Ultty ushpaqqa shyǵaratyn ulttyq múdde
aǵylshynnyń utqyr saıasatkeri, kezinde osy eldiń úkimetin basqarǵan Palmerstonnyń aýzyna salady. Degenmen, áńgime onda emes. Eń bastysy, eger aǵylshyndardyń múddesi máńgilik bolsa, qazaqtardyń nege múddesi bolmaýy kerek jáne máńgilik sıpatqa ol da nege ıe bolmaýy tıis?!
Iá, ulttyq múdde - mazmuny men aýqymy meılinshe keń uǵym. Ulttyq múdde mindetti túrde qorǵalýy kerek. Osy rette, ultty ushpaqqa shyǵaratyn azamat, ultqa shym tereńnen oılaıtyn, tym qııannan boljaıtyn tulǵa qajet desek áste qatelespeımiz. Birer mysal. Alyp Qytaı jol aıryǵynda abdyrap turǵanda ultyn Den Sıaopın bastap, halqyn qazir AQSh-pen ıyq tirestirip, Japonııany jáne Germanııany ekonomıka jaǵynan kóp artqa qaldyryp otyr. Úndistan Ulybrıtanııaǵa jaltaqtap qalǵanda Mahatma Gandı basyn báıgege tigip shyqty. Eń demokratııashyl dep sanalatyn Amerıkada Franklın Delano Rýzvelt prezıdenttikke qatarynan tórt merzimge saılansa, Sharl de Gol esimi Frantsııa tarıhynda máńgilikke jazylyp qaldy. Túrkııa elinde Mustafa Kemal Atatúrik, Sıngapýrda Lı Kýan ıÝ bolyp, álemde osyndaı birtýar ult tulǵalarynyń esimderi jalǵasyp kete beredi.
Qazaq qamy úshin de babalarymyzdyń qany az tógilmedi, batyrlarymyz búkil ómirin at ústinde ótkizdi. Aqtamberdi jyraý bylaı jyrlapty: «Jaýǵa shaptym, tý baılap, shepti buzdym aıǵaılap, dushpannan kórgen qorlyqtan, jylady júrek, qan qaınap, eldi, jurtty qorǵaılap, ólimge júrmiz bas baılap». ıAǵnı, ata-babalarymyzdyń uly maqsaty táýelsizdikti alý boldy. Sol Táýelsizdikti HH ǵasyrdyń sońǵy jyldarynda aldyq. Biz Táýelsizdikti kóshbasshymyz, ultymyzdyń uly perzenti Nursultan Nazarbaevtyń esimimen baılanystyramyz. Kózi ashyq qazaq ulty, Qazaqstan eli muny anyq bilip, óz ultynyń tulǵasy Nursultan Ábishulyn barynsha qoldap otyr. Oǵan keshegi ótken 2010 jyldyń saıası shymyldyǵy jabylar sátte Óskemende qoǵamdyq qaýymdastyqtyń bir top ókiliniń QR Prezıdenti ókilettigin on jylǵa uzartý jónindegi bastamasyna az ǵana kún ishinde halyqtyń bes mıllıonnan astamy, bylaısha aıtqanda daýys berý quqyǵy bar elektorattyń 60 paıyzdaıynyń qoldaý bildirgenderi tolyqtaı kýá bola alady.
