Túrkistandaǵy Shyǵys monshasy bir shammen jylytylǵany ras pa
TÚRKІSTAN. KAZINFORM — Tarıhı nysan XVI ǵasyrdan bastap 1975 jylǵa deıin halyqqa qyzmet kórsetip keldi.
Shyǵys monshasy Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesiniń ońtústik-shyǵysynda ornalasqan.
Zertteýshilerdiń pikirinshe, monsha 1580-1590 jyldary salynǵan. Kesenege kelýshi zııaratshylar munda arnaıy dáret, ǵusyl alyp, ishke kiretin bolǵan.
Arhıtektýralyq qurylys ereksheligi men ortaǵasyrlyq sáýlet óneri sheberleriniń ozyq tájirıbesin kórsetetin bul monsha jartylaı jer astynda ornalasqan kóp kúmbezdi qurylys.
Negizi ólshemderi — 15×17 metr, al bıiktigi — 4,8 metr. Qabyrǵalarynyń qalyńdyǵy — 1 metr.
— Monsha bólmeleri — dáliz, ortalyq jýyný, ystyq jáne salqyn sý, massaj bólmeleri, tazalyq buryshtary bolyp bólinedi. Monshanyń basty ereksheligi — ystyqty uzaq saqtaý jáne tútinniń tartylýyn kúsheıtý maqsatynda jartylaı jerge kómilip, tek kúmbezderi ǵana kórinip turatyndaı etip salynǵan. Shyǵys monshasy XVI ǵasyrdan bastap 1975 jylǵa deıin halyqqa qyzmet kórsetip keldi, — deıdi «Áziret Sultan» ulttyq tarıhı-mádenı mýzeı-qoryǵynyń ekskýrsovody Marına Iskakova.
El ishinde Shyǵys monshasy jaıynda ańyz-ápsanalar kóp. Sonyń biri — búkil monsha bir shamnyń jaryǵymen jylytylǵan degen áńgime de bar.
Osy jaıttyń anyq-qanyǵyn mamannan suradyq.
— Bul jaı ańyz. Naqty fakt emes. Jer astynda monshanyń jylytý ortalyǵy bolǵan. Onda qazannyń astyna ot jaǵylǵan. Sodan ystyq sý alynǵan. Sondaı-aq, arnaıy qoıylǵan plıtalardyń astynan bý arqyly jylý júrgizilgen. ıAǵnı, jylý júıesi edenniń astymen ótken. Qazirgi tilmen aıtsaq — «jyly eden» sol kezde qoldanysta bolǵan. Syrttan jaǵylǵan ottyń tútini tastardyń astyndaǵy joldarmen júrip barlyq bólmelerge tarap, eden men sofalardy qyzdyrǵan. Jylýyn monshaǵa bergen soń ábden sýyǵan tútin joǵarǵy jaqtaǵy qubyrlar arqyly syrtqa shyqqan, — deıdi Marına Iskakova.
Monsha ishinen ár ǵasyrlarǵa jatatyn mystan jasalǵan ydystar — shelekter, qumǵandar jáne shylapshyndardy kórýge bolady. Sondaı-aq, sırek kezdesetin jádigerler de bar.
— Monsha dálizinen ortalyq jýyný bólmesine kirgen jerdegi edende XVI ǵasyrdan beri saqtalǵan jalǵyz mármár plıtany kórýge bolady. Onyń jıekterine gúldesteler qashalyp salynǵan. Basqa artyq oıýy joq. Zamanynda barlyq bólmelerdiń edenderine osyndaı tastar tóselgen bolatyn. Onda adamnyń aıaǵy kúımeıtin jáne taıyp qulamaıtyn bolǵan. Qazir sol mármar plıtanyń biri qoryq aýmaǵynda saqtaýly tur. Mundaǵy paıdalanǵan mys pen mármár tastardyń antıbaqterııalyq materıaldar ekenin eskersek, monshanyń gıgıenalyq jaǵdaıyna qanshalyqty kóńil bólingenin baıqaımyz, — deıdi Marına Valıhanqyzy.
Monshanyń ishki qurylysyna mán bersek, bólmelerinde esiktiń joǵyn kóremiz. Solaı bola tura ár bólmeniń temperatýrasy da jaqsy saqtalǵan.
— Bul ótkelderdiń tómen etip jasalǵanynan jáne joǵaryda aıtylǵandaı dálizden ortalyq bólmege jáne ortalyqtan salqyn bólmege kiretin esik ótkelderiniń uzyn jáne synyq etip ornalasýynan dep bilemiz. Belgili mólsherde buǵan monsha qabyrǵalarynyń qalyndyǵy da áser etken, — dep túsindirdi ekskýrsovod Marına Iskakova.
Aıta keteıik, budan buryn XVIII ǵasyrdaǵy «Handar shejiresi» biregeı qoljazbasy ıÝNESKO-nyń halyqaralyq «Álem jady» tizilimine engizilgenin jazǵan bolatynbyz.
