Ult jospary: Jergilikti polıtsııa qoǵamdaǵy qylmyspen kúreste negizgi ról atqarýy kerek
Jalpy jergilikti polıtsııa qyzmeti - usaq qylmystarǵa múldem tózbeýshilikti engize otyryp, jol-patrýldik qyzmetti, ıývenaldyq qyzmetti, qorshaǵan ortany qorǵaý polıtsııasyn, sondaı-aq turmystyq qylmystardy, sonyń ishinde áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý jáne arnaıy qabyldaý bólimderin qamtıtyn bolady. Bunymen qosa, jergilikti polıtsııa qyzmetine quqyq buzýshylyqtardyń profılaktıkasy, qoǵamdyq tártipti saqtaý, qylmystyq quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý jáne jolyn kesý, ákimshilik quqyq buzýshylyq ister boıynsha is júrgizý, qylmystyq teris qylyqtar boıynsha hattamalyq nysanda sotqa deıingi tergep-tekserý sharalary jatqyzylady. «Bul rette jergilikti polıtsııa qyzmetin qurý ishki ister organynyń qurylymyn ońtaılandyrý jolymen qalyptasatyn bolady. Nazar aýdaratyn máseleniń biri - zań jobasynyń tujyrymdamasyna sáıkes, jergilikti polıtsııa qyzmeti qurylymdyq túrde ishki ister organynyń biryńǵaı júıesine enetin bolady, al onyń qyzmetkerleri ishki ister organynyń qyzmetkerlerimen teń dárejede bolyp, áleýmettik-quqyqtyq kepildikterdiń biryńǵaı quqyqtyq mártebesine ıe bolady», - dep túsindiredi Іshki ister mınıstri Qalmuhanbet Qasymov.
Bir sózben aıtqanda, endigide jergilikti polıtseıler jergilikti qoǵamdastyqpen birlese usaq qylmystan bastap tózimsizdikpen kúresýge qadam jasaıdy. Sonymen birge, buǵan deıin qoǵam synynan esh aryla almaı júrgen polıtsııa qyzmetkerleriniń sybaılas jemqorlyǵyna da qarsy sharalar qamtylady. Máselen, jol-patrýl polıtsııasy qyzmetkerleriniń jumys aýysymy kezinde atqarǵan isiniń barlyǵyn jazyp otyratyn beınetirkegishtermen qamtamasyz etý josparlanady. Mamandar, bunyń sybaılas jemqorlyq faktilerin tómendetýge jáne polıtsııa qyzmetkerleriniń kásibı sheberligin aıqyndaýǵa septigin tıgizetinin alǵa tartqan bolatyn.
Degenmen, depýtattar jergilikti polıtsııa qyzmetine jol-patrýldik polıtsııasy qyzmetin kiriktirýdiń durystyǵyna kúmánmen qarap, birshama sóz talastyrǵan edi. Máselen, depýtat Muhtar Tinikeev «ala taıaǵyn asynyp, jol boıyn ańdıtyn» polıtseılerdiń qatary endi ámbebap polıtseılermen tolyǵatynyna qaýiptengenin jetkizgen bolatyn. «Joldan olardy azaıta almaı jatqanda, olardy taǵy qosyp otyrmyz. Biz jańa qurylatyn polıtsııa qyzmetinen osy fýnktsııany alyp tastasaq qaıtedi?» degen edi depýtat. Bundaı máseleni taǵy bir depýtat Omarhan Óksikbaev ta aıtyp qaldy. «Jergilikti ókilettikti jergilikti polıtsııaǵa beremiz, mınıstrliktiń vertıkaldy basqarýy bolmaıdy. Sondaı jaǵdaıda, polıtsııanyń bári joldyń boıyna shyǵyp ketpeı me? Qazirdiń ózinde olar soǵan beıim júr ǵoı, keıin olardyń bárin sol joldyń boıynan olardy izdep júrmeımiz be?», - deıdi Omarhan Óksikbaev.