Qol jınaý merzimi belgilengen zańǵa sáıkes kesikti bolmaǵan jaǵdaıda Elbasyna degen senim bildirýshilerdiń sany absolıýttik kórsetkishke jeterine esh kúmán týmasy anyq. Óz basym bul ahýaldy, oppozıtsııalyq kózqarastaǵy «belsendilerdiń» aıtyp júrgenindeı, bıliktiń qoldan jasap jatqan amaly, nemese jaǵympazdyqtyń ıakı bolmasa jeke basqa tabynýshylyqtyń kórinisi ispetti emes, halyqtyń kókeıinde kópten júrgen másele, sondaı-aq Elbasy qyzmetine berilgen oń baǵa dep qabyldaımyn. Óıtkeni, bıyl 20 jyl tolatyn Táýelsizdiktiń qazaqqa jáne qazaqstandyqtarǵa bergen paıdasy, jaqsylyǵy shash etekten. Muny júreginde ımany men aýzynda táýbesi bar árbir adamnyń moıyndary haq. Árıne, kópshilik bolǵan soń túrli minezdi adamdar bolady, onyń ústine adam pende jaqsylyqqa boıyn tez úıretip, bola túsken ústine bola tússe deıdi emes pe. Sondaı-aq, eldiń ómiri men tynys-tirshiliginde ıgi jaqsylyqtardyń qandaı kúshpen kelip jatqanyna keıbir adamdardyń mán bergileri kelmeıtin de syńaıly. Munaıdyń ústinde otyrǵan arab elderindeı nege shylqyp baıymaımyz degender de barshylyq. Biraq, olar qazaqstandyq árbir jan basyna shaqqanda bar bolǵany 4,8 tonna munaı óndiriletinine, al osy kórsetkishtiń Birikken Arab Emıratynda 122 tonna, Katarda 90 tonna, Saýd Arabııasynda 20 tonna quraıtynyna jáne bul elderdiń munaıdy ıgerý tarıhy bizden áldeqaıda tereń ekenine kóńil bóle bermeıdi. Shyntýaıtynda, eger keshegimiz ben búgingini shynaıy salystyra biletin adam bolsa, kóbirek shúkirshilik eter edi. Al, endi sol shúkirshilik degizetin nárselerdiń artynda Memleket basshysynyń táýlik boıy tynbastan eńbek jasap, eliniń taǵdyry úshin moınyna tarıhı jaýapkershilikti júktep otyrǵanyn, tipten kez-kelgen yqtımal qaýip qaterdi halqynan buryn aldymen ózine qabyldaýǵa ábden belin bekem býǵanyn, sóıtip basyn báske tikkenin ekiniń biri bile bermeıdi.
Máselen, Máskeýdiń yzǵary qaıta qoımaǵan sonaý jyldary Nazarbaev Kremldegi saıası bıýronyń sheshimine moıynusynbaı Semeı ıadrolyq synaq polıgonyn birjola jaýyp, orasan zor erlikke para-par qadam jasady. Sál keıin ıadrolyq qarýdan múldem bas tartty. Sol kezde qazaqtyń dalasynda dúnıejúzindegi ıadrolyq qarý-jaraqtyń besten biri ornalasyp, onyń qýaty jer betiniń kez kelgen núktesine erkin jetetindeı hálde edi ári taýyn úgitip, árbir tasyn qumǵa aınaldyratyndaı joıqyn kúshke ıe bolatyn. Sondyqtan, «ıAdrolyq qarýdy ýystan shyǵarmaý kerek», «Búginderi tek myqtymen ǵana eseptesedi», «Kelisim-shart jasasyp, ıadrolyq qarýdy ózimizde qaldyraıyq», «ıAdrolyq qarýdy alpaýyt memlekettiń birine bereıik», degen tárizdi ishtegi nebir aqylshylarmen qatar, Batystyń, ásirese AQSh basshylyǵy tarapynan Qazaqstanǵa ıadrolyq qarýdy joıýdy talap etken usynystar jetkilikti edi. Alaıda, Nazarbaev ózine ǵana tán erekshe saıası kóregendikpen eline, jerine shapaǵaty molynan tıetin syndarly da salmaqty sheshim qabyldady jáne de ony ózgelerge moıyndatty. Sóıtip, 1994 jylǵy 5 jeltoqsanda Býdapesht qalasynda irgetasyn tamyry Uly daladan bastaý alatyn dala qypshaqtary qalaǵan záýlim saraıda el tarıhyna altyn árippen jazylatyn aıtýly oqıǵa oryn aldy. Qabyrǵalary altynmen aptalǵan, tóbeden tómen qaraı ilingen salmaǵy on tonna tartatyn lıýstramen kómkerilgen bas aınalatyndaı nán zaldyń ortasynda bizdiń eldiń prezıdentin qaýmalaı bes eldiń basshylary - Eltsın, Lýkashenko, Klınton, Kýchma, Meıdjor «Qandaı da ıadrolyq qarý esh ýaqytta Qazaqstanǵa qarsy qoldanylmaıdy» degen kepildi rastap qol qoıdy. Sonymen qatar, eki myń ıadrolyq qarýdy joıýǵa qajetti qarajat bólinip, sonaý Uly Otan soǵysynan beri bizdiń moınymyzǵa ilinip kele jatqan qaryz qaıtarylmaıtyn bolyp kelisildi, elimizde barynsha yńǵaıly ınvestıtsııalyq ahýal qalyptastyrýǵa tolyq múmkindik týdy. Osy sátke kýá bolǵandardyń tolqyǵannan tula-boılary shymyrlap, kózderine jas úıirilgenin, sondaı-aq álemniń ózge elderi Qazaqstannyń bul jarqyn úlgisin qoldaı otyryp jappaı qarýsyzdanýǵa jol ashylady degen senimderin umytý áste múmkin emes. Birer aıdan soń mundaı kepil berýshilerdiń qatary Qytaı jáne Frantsııa elderimen tolyqty. Osylaısha, Nursultan Nazarbaev halyqaralyq arenadaǵy tuńǵysh ári mártebeli jeńisine qol jetkizdi, Qazaqstandy beıbit ómirdiń sımvolyna aınaldyrdy, al BUU Bas hatshysy Pan Gı Mýn Qazaqstan úlgisine álemdi shaqyramyn dep ashyq málimdedi. Nátıjesinde, 2010 jyldyń 12-13 sáýirinde Vashıngtonda ıadrolyq qaýipsizdik máselesi boıynsha ótken álemdik sammıtke Nursultan Nazarbaev arnaıy shaqyrylyp, elimizdiń mereıin ósirip qaıtty, ári osy jyly keńes dáýirinen keıingi keńistiktegi memleketter ishinde birinshi bolyp Qazaqstannyń Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyna tóraǵalyq etip qana qoımaı, 11 jyl qatarynan ótkizilmeı kelgen EQYU-nyń Astana sammıtin meılinshe joǵary dárejede uıymdastyra bildi. Bir sózben aıtsaq, Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń aty adamzat tarıhynda óz erkimen ıadrolyq qarýdan bas tartqan jáne sonysymen Uly dalany bul qaýipten qutqarǵan eń alǵashqy memleket basshysy retinde altyn árippen jazylyp, máńgilikke saqtalyp qalary anyq.
Nazarbaevtyń respýblıka halqynyń tutastyǵyn nyǵaıtý baǵytynda úzbeı atqaryp kele jatqan jumystary da eldiń múddesine oraı júrgizilýde. Osy rette, ásirese, Elbasynyń tikeleı basshylyǵymen qurylǵan Qazaqstan halqy Assambleıasynyń mańyzy bólek. Óz quramyna 130 etnosty biriktiretin bul Assambleıany búgingi kúni «Kishi Birikken Ulttar Uıymy» dep te ataıdy, sebebi ol barlyq etnosaralyq qatynastar problemalaryn sheshýdiń tikeleı joly men naqty tetigi bolyp tanylýda. Osylaısha Qazaqstan qazir bulardyń barlyǵynyń ekinshi Otany bolyp otyr. Qazaqstandaǵy Orys, slavıan, kazak uıymdary qaýymdastyǵynyń múshesi Anatolıı Chesnokovtyń pikirinshe Qazaqstanda tórt mıllıonnan astam slavıan ulty ókilderiniń múddeleri tolyǵymen qorǵalǵan, óıtkeni ol úshin jaqsy zańnamalyq baza jasaqtalǵan. «Elbasy óziniń sózinde turdy. Ol kisiniń egemendik alǵan tusta aıtqan sózimen búgingi jasap jatqan isinde eshbir alshaqtyq joq. Respýblıkadaǵy jaǵdaı shyn máninde bárimizge jáıli, sondyqtan da erikti qonys aýdarýǵa kómektesýdiń reseılik baǵdarlamasyna qaramastan Qazaqstannan jappaı kóship jatqandar joqtyń qasy»- deı kele, ol óz rızashylyǵyn jasyrmaıdy. Rasynda, Nazarbaev TMD-nyń jekelegen elderinde oryn alǵan etnosaralyq qaqtyǵystarǵa, sonymen qatar ishki jáne memleketaralyq kıkiljińderge jol bermegen birden-bir memleket basshysy. Sondyqtan, konfessııaaralyq jáne ultaralyq saıasat júrgizýdegi Qazaqstannyń teńdessiz tájirıbesin ózgeler de paıdalansa utylmasy anyq. Muny, eń aldymen, sońǵy kezderi shovınıstik pıǵyldary barynsha qozyp, ıslamofobııa bel alyp otyrǵan eýropalyq elder qaperlerine alsa ıgi bolar edi.
