Ýahabıler dáripteıtin «taza ıslam» aǵymy - Qazaqstannyń ulttyq múddesine qaıshy
Qazaqstan óz baǵdaryn barlyq dinder men konfessııalarǵa teń jaǵdaıda qaraıtyn zaıyrly memleket retinde ustanady. Mine sol sebepten de táýelsizdik alǵan jyldardyń ishinde ekstremıstik dinı uıymdardyń emıssarlary el azamattaryn óz qozǵalystarynyń qataryna tartýǵa múmkindik aldy. Sonymen qatar din máselesindegi birneshe ondaǵan jyldarǵa sozylǵan memlekettik baqylaý men shekteýdiń qursaýy táýelsizdik alǵannan keıin bosap, Qazaqstan halqynyń dinı teńdiginiń damýyna jol ashyldy. Osy kezeńnen bastap elde meshitterdiń qurylysy qolǵa alynyp, medireseler ashyla bastady. Kóptegen qazaq jastary dinı bilim alý úshin shet elge attandy. Degenmen, respýblıka turǵyndarynyń basym bóliginiń dinı saýattylyq deńgeıi óte tómen bolatyn. Sonyń saldarynan kóptegen azamattar jat dinı aǵymdardy ýaǵyzdaýshylardyń úgit-nasıhatyna jeńil boı aldyrdy.
Joǵaryda atalǵan jat dinı aǵymdardyń biri - «sáláfı».
«Sáláfı» qozǵalysynyń negizin qalaýshy sırııalyq sheıh Ibn Teımııa bolatyn. Ol Shyńǵys han urpaqtarynyń qol astynda bolǵan mońǵol-túrki taıpalarynyń 13 ǵasyrdyń sońy men 14 ǵasyrdyń basynda musylman elderiniń basym bóligine bıligi júrgen zamanda ómir súrgen. Ibn Teımııa ıslam memleketterinde dendep turǵan barlyq taýqimet pen qaıǵy-qasiret bastapqy shyǵý tekten ajyraýmen baılanysty degen qorytyndyǵa kelgen. Al ıslam áleminiń kúsh-qýatyn qaıta jańǵyrtý úshin sol ýaqytta ıslamda qabyldanǵan jańashyldyqtardan bas tartý kerek dep eseptegen.
18 ǵasyrda «sáláfı» aǵymy arab ortasynda óziniń ıdeıalyq jalǵasyn taýyp, ony Ibn Teımııanyń izbasary Muhammed ıbn Abd ál-Ýahab damyta tústi ári jańa dinı-saıası qozǵalys onyń esimimen ýahabı dep ataldy.
Ál-Ýahab doktrınasy arabtardyń túrik otarshyldyǵyna qarsy ult azattyq kúrestiń ıdeologııalyq negizi retinde ázirlendi. Oǵan ıslamdaǵy parsynyń shııt, túrkiniń sopylyq baǵyttary negiz boldy.
Ýahabıler Ibn Teımııa men ál-Ýahab ilimine sáıkes barlyq jańashyldyqty jáne ıslamdaǵy ulttyq erekshelikterdi túbegeıli joqqa shyǵarady. Qazirgi zamanǵy kóptegen adamdar úshin ýahabılerdiń «taza ıslam» ıdeıasy tartymdy kórinetindigin eskerte ketken jón. Óıtkeni ol kóptegen nanym-senimnen, arhaıkalyq daǵdydan, ǵuryptan bas tartýǵa shaqyrady. Budan bólek, ondaı qaýymǵa kirgen adam eshqandaı qıyndyqsyz ári eńbektenbeı-aq formaldy túrde ózin basqalardan joǵary turmyn dep sanaýǵa múmkindik alady, sebebi ol óz seniminiń eń durys ekendigine bek senimdi.
