Úkimet sý tapshylyǵy qaýpi bar óńirlerdi basym tártippen qarjylandyrýdy usyndy
ASTANA. KAZINFORM – Búgin Úkimettiń kezekti otyrysynda kóktemgi egis jumystaryn júrgizý jáne vegetatsııalyq kezeńdi ótkizý taqyryby qaraldy. Premer-Mınıstr Oljas Bektenov birqatar memlekettik organǵa jańa mindetter júktedi.
Ulttyq azyq-túlik qaýipsizdigi basym baǵytta
Premer-Mınıstr álemde aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń baǵasy men olarǵa degen suranystyń ósý tendentsııasy baıqalǵanyn atap ótti. Osyǵan baılanysty ulttyq azyq-túlik qaýipsizdigi men agrarlyq sektordyń eksporttyq áleýetin nyǵaıtý, onyń ishinde aýyl sharýashylyǵy ónimderin tereń óńdeýdi yntalandyrý basym baǵyttarǵa aınaldy.
− Bul rette egis naýqanyn ýaqytyly ári sapaly ótkizý aıryqsha mańyzǵa ıe. Úkimet aýyl sharýashylyǵy jumystaryn qarjylandyrý men materıaldyq-tehnıkalyq qamtý boıynsha barlyq qajetti sharany qabyldady. Osy kezeńde josparlanǵan is-sharalardyń tıimdi ári úılesimdi iske asýyn qamtamasyz etý óte mańyzdy. Egin naýqany belgilengen merzimde aıaqtalýy kerek, − dedi Oljas Bektenov búgingi Úkimet otyrysynda.
Sondaı-aq ol dıqandar ishki jáne syrtqy naryqta turaqty suranys baıqalatyn daqyldardyń egis alqaptaryn ulǵaıtý qajettigin, osyndaı baǵyttarda memlekettik qoldaýǵa basymdyq berilýi keregin aıtty. Egis alqaptarynyń qurylymyn ártaraptandyrý boıynsha bekitilgen josparlar iske asyrylýy qajet.
Máselen, bıyl elimizde kúrish pen maqtanyń egis alqaptary keminde 41 myń gektarǵa qysqartylady. Eki jylda bıdaı alqaby 750 myń gektarǵa qysqardy. Azyqtyq jáne maıly daqyldar alqaptary osy jyly 3,3 mln gektar, kúnbaǵys alqaby alǵash ret 1,4 mln gektar bolady. Dándi jáne burshaq daqyldaryn 16,6 mln gektarǵa ornalastyrý josparlanyp otyr.
Úkimettegi brıfıngte Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Aıdarbek Saparov ishki naryqty qantpen qamtý jaıly sensatsııalyq boljam aıtty. Elimizdegi tórt zaýyttyń úsheýi qant qyzylshasyn, bireýi qant quraǵymen jumys isteıdi. Úsheýiniń bıyl júktemesi óte aýyr boldy. Keshe Birikken Arab Ámirlikteriniń ınvestorlary qant óndiretin zaýyt salǵaly jatqanyn aıtty. Sol zaýyt salynyp, tórt zaýyt rekonstrýktsııadan ótse, ishki qamtý 80-100 paıyzǵa jetedi.
Sondaı-aq mınıstr byltyrǵydaı kartop tapshylyǵy bolmaıtynyn aıtyp otyr. Byltyr kartop shyǵymy jaqsy boldy. Onyń 600 myń tonnaǵa jýyǵy eksporttalsa, ımport kólemi bar-joǵy 60 myń tonna ǵana. Bıyl kartop egetin alqap taǵy 9 myń gektarǵa ulǵaıtyldy. Alynǵan kartopty saqtaıtyn oryndar da salynyp, arnaıy jol kartasy belgilengen.
Tyńaıtqysh úlesi ǵylymı qajettiliktiń 59%-yn ǵana qamtıdy
− Tyńaıtqyshtar sebý kólemi áli de bolsa, ǵylymı dáleldengen qajettilikten anaǵurlym az bolyp otyr. Osyǵan baılanysty ishki naryqty tyńaıtqyshtarmen basym tártippen qamtamasyz etý maqsatynda otandyq óndirýshilerdi yntalandyrý sharalaryn qabyldaý qajet. Ónerkásip jáne aýyl sharýashylyǵy mınıstrlikterine dıqandardy jetkilikti kólemde qoljetimdi tyńaıtqyshtarmen qamtamasyz etý jumysyn úılestirýdi tapsyramyn, − dedi Úkimet basshysy.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń aıtýynsha, elimizde bıyl tyńaıtqysh qoldaný kórsetkishi byltyrǵymen salystyrǵanda 600 myń tonnaǵa ósedi. Ótken jyly alǵash ret tyńaıtqyshtardy engizý kólemi 1,3 mln tonnany qurady. Bıyl 1,9 mln tonna kóleminde tyńaıtqyshtar engizý boıynsha ındıkator belgilendi, bul kórsetkish ǵylymı negizdelgen qajettiliktiń 59%-na deıin jetýge múmkindik beredi. Atalǵan kórsetkishke qol jetkizý maqsatynda Úkimet rezervinen tyńaıtqyshtardy sýbsıdııalaýǵa qosymsha 48,4 mlrd teńge bólingen.
