Ulyqtaý rásimindegi sóz saıası deklaratsııa retinde
Ulyqtaý rásiminde aıtylatyn sózdi saılaý aldyndaǵy kampanııanyń túıini deýge bolady. Sodan keıin jurt saıasatkerden bergen ýádelerin oryndaýyn kútedi. Saıasatker ol arqyly azamattardyń tańdaýy durys bolǵanyna kózin jetkizip, jańa ómirge jigerlendiredi, adamdardyń bolashaqta basshylyqqa alatyn ıdealdaryn jınaqtaıdy.
Tarıhqa qysqasha kóz júgirteıik. Sovet Odaǵynda tek bir ǵana márte ulyqtaý rásiminde jurtshylyqqa sóz arnaldy, onyń mazmuny qazir eshkimniń esinde de joq shyǵar. Odan góri SSSR-diń birinshi ári sońǵy prezıdenti M.S. Gorbachevtyń laýazymnan ketkeni jurttyń esinde qaldy. Ári sol oqıǵany jurtshylyq Kremldiń basynan sovetter týynyń qulaýy, Odaqtyń ydyraýy retinde jıi eske alady. Onyń ústine, M.S. Gorbachevtyń ózi aıtqandaı, «órkenıetti elderdegi sııaqty, SSSR Prezıdentin shyǵaryp salýǵa arnalǵan birde-bir is-shara ótkizilgen joq».
Demokratııa qanat jaıǵan elderde jańa prezıdenttiń ulyqtaý rásimindegi sózi saılaýda jeńiske jetken saıasatkerdiń alǵy sózi sanalady. Shyn máninde, ol - jańa memleket basshysynyń saıası deklaratsııasy ári aldaǵy jyldarda iske asyrylatyn baǵdarlamanyń qysqasha baıany. Sondyqtan da, mysaly, AQSh-ta jańa prezıdenttiń ulyqtaý rásimindegi sózin BAQ jarysa jazyp jatady. Prezıdent Bıll Klınton 1997 jyly erekshe saıt ashyp, óziniń ekinshi ulyqtaý rásimindegi sózin onlaın-translıatsııalaýǵa tapsyrma bergen alǵashqy AQSh prezıdenti boldy.
Árıne, tipti eń mańyzdy isterde de oıda joq tosyn jaıttar bolyp jatady. Ulyqtaý rásimindegi sóz sóıleý ereksheligimen tarıhta qalǵan kezder de bolǵan. Mysaly, Djordj Vashıngton ulyqtaý rásiminde nebári 135 sóz aıtqan. Eń uzaq sóılegen AQSh prezıdenti Ýılıam Harrıson boldy. Ol 1841 jyly eki saǵattaı sarnap, 8 445 sóz aıtqan. Harrıson ǵımarattyń ishinde emes, dalada turyp, qatty aıazda, óńmeninen yzǵarly jel ótýine qaramastan qalyń kıimsiz, jalańbas, qolǵapsyz turyp sóılegen. Sonyń saldarynan ókpesinen sýyq ótip, bir aıdan keıin qaıtys boldy.
HH ǵasyrda jurttyń aýzynan túspegen sóz retinde Djon Kennedıdiń sózin aıtýǵa bolady.
«Meniń qadirli amerıkalyqtarym! Elim maǵan ne berdi dep suramańyzdar, men elime ne berdim dep ózderińizden surańyzdar. Qurmetti álem azamattary! Amerıka biz úshin ne isteýi kerek dep suramańyzdar, adam bostandyǵy úshin birigip biz ne isteı alamyz dep surańyzdar».
Margaret Tetcher Chehoslovakııa prezıdenti Vatslav Gaveldiń ulyqtaý rásimindegi sózinen erekshe áserlenipti. Gavel sonda «mahabbat, dostyq, bireýdiń qaıǵysyn bólisý, qaıyrym, keshirim mánin joǵaltqan, azyp-tozǵan álemdegi ómir» týraly aıtqan bolatyn (M. Tetcher. Velıkaıa ıstorııa «jeleznoı» ledı. M;. AST, 2016, S. 571).