Ýahabıler musylman óz paıymdaýynda Quran men Hadıstegi naqty túsinikterge súıenýi kerek jáne olardy túsiný úshin aqyl-oı dáleli men logıka ádisterin paıdalanbaýy qajet dep sanaıdy. Qazaqtyń kóptegen ádet-ǵurpy, máselen, ata-babaǵa nemese áýlıelerge quran baǵyshtaý olardyń kózqarasy boıynsha putqa tabynýshylyq bolyp sanalady, osyǵan sáıkes oǵan shekteý qoıylyp, jadydan máńgilikke óshirilýi tıis. Shyndyǵynda olardyń «taza ıslamǵa» shaqyrýy - musylmandarǵa eshkim teksermegen, eshteńemen dáleldenbegen Quran mátinderiniń túsinigin telýge nıettený bolyp tabylady. Ýahabıler Qurannyń naqty túsinikteriniń qajettiligi týraly aıta kele birden tıimdi jaǵyna umtylady, ári qasıetti mátinderdi ózderiniń paıymynsha túsindirýge tyrysyp baǵady. Bul túsindirýge kez kelgen qarsylyqty olar Quranmen kelispeý dep baǵalaıdy. ıAǵnı, ózderimen ymyraǵa kelmegen adamdy is júzinde dinsiz dep sanaıdy.
Degenmen, Qazaqstan musylmandarynyń basym bóligi ýahabı mıssıonerleri júrgizip otyrǵan úgit-nasıhatqa peıil tanytyp otyrǵan joq. Bul bizdiń elimizde ekstremıstik ıslamdyq qozǵalystardyń kúsh alýyna jol berilmeıtindigine kepil bola alady. Sońǵy ýaqytta aıqyn kórinis taýyp otyrǵan bizdiń elimizdiń musylmandary arasynda iritki salýǵa umtylystyń, kerisinshe qazaqtardyń jáne Qazaqstanda ómir súrip jatqan barlyq musylman etnostarynyń rýhanı birligin nyǵaıta túsetindigi anyq. Qazirgi ýaqytta respýblıka aýmaǵynda ornalasqan barlyq meshitterde elimiz úshin dástúli ıslamnyń basymdyqtaryn, sonymen qatar radıkaldy ıslamdyq ilimniń qaýip-qaterli ekendigin keńinen túsindirý jumystary júrgizilýde.
Tolyqtaı alǵanda, qazaqstandyq qoǵamda Qazaqstannyń musylmandar Dinı basqarmasynan aınalyp ótip, jumys istep júrgen sheteldik mıssıonerler, onyń ishinde ýahabıler de dinı-aǵartýshylyq qyzmetpen aınalysyp júrgender emes degen túsinik qalyptasqan. Bul musylman qaýymynyń arasyna iritki salýǵa talpynystar bizdiń elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyn qıyndatyp, jas memleketimizdi ishki jáne syrtqy saıasattaǵy jaǵdaıda qıyndyqqa dýshar etedi.
Máselen, ýahabı qaýymnyń basshylary ýahabı ıdeıasymen kelispegenderdiń barlyǵy dinsizder dep jarııalaı otyryp, bizdiń azamattar arasynda ymyrasyz shıelenisti qozdyrmaqshy. Mine sonyń saldarynan týystardyń, tipti bir otbasynyń ishinde de olardyń arasyndaǵy yntymaqqa syzat túsedi. Budan ári ýahabılerdiń bóten dindegilerge, atap aıtqanda, hrıstıandarǵa, býddısterge, sonymen qatar ateısterge de qarym-qatynasy teris kózqarasta ózgeredi. Ýahabılerdiń sany men yqpaly kúsheıgen kezde Qazaqstanda turyp jatqan santúrli din ókilderi arasyndaǵy oń qarym-qatynasty qoldaýda aıtarlyqtaı kedergiler týyndaýy múmkin. Quranda jazylǵan sharttardy talap ete otyryp, olar ózderiniń túsinikteri boıynsha áıelderdi sonaý orta ǵasyrda arab elderinen kelgen hıdjap kııý dástúrine qaıta oraltýǵa kúsh salýda. Bul talpynystar qazaqtardyń basym bóliginiń ádil qarsylyǵyna da ushyrap otyr. Óıtkeni bul bizdiń barlyq dástúrimizge qarama-qaıshy keledi jáne de Elbasy N.Nazarbaev ta hıdjapqa qatysty óziniń naqty paıymyn bildirgen bolatyn.
Kez kelgen erkin oıǵa kedergi bolyp otyrǵan ýahabı ilimniń dogmalyǵy ýaqyt yqpalyna qaıshy júrip keledi. Óıtkeni qazirgi zamanǵy álemde ulttyń básekege qabilettigi adamdardyń jańany qabyldaı alý, basqa halyqtan úırený, ǵylym men óndiristi damytý, óz ómirin jaqsartý syndy múmkindikterimen aıqyndalady.
