń Serum Instıtýty shyǵarǵan qyzylshaǵa, parotıtke jáne qyzamyqqa qarsy vaktsınanyń (MMR) 1 mıllıon dozasyn jetkizdi jáne Úndistan sapasy men qoljetimdiligi boıynsha negizgi jetkizýshi bolyp qala beredi.
- Úndistannyń qorǵanys salasyndaǵy tájirıbesi Qazaqstan úshin mańyzdy. Oǵan terrorızmge qarsy birlesken oqý-jattyǵý jıynyn ótkizýimiz de mysal bola alady. 2022 jyldyń aqpanyna deıin eki eldiń qarý-jaraq ımporttaý saıasaty da uqsas boldy. Batys basylymdary Úndistan Reseı qarýynan bas tartyp, mıllıardtaǵan dollardyń kelisimshartyn keri qaıtarǵanyn jarysa jazdy. Osy málimetter qanshalyqty shyndyqqa jaqyn? 2022 jáne 2023 jyly Reseıden ımporttalatyn áskerı arsenaldyń kólemi qansha paıyz qysqardy? Onyń ornyn qaı eldiń ónimimen toltyryp jatyrsyzdar?
- Úndistannyń qorǵanys ónerkásibiniń qarý-jaraq satyp alý saıasaty men qurylymyna túbegeıli ózgerister 2014 jyldan beri engizilip keledi. Bul bizdi syrtqy jetkizýshilerden táýelsiz bolýǵa jáne Úndistannyń ulttyq qaýipsizdigine aıtarlyqtaı yqpal etti. Sonymen qatar, Úndistan 2022-2023 jyldary álemdegi eń iri qarý-jaraq ımporttaýshylardyń qatarynan 1,9 mıllıard dollardy quraıtyn qorǵanys salasyndaǵy jabdyqtardy eksporttaýǵa aýysty. Osylaısha, biz 85 seriktes elge olardyń ulttyq qaýipsizdik qajettilikterin qanaǵattandyrýǵa kómektese aldyq.
Úndistan Qazaqstandy baýyrlas el dep sanaıdy jáne biz Úndistan men Qazaqstannyń qorǵanys ónerkásibi arasynda yntymaqtastyqtyń erekshe múmkindikteri bar dep sanaımyz. Qazaqstandyq kompanııalar «Make in India» baǵdarlamasy aıasynda Úndistannyń qorǵanys ónerkásibiniń damyp kele jatqan sektoryna ınvestıtsııa salyp, qatysa alady, al úndi kompanııalar óz tájirıbeleri men tehnologııalaryn qazaqstandyq seriktestermen bólisýge, sondaı-aq Qazaqstanǵa ınvestıtsııa jasaýǵa daıyn. Úndistan Úkimeti azamattyq jáne qaýipsizdik ınfraqurylymyn jaqsartý maqsatynda, álemniń 65 eli paıdalanyp otyrǵan, nesıe júıesin usynady.
- «S5+Úndistan» formaty Úndistanǵa ne berdi ? Bul formattaǵy Qazaqstannyń róli qandaı? Úndistan kompıýterlik baǵdarlamalaý salasy men mashına jasaýda, farmatsevtıka salasynda qurlyqtaǵy kóshbasshy naryqtyń biri sanalady. Qazaqstanmen osy salalardaǵy tehnologııany bólisýge qanshalyqty daıynsyzdar? Bolashaqta smartfon qurastyrý, mashına jasaý, dári-dármek óndirisi boıynsha birlesken kásiporyndar ashý josparda bar ma?
- Úndistannyń C5+formaty 2019 jyly Syrtqy ister mınıstrleri deńgeıindegi dıalog alańy retinde bastaldy. 2022 jyldan bastap ol Sammıt deńgeıine, ıaǵnı Memleket basshysy/Úkimet deńgeıine kóterildi. Bul platformalar basshylyqtardyń belgili bir kezeńde eń joǵary deńgeıde ózara árekettesýine múmkindik beredi.