Qasym-Jomart Toqaevtyń ulyqtaý rásimindegi sózinen birneshe tezısti bólip qaraýǵa bolady. Ol Nursultan Nazarbaevtyń saıasatyn jańasha jaǵdaıda jalǵastyratynyna nazar aýdartty. Memlekettiń Elbasy qalaǵan irgetasy saqtalyp, bekı túsetinin aıtty.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev taıaý jyldary Qazaqstan sheshýi tıis negizgi on mindetti atap kórsetti. Atalǵan mindetter el ómiriniń barlyq salasyn – saıası qurylys, ekonomıka, áleýmettik sala, syrtqy saıasatty túgel qamtıdy.
Degenmen, atalǵan mindetterdi oryndaýdyń ózi – demokratııalyq qoǵam qurý, naryqtyq ekonomıkany damytý, áleýmettik memleket qurý sekildi Qazaqstan Konstıtýtsııasynyń basty qaǵıdalaryn iske asyrý ekendigine jurttyń bári de mán bergen joq.
Prezıdent Q. Toqaev «meniń saıası tuǵyrnamam – azamattardyń basty suraqtaryna jaýap berý» dedi. Ázirshe munyń bári eldegi reformalardyń jalpy kórinisi. Biraq basqasha bolýy da múmkin emes edi, óıtkeni bıliktiń aýysýy memlekettik elıta úshin de, qalyń buqara úshin de kútilmegen oqıǵa boldy. Biraq ulyqtaý rásimindegi sóz Q.K. Toqaev saıası sabaqtastyqty amal joqtan ustaný qajet dep emes, eń bastysy – saıası turaqtylyqty, ultaralyq kelisimdi, Elbasy tusynda irgesi qalanǵan ózge de jetistikterdi saqtaýdyń sharty dep túsinetinin kórsetti.
Osynaý berik negizde jańa josparlar quryp, zaman talabyna jaýap beretin jobalardy iske asyrýǵa bolady. Sondyqtan jýyq arada Prezıdenttiń ulyqtaý rásimindegi sóziniń basty tezısteriniń máni ashylady. Ol qoǵam men memlekettiń tyǵyz baılanysy arqyly iske asyrylýy tıis. Q. Toqaevtyń pikirinshe, memleket pen azamattyq qoǵamnyń bir-birine kómektesýi jetistikke jetýdiń kepili. Q. Toqaev aıtpaqshy, «saıası qurylym ózgeristerge saı bolýy tıis. Óıtpegen jaǵdaıda bul ekonomıkalyq reformalardy iske asyrýǵa kedergi bolmaq».
Prezıdent «ótkir áleýmettik problemalardy sheshýmen, kóbirek muqtajdyq sezinip otyrǵandarǵa kómektesýmen naqty aınalysý» arqyly reformalardyń aıtýly nátıjelerine qol jetkizý qajet ekenin atap kórsetti. Áleýmettik saıasatta jyldam ári kózge kórinerlikteı nátıjelerge qol jetkizý, sonyń ishinde halyqtyń tabysyn arttyrý qajet. Prezıdent jańa jumys oryndaryn ashý, laıyqty jalaqymen qamtamasyz etý, biryńǵaı baspana saıasatyn ázirleý ádiletti áleýmettik saıasat júrgizý talabyn qoıyp otyr.
Áleýmettik salada naqty mindetter tur. Olar: bilim berý sapasyn arttyrý, muǵalimder men dárigerlerdiń mártebesin kóterý, turǵyndardy sapaly medıtsınalyq qyzmetpen qamtamasyz etý, qoljetimdi baspana, t.b.
Q. Toqaev saılaýaldy baǵdarlamasynda eń ózekti áleýmettik máselelerdi sheshýdi usynyp, oǵan 2 trln teńge jumsaýdy josparlap otyrǵanyn jetkizdi. Jastar úshin asa ózekti baspana máselesin sheshý úshin tabysy az jáne kópbalaly otbasylarǵa arnap jalǵa beriletin 40 myń páter salý josparlanyp otyr. Bul jáne basqa da baǵdarlamalardyń iske asyrylýyn jurtshylyq jiti baqylap otyrady.