— Búgingi kúni 991 myń tonna tyńaıtqyshqa kelisimshart jasalyp, onyń 841 myń tonnasy jóneltildi. Alaıda oblystardyń tyńaıtqyshtardy qoldaný kólemi ár túrli: Qyzylorda, Soltústik Qazaqstan, Jetisý oblystarynda tyńaıtqyshtardy jóneltýdiń kórsetkishi joǵary bolsa, al keıbir oblystarda tyńaıtqyshtardy jóneltý jumystary baıaý júrip jatyr (Aqmola 21%, Qostanaı 29%, Jambyl 37%, Qaraǵandy 38%). Ákimdikter osy baǵytta jumysty jandandyryp, tyńaıtqyshtardy jóneltý máselesin turaqty baqylaýda ustaý qajet, - dedi Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Aıdarbek Saparov.
Al 2030 jylǵa qaraı eldegi tyńaıtqysh óndirý kólemi 4 mln tonnaǵa deıin ulǵaıady.
Dızel tapshylyǵy qoldan jasalmaýy kerek
Bıyl 30 qańtarda Energetıka jáne Aýyl sharýashylyǵy mınıstrlikteri «2025 jylǵy kóktemgi egis jumystaryna 400,9 myń tonna dızel otynyn jetkizý kestesin» bekitti. Dızel baǵasy – 1 lıtri úshin qosylǵan qun salyǵymen birge 254 teńge, bul janarmaı quıý stantsııasyndaǵy bólshek saýda baǵasynan shamamen 20% arzan.
Premer muny maqsatsyz paıdalaný, alypsatarlyqpen ótkizý jáne jasandy tapshylyq jasaý faktilerine múldem jol berýge bolmaıtynyn basa aıtty.
− Belgilengen kólemde arzandatylǵan dızel otynymen úzdiksiz qamtamasyz etý máselesi erekshe nazar aýdarýdy talap etedi. Bul birinshi kezekte ákimdikterdiń jaýapkershiligi. Búginde shamamen 220 myń tonna otyn jóneltildi. Prezıdent tapsyrmasy boıynsha bıyl memlekettik qoldaý kólemi edáýir ulǵaıdy. Kóktemgi egis jáne egin jınaý jumystaryn júrgizýge 700 mıllıard teńge, jeńildetilgen lızıng baǵdarlamalaryna 200 mıllıard teńge bólindi. Bul rette qarjylandyrý tek qana tıimdi ári adal óndirýshilerge berilýi tıis. Ákimdikterge bıýdjet qarajatynyń maqsatty jáne utymdy paıdaǵa asýyna turaqty monıtorıng júrgizýdi tapsyramyn, − dedi O.Bektenov.
Sonymen birge, dızel otyny qozǵalysynyń ashyqtyǵy men baqylaýyn qamtamasyz etý úshin jeke PIN-kodtar alyndy. Otandyq dızel sary, kók jáne qyzyl tústerge boıalyp, elektrondy shot-faktýra júıesine dızel otyny úshin bólek vırtýaldy qoıma qurylǵan.
Úkimet basshysy fermerlerdi janar-jaǵarmaı materıaldarymen úzdiksiz jabdyqtaý úshin oblys ákimdikterine júıeli monıtorıng jasap, jeńildetilgen dızel otynynyń jóneltilgen jáne qalǵan kólemi týraly jańartylǵan aqparatty energetıka mınıstrligine apta saıyn usynýdy tapsyrdy.