Birneshe mańyzdy sátter men jetistikter:
- Prezıdent/Premer-Mınıstr, Syrtqy ister mınıstri, UQK (Qaýipsizdik keńesiniń hatshylary) deńgeıindegi turaqty ózara árekettesý;
- Úndistanda 100 adam delegatsııasynyń jastar forýmy (2022 jyldyń qarashasynda, 2024 jyldyń naýryzynda);
- Maqsatty tásil: tranzıt, saýda, terrorızmge qarsy is-qımyl jáne t.b. boıynsha birlesken jumys toptary;
- Tehnıkalyq-ekonomıkalyq yntymaqtastyq.
Qazaqstanda qolma-qol aqshasyz operatsııalardyń paıyzdyq kórsetkishi óte joǵary, men buǵan qýanyshtymyn. Úndistan Biryńǵaı tólemder ınterfeısi (UPI) arqyly tsıfrlyq tólemder boıynsha álemdegi kóshbasshy. 2023 jyldyń qazan aıynda Úndistan men Ortalyq Azııa arasyndaǵy Ulttyq qaýipsizdik keńesshileriniń Dıalogy barysynda Úndistan Ortalyq Azııanyń barlyq elderine Biryńǵaı tólem ınterfeısi (UPI) tehnologııasyn tegin usyndy. Úndistan Ulttyq Stack, sandyq valıýta, RUPAY kartasy jáne t.b. boıynsha óz tájirıbesi men tehnologııasymen bólisýge daıyn. Sonymen qatar, metaldar men mıneraldar salasyndaǵy yntymaqtastyqta úlken múmkindikteri bar. Úndistan osy mańyzdy sektorda yntymaqtastyq etý úshin paıdaly qazbalardy, ásirese Qazaqstandaǵy sırek kezdesetin jerlerdi barlaýǵa kómektesýge usynys jasaǵan.
- Úndistanda halyq kóp bolǵandyqtan eńbek kúshi arzan degen pikir bar. Bul shynymen sondaı ma? Osy turǵydan alǵanda bizdiń elde birlesken kásiporyn ashý sizderdiń ınvestorlaryńyz úshin qanshalyqty tıimdi?
- Úndistannyń jumysshylary men mamandary búkil álem boıynsha birneshe ekonomıkany qurýǵa kómektesetini belgili. Parsy shyǵanaǵy aımaǵynda bizde shamamen 9 mıllıon halyqty quraıtyn Úndi qaýymdastyǵy bar, tıisti elder osyndaı baı úlesi úshin joǵary baǵalaıdy. Sol sııaqty, densaýlyq saqtaý, aqparattyq tehnologııalar, taý-ken ónerkásibi, paıdaly qazbalar jáne ınfraqurylym salalarynda zańǵa baǵynatyn, bilikti jáne eńbekqor mamandar qajet. Osy sektorlardaǵy birlesken kásiporyndar Úndistannan kelgen osyndaı jumys kúshin paıdalana alatyny sózsiz. Ózderińiz biletindeı, Úndistanda osy sektorlar úshin eń úlken adam resýrstary qory bar.
- 2021 jyly Úndistannyń Syrtqy ister mınıstri Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevqa eki eldiń vaktsına sertıfıkattaryn ózara moıyndaý týraly usynys aıtqan edi. Sol usynys iske asyp jatyr ma? Qazaqstannyń qandaı vaktsınalary Úndistanda sertıfıkattaýdan ótip úlgerdi?
- Bul usynys qabyldandy jáne Úndistan men Qazaqstan múddeli organdardyń daıyndaǵan Covid-19 vaktsınatsııa sertıfıkattaryn ózara moıyndaýǵa kelisti. Bul eki el arasyndaǵy saparlardyń kedergisiz ótýine ákeldi.
Aıta ketý kerek, 2023 jyly Qazaqstanda áýe qatynasynyń artýymen 75000-nan astam úndi týrısteriniń rekordtyq kórsetkishi tirkeldi.