Densaýlyq saqtaý salasyna bólinetin qarajat JІÓ 5%-yna deıin artady. Bul alǵashqy medıtsınalyq-sanıtarlyq kómek kórsetý jelisin qoljetimdi etedi. Barlyq óńirdegi barsha balany mektepke deıingi bilim berýmen qamtý josparlanyp otyr. Orta mektep 12 jyldyq bilim berýge tolyǵymen kóshedi, al úsh tuǵyrly tildiń engizilýi qazaq tilin úırenýge kóbirek mán berý arqyly jalǵasyn tabady, qoǵamdyq pánder qazaq jáne orys tilderinde oqytylyp birtindep aǵylshyn tili engiziledi. Budan tys, balalar artyq júkten arylyp, oqytýdyń jańa ádistemeleri engiziledi. 2022 jylǵa deıin apattyq jaǵdaıdaǵy jáne úsh aýysymmen oqıtyn mektepterdiń máselesi sheshiledi.
Nátıje bolýy úshin ýaqyt qajet ekenin jurttyń bári túsinedi. Sondyqtan Prezıdent Q. Toqaev turǵyndardyń áljýaz tobynyń nesıesin jabý týraly eshkim kútpegen sheshim qabyldady. Árıne, klassıkalyq naryqtyq ekonomıka turǵysynan alǵanda, Prezıdenttiń osy sheshimi daýly sııaqty kórinedi. Biraq tranzıt jáne qazirgi jaǵdaıdy eskersek, bul áleýmettik shıelenisti jibitti, sonymen qatar jańa Prezıdent bastaǵan ózine tán meıirimdilik kezeńiniń esigin ashty. Áleýmettik áriptestik pen ózara yqpaldastyq alýan túrli is-qımyl arqyly kórinis tabýy múmkin. Q. Toqaev bul rette mańyzdy ári ózgege úlgi bolarlyqtaı qadam jasady. Ol munymen Qazaqstan qoǵamy qarapaıym azamattan Prezıdentke deıin áleýmettik azamattyq nıettestiktiń quramdas bóligi bolýy tıis ekenin kórsetip otyr.
Basty problemalardyń biri – ulttyq bıznesti damytý, orta tapty qalyptastyrý. Ekonomıkalyq strategııany iske asyrýǵa múmkindiginshe jyldam jańa baǵyt usyný úshin ekonomıkanyń qazirgi ahýalyna búge-shigesine deıin taldaý júrip jatyr.
Ekonomıka jekemenshikke qol suqpaý qaǵıdatyna negizdele damýy tıis. Sondyqtan Qazaqstandaǵy kásipkerlikke beriletin buljymas kepildikter júıesi qurylmaıynsha, kásipkerler jalpymemlekettik: óńirlik jáne jergilikti jobalarǵa qarajat quıǵysy kelmeıdi. Kásipker táýekelderdi baqylaı alatynyna, memleket onyń salǵan qarajatyna kepil bolatynyna kóz jetkizýi tıis. Onsyz elden «kapıtaldyń jylystaýyn» toqtatý múmkin emes.
Osy máseleni sheshý úshin qaǵazbastylyq deńgeıin tómendetip, sybaılas jemqorlyqqa qarsy aıaýsyz tabandy kúres júrgizý qajet. Dılemma túsinikti – ne kásipkerlikti damytamyz, ne bolmasa bárin jalmaıtyn jemqorlyqqa jol beremiz. Bulardyń biri bolǵan jerde ekinshisi kún kóre almaıdy.
Q. Toqaev ekonomıkanyń túrli segmentterin damytý úshin basqa elderdiń básekelik ortany qalyptastyrý tájirıbesin barynsha paıdalaný qajettigin túsinedi. Mysaly, AQSh tarıhynan saılaý quqyǵyn keńinen paıdalaný, ortalyq bılik tetigindegi tepe-teńdik jáne tejemelik júıesi, qalyń buqaranyń saıası pikirlerin ashyq aıtý múmkindiginiń bolýy – zań shyǵarý organdary kapıtal men jumys kúshin tartýǵa qolaıly quqyqtyq-normatıvtik ortany jasaýdan basqa amaly bolmaıtynyn kórdik.
