Ulttyq ıadrolyq ortalyqtyń ókili AES týraly pikir bildirdi
- Denıs Borısovıch, Memleket basshysynyń atom elektr stantsııalaryn salý múmkindigin zerdeleý týraly tapsyrmasy AES-tiń qaýipsizdigine kúmánmen qaraıtyndar arasynda rezonans týǵyzdy. Bul týraly ne aıta alasyz? Ondaı qorqynysh qanshalyqty negizdi?
- Iá, rasynda da, kóbi Qazaqstan Respýblıkasynda atom energetıkasy salasyn damytý keleshegine qaýippen qaraıdy. Bul kóp jaǵdaıda Semeı ıadrolyq synaq polıgonynda júrgizilgen synaqtarǵa, atom energetıkasy tarıhynda oryn alǵan keıbir apattar men keleńssizdikterge, sondaı-aq atom energetıkasy týraly qaýesetter men joramaldarǵa baılanysty. Sala mamandary atom energetıkasynyń buǵan deıingi sabaqtaryn umytpaıdy. Іri apattar men oqıǵalardyń bári aldyńǵy býyn reaktorlarynda boldy. Qazir álemde jobalanǵan, salynyp jatqan jáne jumys istep turǵan zamanaýı stantsııalar «3+»býynyna jatady. Olardyń quramynda belsendi jáne passıvti qaýipsizdik júıeleri bar. Olar kez kelgen jaǵdaıda reaktordy adamnyń qatysýynsyz da qaýipsiz kúıge keltirýge qabiletti. Olardy salǵan kezde aldyńǵy býyn stantsııalarynda bolǵan aqaýlar men apattar eskerildi. Bul reaktorlarda kóptegen qorǵanys qabattary bar. Osylaısha, avarııa kezinde radıoaktıvti zattardyń AES alańynan syrtqa shyǵýy múmkin emes. Osyǵan baılanysty, qazirgi AES-terdiń qaýipsizdigine baılanysty qaýipterdiń obektıvti negizi joq dep esepteımin.
–Qazaqstanda AES salynýy múmkin oryn retinde ár kezde ár túrli meken atalǵany belgili. Bul joly qandaı aımaqtar qarastyrylyp otyr jáne tańdaý nege sol jerge tústi?
– Qazaqstan Respýblıkasynda atom energetıka stantsııasyn salý máselesi ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldarynan bastap qarastyrylyp keledi. Kóptegen tehnıkalyq-ekonomıkalyq zertteý júrgizildi. Qurylystyń alańy retinde birneshe jer qarastyryldy. Sońǵy zertteýler AES saýlǵa qolaıly eki aýmaqty alǵa shyǵaryp otyr. Olar – Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Kýrchatov qalasy men Almaty oblysynyń Jambyl aýdanynadaǵy Balqash kóliniń ońtústik-batys jaǵalaýynda turǵan Úlken kenti.
Bul oryndardyń áleýetin pysyqtaý kezinde seısmıkalyq turaqtylyq, mańaıynda qaýipti ónerkásip obektileri men áýe trassasynyń bar-joǵy, generatordy sýyta alatyndaı sý qoımasynyń bolýy; boljaldy qýat tapshylyǵy, ınfraqurylym jelilerin bólý jáne rezervteý múmkindigi, iri gabarıtti júkterdi jetkizý múmkindigi, aýdanda jumys istep turǵan ınfraqurylymnyń, onyń ishinde AES qurylysyn súıemeldeý úshin qajetti ǵylymı-tehnıkalyq ınfraqurylymnyń jáne taǵy basqalardyń bolýy eskerildi.
- AES-tiń qaýipsizdigi týraly sóz bolǵanda Chernobyl apaty eske túsedi. Qazirgi atom elektr stantsııalary HH ǵasyrdyń 70-shi jyldarynda salynǵandardan nesimen erekshelenedi?
- Joǵaryda aıtqanymdaı, sol jyldary jobalanǵan jáne salynǵan stantsııalar qaýipsizdik turǵysynan qazirgi stantsııalardan aıtarlyqtaı erekshelenedi. Chernobylda Joǵary qýatty reaktor tıpindegi reaktor jumys istedi. Negizi bul tıptegi jobadan mamandar baıaǵyda-aq bas tartqan. Qazirgi stantsııalarda, sonyń ishinde tabıǵı fızıkalyq zańdardyń áserinen jumys isteıtin jáne elektrmen jabdyqtaýdy qajet etpeıtin passıvti qaýipsizdik júıeleri bar. Esińizde bolsa, Japonııadaǵy apat osy reaktordy salqyndatýǵa qajet elektrdiń bolmaýynan týyndaǵan edi. Osyndaı sebepterdiń bári qazirgi reaktorlarda eskerilgen. Tipti apat bolǵan jaǵdaıda da radıoaktıvti zattardyń shyǵýynan qorǵaý da oılastyrylǵan.
- AES salynǵan kúnniń ózinde paıdalanylǵan otynnyń radıatsııalyq qaldyǵy qalaı zalalsyzdandyrylady?
- Paıdalanylǵan ıadrolyq otyn, shyn máninde, úlken problema emes. Ony óńdeýdiń kóptegen joldary bar. Qaýipsiz saqtaýǵa nemese kómýge, óńdeýge bolady. Qazaqstannyń Aqtaý qalasyndaǵy BN-350 reaktorynyń qoldanylǵan ıadrolyq otynymen jumys isteý tájirıbesi bar. Ol úshin qajetti ınfraqurylym men bilikti mamandar bar. Jalpy, álemdegi ǵylymı qaýymdastyq qoldanylǵan ıadrolyq otynnyń ózin bolashaqta atom energetıkasyna qajet qundy energetıkalyq resýrs retinde qarastyryp jatyr.
– Áńgimeńizge rahmet.