Nursultan Ábishulynyń osyndaı álemdik deńgeıdegi salıqaly saıasaty túptep kelgende elin, jerin, beınelep aıtsaq, «syrttaǵy jaýdan jáne ishtegi daýdan» qorǵashtaı otyryp, halqynyń ál-aýqatyn jaqsartýǵa qajetti degen túgel derlik is-sharalardy júzege asyrýǵa zor septigin tıgizgenin aıtqanymyz jón. Sonyń arqasynda elimizdiń Іshki jalpy ónimi (ІJÓ) jyl ótken saıyn artyp keledi. Búgin biz ІJÓ kólemi jaǵynan ekonomıkalyq múmkindigi orasan zor, 50 mıllıondaı halqy bar Ýkraınamen teńessek, bul kórsetkish Ortalyq Azııa elderiniń Іshki jalpy óniminiń barlyq jıyntyǵynan bir jarym esedeı artyq kólemdi quraıdy. Bárimizge belgili, táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary ınflıatsııa 2000 paıyzdy qurap, memlekettiń qazynasynda bir tıyn bolmaǵan edi. Al qazir Nazarbaevtyń bastamasymen qurylǵan Ulttyq qordaǵy qarjy 50 mlrd. dollardan asyp jyǵylady. Bir aıta keterligi sol, sońǵy on jylda bul qorǵa jınaqtalǵan qarjynyń kólemi 25 ese ósip, ol qazaqstandyqtardyń ıgiligine baǵyttalyp otyr. Nátıjesinde, júzdegen kásiporyndar paıdalanýǵa berilýde, shaǵyn jáne orta bıznes qarqyn alýda, sóıtip júz myńdaǵan jańa jumys oryndary paıda bolýda, jastar oqý izdep dúnıejúziniń eń úzdik degen ýnıversıtetterine attanýda, jańa úlgidegi mektepter salynyp, balabaqshalar ashylýda. Jyl saıyn bıýdjettegilerdiń aılyq jalaqylary, zeınetkerlerdiń zeınetaqylary, ártúrli áleýmettik toptardyń járdemaqylary ósip keledi. Máselen, sońǵy on jylda qazaqstandyqtardyń ortasha tabystary bes esege, ortasha aılyq jalaqysy alty esege ósti. Al, 2011 jyldyń 1 qańtarynan Elbasynyń tikeleı tapsyrmasyna sáıkes zeınetaqy 30 paıyzǵa ósip otyr. Osy jyldyń 1 shildesinen bastap osynsha kólemde bıýdjet salasyndaǵy qyzmetkerlerdiń aılyq jalaqylary ósetin bolady. Osy rette, ózge elderde mundaı shyǵyndardyń qysqartylyp jatqanyn este ustaǵan jón. Jalpy, biz osyndaı oń ózgeristerdi Elbasy ustanǵan «Áýeli ekonomıka, sosyn saıasat» tujyrymynyń jemisi dep qabyldaýymyz kerek. Ult Kóshbasshysynyń bul kóregendik saıasaty keshe ǵana oryn alǵan álemdik qarjy jáne ekonomıkalyq daǵdarysty dúrbeleńge uryndyrmaı, nyq senimmen eńserdi ári eldiń údemeli ındýstrııaly-ınnovatsııalyq damý kezeńine ótýine múmkindik berip otyr.
Árıne, jetistiktermen qatar kemshilikterdiń oryn alyp jatqany eshbir qupııa emes. Árbir adamnyń boıynda mini bolatyny sııaqty, kez kelgen qoǵam da keleńsizdikterden ada tura almaıdy. Bylaısha aıtqanda, ómir qıyndyqty eńserý úshin beriledi, sondyqtan adam men qoǵam aldynda problemalardyń turaqty týyndap otyrýyn zańdy úrdis retinde qabyldaǵan lázim. Eń bastysy olardy shıelenistire bermeı nemese úlken saıasatqa aınaldyrýǵa tyryspaı, qarapaıym halyqtyń múddesine saı keletin dúnıelerdi qolǵa alý qajet jáne bul tek bir bıliktiń ǵana aınalysatyn sharýasy bolmaýy kerek. Elbasymyz aıtqandaı, elge jany ashıtyn árbir azamattyń naqty isterge aralasatyn sáti týdy. Oǵan tolyqtaı múmkindikter bar. Búginderi Qazaqstanda zańdy negizde demokratııalyq ınstıtýttar men azamattyq qoǵam ústemdik qurýda. Máselen, elimizdegi úkimettik emes uıymdardyń sany qazir 18 mynǵa jetip, qoǵamnyń san-qıly máselelerin sheshýde kóptegen jarqyn isterge muryndyq bolýda. Bul úrdis turaqty damý ústinde. 80 paıyzdaıy memlekettik emes buqaralyq aqparat quraldary da qoǵamǵa tyń serpin berýge ázir. El bolashaǵyna erekshe kóńil bóletin Elbasy oppozıtsııalyq kózqarastaǵylardy da qoǵamǵa paıdaly iske jumyldyrýdy bir sát esinen shyǵarǵan emes. Endeshe, Ult Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń janyna toptasyp, aldaǵy on jylda halqymyzdyń ál-aýqatyn meılinshe joǵary sapa deńgeıine kóterýge birlese kúsh salaıyq.