Batys avtorlarynyń aıtýynsha, elde iri ári bir-birine básekeles bolatyn bank júıeleriniń paıda bolýyna múmkindik beretin birden-bir alǵyshart – memlekettik sheneýnikterdiń bıligi men ýákiletterin ınstıtýttyq turǵyda shekteý jáne osy shekteýlerdiń bir bóligin is júzinde kúshke ıe saılaý quqyǵy arqyly qamtamasyz etý. («Estestvennye eksperımenty ıstorıı». M., AST, 2018, S.150).
Taǵy bir problema – memlekettiń aýqymdy qaryzy. Úkimettiń shyǵyndary jınaǵan salyǵynan asyp túsedi. 2014-2018 jyldar aralyǵynda úkimettiń qaryzy eki esege: 5,6-dan 11,7 trln teńgege deıin ósti. Bul JІÓ 20%-yn quraıdy. Memlekettik qaryz odan da kóbirek 5,8-den 16 trln teńgege deıin ósti. Soǵan sáıkes, memlekettik qaryzǵa qyzmet kórsetý shyǵyndary da ósip, 2018 jyly 586 mlrd teńgege jetti. Al olardyń respýblıkalyq bıýdjet shyǵyndaryndaǵy úlesi 2014 jyly 3,6% bolsa, 2018 jyly 6,3%-ǵa jetti. Negizsiz aqsha shyǵyndaý - shıkizat baǵasy sharyqtap turǵan «munaı dáýirinen» qalǵan «ádet». Qaryz mólsheriniń ósýin toqtatý úshin úkimet shyǵyndardy azaıtýmen qatar, tabystaryn da kóbeıtýi tıis. Al oǵan tek bıznesti jan-jaqty qoldaý arqyly ǵana qol jetkizýge bolady.
Úkimet artyq fýnktsııalardan, eń aldymen,
baqylaý fýnktsııalarynan arylýy tıis. Memlekettik apparatty qysqartý ǵana emes,
eldi jan-jaqty damytý úshin onyń qyzmetin de ózgertý qajet.
Jasyratyny joq, Qazaqstannyń óńirleriniń damýy birkelki emes. Árıne,
problemanyń obektıvti negizderi bar. Qazaqstan jer kólemi boıynsha álemde toǵyzynshy
orynda tur. Sonymen qatar, aımaqtar ártúrli tabıǵı-klımattyq beldeýlerde
ornalasqan. Tipti aýmaǵy keıbir kishkentaı memleketterdiń kóleminen asatyn
oblystardyń ózinde shól, dala men taýlar kezdesedi. Olar ózderiniń
aýylsharýashylyq, ekonomıkalyq jáne tabıǵı áleýeti jaǵynan teń emes. Sondyqtan
Qasym-Jomart Toqaevtyń sózinde «qazaqstandyqtardy alańdatyp otyrǵan naqty
mindetterdi jergilikti deńgeıde sheshý kerek. Biz aımaqtardaǵy ózin-ózi basqarý
júıesin nyǵaıtamyz, turǵyndar aımaqtaǵy qordalanyp qalǵan máselelerdi sheshýge
belsendi aralasatyn bolady» dep aıtylǵan.
Q.Toqaev álemdegi jaǵdaıdy jaqsy biletin saıasatker jáne dıplomat retinde adamzat tehnologııalar, ekonomıka jáne áleýmettik tártip ózgeretin kezeńge, ıaǵnı jańa dáýirge aıaq basqanyn jaqsy túsinedi. Adamdardyń, ásirese, jastardyń dúnıetanymy ózgerýde. Eski qarama-qaıshylyqtardyń ornyna jańalary keledi. Buǵan uly derjavalardyń saýda soǵystary, jańa óńirlik qaqtyǵystar, keıbir memleketterdiń burynǵy qaýipsizdik mehanızmderin qabyldamaý saldarynan týyndaıtyn turaqsyzdyqty jatqyzamyz.. Onyń aıtýynsha, keıbir elder men óńirler ilgerileýdiń jańa tolqynyna ilese almaı, oqshaýlaný men agressııa strategııasyn tańdaýda. Aldyńǵy qatarly elder áldeqaıda alǵa ozǵanymen, kópshiligi shette qalyp qoıǵan. Bul álem memleketterin kúrt polıarızatsııalap, jańa qaqtyǵystardyń bastalýyna negiz bolady.