Sý tapshylyǵy qaýpi bar óńirler birinshi qarjylandyrylýy kerek
Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstri Nurjan Nurjigitov ońtústik óńirlerdegi sýarmaly egistikte sý tapshylyǵy bolýy múmkin ekenin aıtty. Eldegi sý resýrstarynyń eń iri tutynýshysy – aýyl sharýashylyǵy salasy, onyń úlesine jalpy sý paıdalanýdyń 60 paıyzdan astamy tıesili. Aýyl sharýashylyǵyna jyl saıyn bólinetin 15 tekshe kılometr sýdyń shamamen 12 tekshe kılometri turaqty sýarýǵa jumsalady, onyń 98 paıyzy elimizdiń bes ońtústik oblysyna – Almaty, Jetisý, Jambyl, Túrkistan jáne Qyzylorda oblystaryna tıesili.
Kóktemgi aýa raıynyń qalyptan tys jyly bolýyna baılanysty vegetatsııalyq kezeń ortasha jyldyq merzimmen salystyrǵanda 20 kúnge erte bastaldy. Topyraqtyń ústińgi qabatyndaǵy ylǵaldyń az bolýyna baılanysty egistikterdiń vegetatsııanyń bastapqy kezeńindegi sýǵa qajettiligi orta eseppen 50 paıyzǵa artty. Bul sýarmaly kózderge qosymsha júkteme túsirip, aldaǵy aılarda sý tapshylyǵy qaýpin kúsheıtip otyr.
− Dıqandardy qajetti sý resýrstarymen qamtamasyz etýdiń mańyzy zor. Aýa raıynyń qolaısyz bolýy bolashaq eginniń sapasy men kólemine áser etpeýi kerek. Ylǵaldy kóp talap etetin daqyldarǵa táýeldilikti azaıtý sharalaryn qabyldaý, ǵylymı ınstıtýttardy jumyldyra otyryp, fermerlerdiń qurǵaqshylyqqa tózimdi agrotehnologııalarǵa kóshýi boıynsha jer-jerde túsindirý jumystaryn jandandyrý kerek, − dedi Oljas Bektenov.
O.Bektenov Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligine Qarjy mınıstrligimen jáne oblys ákimdikterimen birlesip, sý únemdeıtin tehnologııalardy engizý jumysyn jandandyrýdy tapsyrdy.
− Sý tapshylyǵy qaýpi joǵary óńirlerdi basym tártippen qarjylandyrýdy kózdeý qajet. Sondaı-aq, dıqandardyń tamshylatyp jáne jańbyrlatyp sýarýǵa kóshýin yntalandyrý jónindegi sharalar keshenin iske asyrǵan jón. Jedel áreket etý úshin Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi meteoboljamdardy ýaqytyly usynýy kerek, − dedi Premer-Mınıstr.
Óz kezeginde Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Erlan Nysanbaev qurǵaqshylyq bolýy múmkin óńirlerdi atady jáne egin egý jumystaryn erterek bastaýdy usyndy. Mamyr aıy eldiń kóp bóliginde ystyq jáne qurǵaq bolady dep boljanyp otyr. Alaıda astyq egetin óńirlerde, taý bókterinde jáne ońtústikte jaýyn-shashyn kólemi klımattyq normaǵa jaqyn mólsherde bolady dep boljanǵan.
Sondaı-aq, mamyrda Qostanaı oblysynyń ońtústiginde, Batys Qazaqstan jáne Mańǵystaý oblystarynyń ońtústik-batys bóliginde, Qyzylorda oblysynyń soltústik-batysynda, Almaty jáne Jambyl oblystarynyń soltústiginde, Qaraǵandy oblysynyń ońtústiginde, sondaı-aq Aqtóbe, Atyraý, Abaı jáne Túrkistan oblystarynyń jekelegen aýdandarynda qurǵaqshylyq bolýy múmkin.
− Agrarlyq sektordy tsıfrlandyrý jumystary júrgizilip jatyr.. Úkimet egis alqaptaryn monıtorıngteý úshin drondar satyp alýǵa qarajat bóldi. Aýyl sharýashylyǵy, Sý resýrstary, Tsıfrlyq damý mınıstrlikteri aýyl sharýashylyǵy daqyldaryn monıtorıngteýge, syn-qaterdi erte anyqtaýǵa baǵyttalǵan tsıfrlyq quraldardy engizýdi onyń ishinde otandyq tehnologııalyq sheshimder men startaptardy yntalandyryp, jumysty jandandyrýy qajet, − dedi Premer-Mınıstr.
Sonymen birge, Premer-Mınıstr Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine Báıterek holdıngimen birlesip, ótinimderdi qaraý rásimderin ońtaılandyrýdy jáne dıqandardy barynsha qamtı otyryp, jeńildetilgen qarjylandyrýdy ashyq usynýdy tapsyrdy.