Óz kezeginde mınıstr Qalmuhanbet Qasymov buǵan deıingi elimizde júzege asqan ámbebap polıtseı qyzmetin engizý arqyly kóptegen jaǵymdy kórsetkishter oryn ala bastaǵanyn alǵa tartady. «Árıne, keıde basqa qoǵamdyq oryndarda bolýy tıistigine qaramastan, jolǵa ǵana jaltaqtaı beretin qyzmetkerler de joq emes. Degenmen, biz jalpylama alǵanda tıisti sharalardy qolǵa alamyz. Álbette, bári birden oryn-ornyna kele qoıady deý artyǵyraq, degenmen, jergilikti polıtsııa aýladaǵy, jol boıyndaǵy, qoǵamdyq oryndardyń bárindegi qylmystar men buzýshylyqtardy qadaǵalaýǵa mindettiligi júkteledi. ıAǵnı, endigide jol-patrýldik qyzmeti kóshede jaǵa jyrtysyp jatqandarǵa jaıbaraqat qarap óte shyqpaıdy. Bunyń tıimdi jaqtary kóp», - deıdi Qalmuhanbet Qasymov. Ekinshi jaǵynan mınıstr vedomstvonyń ishki ózindik qaýipsizdik qyzmeti men Ákimshilik polıtsııa komıteti arqyly tártiptik máseleler qaralatynyn, jergilikti polıtsııa qyzmeti tutastaı baqylaýda bolatynyn alǵa tartady.
Zań jobasynyń qamtyǵan basty jańalyqtarynyń biri - jergilikti polıtsııa qyzmeti basshysy men orynbasarlaryn taǵaıyndaýǵa qatysty bolyp otyr. Ondaı taǵaıyndaý formýlasyna kelsek, Іshki ister mınıstriniń kandıdatty usynýymen, máslıhat depýtattarynyń kelisýimen jergilikti polıtsııa qyzmetiniń basshysyn oblys ákimi taǵaıyndaıdy. Sarapshylar, bundaı taǵaıyndaýdyń jergilikti əkimderdiń ózine baǵynysty aýmaqtaǵy quqyqtyq tərtipti qorǵaýdy qamtamasyz etýdiń tıimdilik tetigine aınalatynyn boljaıdy. Sonymen qatar, bundaı tetik jergilikti atqarýshy bıliktiń jergilikti polıtsııa qyzmetteri aldyndaǵy jaýapkershiligin de arttyra túsetin tárizdi.
Osy taqyryp aıasynda nazar aýdaratyn taǵy bir másele jergilikti polıtsııa qyzmetiniń jergilikti qaýymdastyqqa esep berýi. Zańǵa sáıkes, jergilikti polıtsııa qyzmetiniń basshylary jergilikti qaýymdastyqtyń aldynda jylyna kem degende eki ret esep beretin bolady. Bul rette polıtsııa birinshi kezeńde əkimdik pen məslıhat aldynda esep berse, ekinshi kezeńde jylyna bir ret turǵyndardyń aldynda esep berýge mindetteledi. Bundaı esep berýler jergilikti polıtsııa qyzmetiniń ashyqtyǵyn kórsetedi jəne azamattar tarapynan olarǵa senimdilikti arttyrady. Osylaısha jergilikti polıtsııa qyzmetin baǵalaý sol óńirdegi turǵyndardyń pikirine baılaýly bolmaq. Sonymen qatar, mundaı mehanızm jergilikti polıtsııa qyzmetiniń jergilikti halyqpen tyǵyz qarym-qatynas jasaýyna jol ashyp, ol aınalyp kelgende Elbasy qatań synaǵan usaq zań buzýshylyqtarǵa nóldik tózimdilik rejımin qamtamasyz etetini boljanady.