Damý úshin keshendi sheshimder qabyldaý qajet. Tabysqa ekonomıka nemese áleýmettik saıasattyń arqasynda ǵana qol jetkizý múmkin emes. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti kúrdeli ózgerister týraly: «ekonomıkalyq, áleýmettik jáne saıası progress - bizdiń zamanaýı syn-qaterlerge jalǵyz durys jaýabymyz» degen sózderine bári birdeı nazar aýdarǵan joq. Mundaı tásil ashyqtyqqa, eń joǵary jetistikterge, ozyq tehnologııalarǵa umtylýǵa negizdelýi kerek. Eldiń saıası ómirin demokratııalandyrmaı, ekonomıkalyq turǵydan damý múmkin emes ekenin túsinetin ýaqyt keldi.
Q.Toqaev saıası qurylymnyń úlken ekonomıkalyq ózgeristerge sáıkes kelýi kerektigin, áıtpese, reformalardyń toqtap qalýy múmkin ekenin túsinedi. Dál osy formýladan jańa Prezıdent qoǵamnyń negizgi suranystary - aldyńǵy jyldary eldi ilgeri súırelegen «aldymen ekonomıka, sodan keıin saıasat» formýlasynan qoǵamnyń barlyq salalaryn tolyqqandy reformalaýǵa kóshý kerek ekenin túsinetinin ańǵarýǵa bolady. Myqty bılik aýyspaly kezeńde birshama ról atqardy dep aıtýǵa bolady. Endi qoǵam tarapynan baqylaýdy keńeıtý men bılik ókilettikti qaıta bólý arqyly bılik tıimdiligin arttyratyn kez keldi.
«Saıası qurylym ózgeristerge jaýap berýi kerek, áıtpese, bul ekonomıkalyq reformalarǵa kedergi bolady. Saıasat pen memlekettik qyzmetke eń bilimdi adamdar ǵana kelýi qajet, merıtokratııa qaǵıdaty jumys isteýi kerek. Men ashyq jáne aıqyn jumys jasaımyn. Bizdiń Otanymyz, taǵdyrymyz – bir», - dedi Q.Toqaev.
Barlyǵy derlik qoǵamdyq ózgeristerge degen suranystyń artyp kele jatqanyn aıtady. Biraq bul ózgerister ózdiginen oryn almaıdy. Bizge eldi durys baǵytta qozǵaıtyn adamdar kerek. Bul mindettiń mańyzdylyǵy sonshalyq, Q.Toqaev bul máseleni damyǵan elderdiń úlgisimen quqyqtyq, uıymdastyrýshylyq jáne basqa da jaǵdaılardyń jasalýyn kútpeı, ony aldaǵy kúnderi sheshý kerek ekenin aıtady.
Memleket basshysy «memlekettik basqarý júıesine merıtokratııa negizinde laıyqty, bilimdi adamdar ǵana kelýi kerek. Úmitkerlerdi tańdaýdyń basqa qaǵıdasy bolýy múmkin emes» dep atap ótti. Aldymen Memleket basshysy prezıdenttik kadrlardyń tizimin qurýdy usyndy. Oǵan eldiń barlyq aımaqtarynyń eń úzdik 300 ókili kiredi.
Q.Toqaev Qazaqstannyń ózgerýindegi jastardyń róline erekshe nazar aýdarady. Biraq reforma ata-babalardyń mol murasyna negizdelýi kerek. Sondyqtan Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń sóılegen sózinde «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń qundylyqtary bizdiń basty rýhanı baǵytymyz bolyp qala beretindigi basa aıtylǵan. Tarıhty qurmetteý, Otanǵa degen adaldyq, ǵylym men bilimge qushtarlyq - munyń barlyǵy bizdiń halqymyzdyń qundy qasıetteri. Bul qasıetter halyqtyń birligi men jasampazdyq kúshin nyǵaıtady, eldiń básekege qabilettiligin arttyrady.
Ekonomıkalyq reformalar saıası transformatsııaǵa alyp keleri sózsiz. Eger oryndalmasa, onda ekonomıkada toqyraý bastalady. Bul jóninde Margaret Tetcher: «Bir kúni Qytaıdaǵy ekonomıkalyq ózgeristerdiń artyp kele jatqan qozǵaýshy kúshi saıası ózgeristerge alyp keledi. QHR-da adam quqyqtaryn qatań túrde saqtaý arqyly saýda jáne aqparat arnalaryn ashyq ustaý - bul uly áskerı derjavany ekonomıkalyq alpaýyt elge, halyqaralyq qoǵamdastyqtyń senimdi múshesine aınaldyrýdyń eń tıimdi tásili», - dep aıtty.
Damýdyń basqa quramdas bóligi - bılik pen qoǵam arasyndaǵy dıalog qaǵıdasy. Qasym-Jomart Toqaevtyń ulyqtaý sózinde pikirlerdiń plıýralızmin moıyndaýǵa negizdelgen dáıekti jáne mazmundy dıalogtyń qajettiligi aıtyldy. Ol birliktiń múlde qaıshylyqtar men ártúrli pikirlerdiń bolmaýyn bildirmeıtinin túsinedi. Ol úshin bul máseledegi negizgi baǵdar - «Ár alýan pikir - birtutas ult» formýlasy.
Eldi basqarýdyń demokratııalyq stıline kóshý - kópsatyly protsess. Qatelikter jınaqtalǵan jaǵdaıda saıası transformatsııanyń saldary qaýipti bolýy múmkin. Itshak Adızestiń :«Bıýrokrattar bárin ózinshe isteýge daǵdylanǵan. Olardyń ádetti jumys tásilin ózgertip, yntymaqtastyqqa qol jetkizý úshin, múmkin bolsa, kóp kúsh salý kerek» dep aıtqany bar.
Búkil qoǵam ókilderi, onyń ishinde jastar da kiretin Qoǵamdyq senim ulttyq keńesi dıalog quraly bolýy kerek. Árıne, bul organ memlekettik bıliktiń saılanbaly organdarynyń, ıaǵnı máslıhattar men Parlamenttiń qyzmetin almastyrmaýy kerek. Biraq ýaqyt kútpeıdi. Dıalog alańdary saıası reformany qazirden bastap qoldaýy kerek. Ulttyq keńes qyzmetiniń tıimdiligi onyń quramymen ǵana emes, sonymen birge Prezıdenttiń sheneýnikter men memlekettik organdardy azamattyq qoǵamnyń barlyq ınstıtýttarymen yntymaqtastyqta bolýǵa baǵyttaýymen anyqtalady.
Qasym-Jomart Toqaevtyń aldyna qoıylǵan mindetter – óte kúrdeli ári mańyzdy. Al olardy Prezıdent pen memlekettik apparattyń ǵana kúshimen sheshý múmkin emes. Sondyqtan ol qoǵamnyń negizgi problemalaryn talqylap, saılaýaldy tuǵyrnamany iske asyrýdyń mazmundy josparyn qurýda birlese jumys isteýdi usynady. Q.Toqaevtyń ózi atap ótkendeı, bul qujatta halyqtyń eń jaqsy ıdeıalary men usynystary kórinis tabatvn bolady.
Túrli salada shekteýleri kóp qoǵamnan ashyq demokratııaǵa ótý árqashan qıyn bolatynyn este ustaǵan
jón. Mundaı aýysý jańa saıası mádenıettiń, minez-qulyq pen daǵdylardyń
qalyptasýyn, adamdardyń sanasynda qatyp qalǵan burynǵy ádetterden
bas tartý qajettigin bildiredi. Erkin bolǵysy keletin kez kelgen qoǵam barlyq azamattar
demokratııanyń teorııasy men praktıkasyn túsine alatyn deńgeıge jetýi kerek. Bul
úshin bilim berý júıesi, buqaralyq aqparat quraldary, qoǵamdyq uıymdar,
partııalar jáne t.b. birlesip, kúsh salýy kerek. Tranzıttik elderde demokratııaǵa
degen jeńildetilgen kózqaras tendentsııasy bar. Onda adamdar ınstıtýttardyń,
quqyqtar men mindetterdiń jáne ıdeıalardyń ózara is-qımylynan góri jeke adam bostandyǵynyń kepildikterin baıqaıdy. Mańyzdy bir jaǵdaıdy túsiný qajet - demokratııa
múmkindikter berip qana qoımaıdy, sonymen qatar azamattarǵa mindetter de júkteıdi.