Toqtala ketetin másele, Senat depýtaty Bektas Beknazarov polıtsııa qyzmetine qatysty áńgime bolǵanda quqyq qorǵaý qyzmetkeriniń búgingi ahýalyna saraptama jasap, soǵan nazar aýdartqan edi. «Elimizde qoǵamdyq tártipti nyǵaıtýda, qylmysqa qarsy turýda, usaq qylmys pen buzýshylyqty joıýda jergilikti polıtsııa qyzmeti negizgi ról atqaratyny daýsyz. Al meniń aıtpaǵym, osy máseleniń ekinshi jaǵy, ıaǵnı polıtsııa qyzmetkerleriniń ózderin zańmen qorǵaý máselesi», - deıdi depýtat. Onyń aıtýynsha, sońǵy jyldary zańnyń ústemdigine qyzmet etip, jer-jerde oryn alyp jatqan tártipsizdikterdi tyıýǵa janyn salyp júrgen, qoǵamnyń tynyshtyǵyn kúni-túni kúzetetin, sol úshin óz densaýlyǵyn, tipti ómirin qıyp jatqan tómengi dárejedegi polıtsııa qyzmetkerlerin jalpy jurtshylyqqa jaǵymsyz etip kórsetý áreketteri elimizde beleń ala bastaǵan. Senatordyń paıymynsha, bundaı jaǵdaı polıtsııa qyzmetkerlerine qarsy qoldanylatyn nebir zańsyz áreketterdiń kóbeıýine ákep soqtyryp jatyr. Sóziniń negizi retinde depýtat teledıdarda eki kúnniń birinde buǵan mysal bolatyn aqparattar berilip jatqanyn aıtyp, derekterdi de alǵa tartty. Máselen, senatordyń usynǵan málimetine qaraǵanda, qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýge baılanysty polıtsııa qyzmetkerleriniń zańdy talaptaryna baǵynbaǵany úshin ákimshilik jaýapkershilikke tartylǵan azamattardyń sany sońǵy bes jylda on eseden artqan: 2010 jyly - 78 adam bolsa, aǵymdaǵy jyldyń tek alǵashqy jarty jylynda bul kórsetkish 804 adamǵa jetipti. Al óz qyzmettik ókilettigin atqaryp júrgen polıtsııa qyzmetkerlerine qarsy kúsh qoldanyp, qorlaý kórsetkeni úshin qylmystyq jaýaptylyqqa tartylǵan azamattardyń sany da sońǵy bes jylda 4 eseden asyp otyr: 2011 jyly - 118 adam bolsa, bıylǵy jyldyń 6 aıynda - 414 adam. Sonymen qatar, senator ákimshilik nemese qylmystyq jaýaptylyqqa tartylǵan tulǵalardyń arasynda qatań jazaǵa tartylyp jatqandary da shamaly ekenin alǵa tartady, ıaǵnı polıtsııa bedelin túsirip, qylmysqa barǵandar jeńil-jelpi jaýapkershilikpen qutylyp kete barady. «Osy joǵarydaǵy statıstıkalyq derekter qoldanystaǵy zańnyń tıimdiligi tym tómen ekenin kórsetedi», - dep túıindeıdi Bektas Beknazarov.
Sonymen birge, senator elimizdegi polıtseılerdiń basym bóligi jergilikti polıtsııa qyzmeti júıesine enip, turǵyndarmen olardyń araqatynasy barynsha jaqyndaıtynyn aıta kele, olaı bolǵan jaǵdaıda sol jergilikti polıtsııalardyń zańdy ókilettiligi de kúsheıtilýi kerektigin alǵa tartady. «Óıtpese, kóshede tal túste kóringen áıeldiń tepkisinde qalyp, pogony julynyp, jaǵasy jyrtylyp jatqan polıtsııa qyzmetkerleri zańnyń ústemdigine qalaı qorǵan bola alady? Ata zańymyzda aıtylǵan quqyqtyq memlekettiń myzǵymas negizi eń aldymen qatań tártipten bastaý alady. Olaı bolsa, qatań tártipti qorǵaýshy polıtsııa qyzmetkerlerine qarsy jasalyp jatqan zańsyz áreketterdiń barlyǵy boıynsha kináli adamdar tıisti jaýapkershilikke tartylyp, olar qoǵamnyń qatań synyna ushyraýy kerek», - dep atap ótti Bektas Beknazarov.
Osynyń bárin tizip shyqqan senator birqatar máseleni sheshýdiń kezi kelgenin de atap ótedi. «Birinshiden, qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýge qatysatyn adamnyń zańdy talabyna baǵynbaýǵa jaýapkershilikti kózdeıtin QR Ákimshilik kodeksiniń 443-babyndaǵy sanktsııany kúsheıtý máselesin tereńirek zerdelep, Parlamentke jańa redaktsııasy usynylýy kerek. Ekinshiden, QR Ákimshilik kodeksiniń atalǵan babynda da QR Qylmystyq kodeksiniń 378, 379, 380-i baptaryndaǵy bılik ókilin qorlaý, oǵan baǵyndaý jáne oǵan qatysty kúsh qoldaný úshin jaýapkershilikti kózdeıtin normalardy zerdelep, polıtsııa qyzmetkerlerine kórsetiletin qarsylyǵy úshin jaýapkershilikti ózge bılik ókilderi sanatynan bólek bekitilýi kerek. Zańnyń mundaı normasynda óz qyzmet, talaptaryn oryndaıtyn polıtsııa qyzmetkeriniń fýnktsııasy men jaýapkershiligi ózge bılik ókilderinen basqa ekendigi belgilenetin bolsa, ondaı normalar polıtsııanyń zań buzýshylyqty tııýǵa eshqandaı da jaltaqsyz, erkin ári batyl kıligýine múmkindik beredi», - deıdi senator Bektas Beknazarov. Úshinshi másele retinde depýtat polıtsııa qyzmetkerlerin qorǵaýdyń taǵy bir máselesin kóldeneń tartty. «Aıdyń kúnniń amanynda talaı polıtseılerdi ajal qushtyryp, taǵy talaı adamnyń ómirine qaýip tóndirgen qaskóı terrorısti, onyń beline baılaǵan jarylǵysh zatymen birge óz denesimen basyp, qyrshyń ómirin qıǵan tarazdyq polıtsııa qyzmetkeri Ǵazız Baıtasovtyń erligi Elbasy tarapynan zor baǵa aldy. Úlkendi kishili eren isterimen, nebir erlikterimen ózgelerge úlgi bolar ondaı polıtsııa qyzmetkerleri elimizde az emes. Alaıda, osyndaı jandardy ózgelerge úlgi etetin, erligin dáripteıtin, erlik pen órlik rýhqa basqalardy baýlyp, tártip pen tárbıege qatysty ıdeologııalyq jumystar elimizde joqtyń qasy. Polıtsııa týraly ekrannan kúnde kóretinimiz kórshi Reseı, Amerıka men Eýropa elderiniń fılmderi, oqıtynymyz da ózge eldiń shyǵarmalary. Sonda Qazaqstanda osy tıptes erlikke toly fılmder men shyǵarmalar qashan dúnıege keledi? Zań saqshylarynyń qıyn da qaterli, jaýapty da abyroıly qyzmetin dáripteý ardaqty jazýshy aǵamyz Kemel Toqaevtyń kezeńinen aıaqtalǵan tárizdi. Sondyqtan, Úkimet polıtsııa qyzmetkerleriniń elimizde zań ústemdigin qamtamasyz etetin úlgili isterin dáripteıtin, azamattardy zańdy qurmetteýge úıretetin ıdeologııalyq baǵyttaǵy jumystar josparyn jasap, ony oryndaý kerek. Bul máseleler júıeli sheshimin tapsa, elimizde zań ústemdigin qamtamasyz etýge zor úlesin tıgizer edi», - dedi Bektas Beknazarov.
Toq eteri, polıtsııa ózi de qorǵanyp, qoǵammen de tyǵyz baılanys jasaǵanda ǵana kez kelgen qylmyspen kúresi nátıjeli bolmaq. Kez kelgen quqyq buzýshylyqqa tózbeýshilik qaǵıdasyn qatań júzege asyrý úshin de halyqtyń quqyq qorǵaý organdaryna degen senimi kerek. Túptep kelgende, Elbasy áıgilegen reforma da osy máseleni sheshýdi kózdep otyr emes pe?!