Alda mańyzdy mindet tur – azamattar arasynda jańa saıası mádenıet qalyptastyrý
kerek. Qoǵamdyq ómirge aralasý nátıjeli bolýy úshin adamdar áleýmettik
problemalar týraly jergilikti, aımaqtyq jáne ulttyq deńgeıde habardar bolyp,
jeke jáne qoǵamdyq múddelerdi biriktire alýy kerek. Ózge pikirge degen
tózimdilikke úırenip, yntymaqtastyqta bolyp, ymyraǵa kele bilý kerek. Olar
zańdy, legıtımdi bılikti, jeke menshik jáne jeke quqyqtardy qurmetteýi kerek.
Memlekettik saıasatqa qatysty jańa tásilder Qasym-Jomart Toqaevtyń ekonomıkadaǵy, saıasattaǵy jáne halyqaralyq qatynastardaǵy jańa tendentsııalardy eskere otyryp, qoǵamdy ıntegratsııalaý saıasatyn jalǵastyratyndyǵyn kórsetedi. Alda úlken jumys kútip tur, alaıda ulyqtaý sózine úlken úmit artýǵa bolady, sebebi onda qoıylǵan maqsattar azamattardyń oıyna saı kelip, Qazaqstan halqynyń qoldaýyna súıenedi.
Prezıdent Q.Toqaevtyń ulyqtaý sózindegi negizgi basymdyqtarmen qatar, onyń elimizdegi eń joǵary laýazymdaǵy qyzmetiniń alǵashqy aılarynyń nátıjeleri uzaq talqylanyp, óz baǵasyn alady dep boljaýǵa bolady. Qazaqstandaǵy bılik tranzıtiniń ózindik erekshelikteri bar ekenin eskerý kerek. Olar memlekettik basqarýdyń ártúrli ádisteriniń ózara baılanysymen anyqtalady. Tarıhty bilý qazirgi zamandy jáne damý perspektıvasyn uǵyný úshin jaıdan-jaı kerek bolǵan joq.
Tranzıt nemese reformalar kezeńindegi memleket basshylarynyń qyzmetine, ásirese, osy oqıǵalar kezinde jarııalanyp, berilgen baǵa óte qarama-qaıshy bolýy múmkin.
Mysaly, Amerıka Qurama Shtattarynyń tarıhyndaǵy mańyzdy kezeń bolyp sanalatyn HH ǵasyrdyń 30-shy jyldarynyń ortasy men ekinshi jartysy Prezıdent F. Rýzvelttiń «jańa baǵyty» dep ataldy. Oǵan degen kózqaras aıtarlyqtaı jaqsy bolǵan joq. Keıbir zamandastary F.D. Rýzvelt AQSh-taǵy fashızmdi qoldaıdy degen pikir aıtsa, basqalary, kerisinshe, onyń reformalaryn sotsıalıstik dep sanady. Keıde «jańa baǵyt» qos pikirdiń jıyntyǵy retinde kórsetilgen. 1960 jyldardyń basynda amerıkalyq tarıhnama «Jańa baǵyttyń» oń sıpaty týraly konsensýsqa qol jetkizdi. Degenmen, qarsy pikirler áli de bolsa tabylyp jatady.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Jańa baǵytyna» ultshyldyq, kommýnızmnen bastap lıberalızmge deıin ár túrli pozıtsııadan baǵa berýge bolady. Qazaqstanda saıası áralýandyqtyń barlyq spektri bar. Biraq Q.Toqaev jalpyulttyq maqsattardy anyqtaýda jáne oǵan qol jetkizýde jalpyulttyq konsensýs usynatyndyǵyn umytpaý kerek. Patrıotızm men bolashaqty birlese aıqyndaý qoǵamnyń barlyq salalaryn biriktirýi tıis. Sonymen qatar, bolashaq úshin qoǵamnyń osyndaı birligin saqtaıtyn saıası jáne memlekettik ınstıtýttar qurylýda. Bul – eń bastysy.
Avtor: Berik Ábdiǵalıuly
