Túrkııalyqtar Naýryz meıramynda halyq bıin bılep, ot ústinen sekiredi
ASTANA. KAZINFORM — Túrkııa halqy kóktemgi kún men túnniń teńelý merekesinde halyq bılerin bılep, ot ústinen sekirdi jáne tóske temir soqty. Osylaısha, Ankaranyń halyq tyǵyz ornalasqan aýdandarynyń birinde Naýryz merekesi keń kólemde toılandy.
Túrkııada Naýryz merekesin toılaýdyń bastaýy Seljuq memleketi men Osman ımperııasy dáýirinen bastaý alady. Ańyzdarda aıtylǵandaı, bul túrki halqynyń qorshaýdan qutylǵan kúni boldy. ıAǵnı, bul kúni túrikter Ergenekonnan, aınalasy taýmen qorshalǵan aýmaqtan shyqty. Sondyqtan Naýryzdy túrikter jańalyqtyń bastaýy retinde qabyldady.
«Naýryz» sózi parsy tilinen aýdarǵanda jańa kún degen maǵynany bildiredi. Qazirgi Túrkııa aýmaǵynda merekeniń ózi ádette Nevrýz Baıram dep atalady, tek eldiń keıbir bólikterinde «Naýryz-ı Sultan», «Sultan Nevrýz» degen ataýlar bar. Sonymen qatar, Naýryz meıramyn Túrkııa jurty Ortalyq Azııadaǵy elderden erekshe sıpatta atap ótedi. Onyń mańyzdylyǵy aımaqqa baılanysty ózgeredi. Mysaly, batys bóliginde mereke is júzinde toılanbaıdy, al Túrkııanyń shyǵysynda ulttyq mereke sııaqty toılanady.
Uzaq ýaqyt boıy bul Ulystyń uly kúnin elde saıası sebeptermen tyıym salyndy. Baýyrlas halyqtardyń jaqyndasýy men túrki ıntegratsııasynyń arqasynda Naýryz meıramy keń taraı bastady. Biraq keń kólemde toılanǵan joq, merekeni tek Ortalyq Azııadan kelgen túrki ulttary, sondaı-aq eldiń jekelegen aımaqtaryndaǵy ırandyqtar, kúrdter jáne túrikter ǵana atap ótti.
Merekeniń eıforııasy túrki halyqtary Jańa jyl retinde toılaıtyn kúnge, naýryzdyń 21-nen 22-sine qaraǵan túnge keledi. 23 naýryzda adamdar ádette týystary men jaqyndary jerlengen zırattarǵa barady. Osy ýaqytqa deıin qazaqtardyń, ázirbaıjandardyń, qyrǵyzdardyń, túrikmenderdiń, ózbekterdiń, tatarlardyń jáne uıǵyrlardyń úlken dıasporalarynyń arqasynda Ortalyq Anadolyda kóktem men jańarý merekesi kóńildi toılandy.
Mysaly, túrikter men kúrdterdiń ózderi birge «Halaı» halyq bıin bıleıdi. Olar ot jaǵyp, onyń ústinen sekiredi, defne aǵashynyń japyraqtary men butaqtaryn kúıdirip, barlyq jaman nárselerden alastaıdy. Olar sondaı-aq kúsh pen qýattyń sımvoly bolyp tabylatyn temirdi soǵady. Ata-babalary túrikmen bolǵan Iorýk túrikterinde 22 naýryzdan bir kún buryn merekege daıyndyq bastalyp, kıim-keshek jýylady, úı jınalady, dámdi taǵamdar ázirlenedi.
Merekede qonaqtarǵa usynylatyn taǵamdardyń qatarynda dástúrli táttiler bar. Sondaı-aq bul kúni jaqyn týystar, kórshiler bir-birine qonaqqa kelip, merekemen quttyqtaıdy. Mereke kúni tańerteń duǵa oqyp bolǵannan keıin sút iship, marqumdardyń tynyshtyǵyn tileıdi. Osydan keıin óleńder oqylady.
Gazıantep pen oǵan jaqyn aýdandarda 22 naýryzdy «Sultan Naýryz» dep ataıdy. Halyq nanymy boıynsha naýryzdyń 21-nen 22-ne qaraǵan túni aspannan shyǵystan batysqa qaraı bilezikterin syldyrlatyp, qolyna keste ustaǵan sulý qyz ótedi. Sondaı-aq, bul túni uıyqtamaǵan jannyń barlyq tilekteri oryndalady degen senim bar. Sondyqtan úıdegi barlyq ydystar sýmen toltyrylǵan. Halyq túni boıy qulshylyq etedi. Mereke kúni tańerteń adamdar dalaǵa shyǵady.
Dııarbakyr qalasynda halyq Naýryzdy keremet sharalar uıymdastyryp toılaıdy. Shyǵys Anadolyda mereke aldyndaǵy tún qasıetti bolyp sanalady. Bul túnde barlyq jandy, tipti jansyz zattar Alla Taǵalaǵa duǵa etedi degen senim bar. Dál osy ýaqytta árbir adamnyń aldaǵy jyldaǵy taǵdyry anyqtalady deıdi úlkender.
Kars provıntsııasynda «baja-baja» degen salt bar. Dástúr boıynsha, bul kúni aýyl balalary úı-úıdi aralap, án aıtyp, aq tilekterin aıtyp, úı ıelerinen jemis-jıdek pen tátti dámder alady.
Týndjelıde bul kúni erler mańdaılaryna qara boıaý jaǵyp, sý kózine barady. Bastapqyda mańdaılaryndaǵy qara boıaýdy jýyp, Alla Taǵaladan shapaǵat tilep duǵa oqıdy. Sonymen qatar, bul óńirde jamandyqtan, qıynshylyqtan, kúnádan arylý úshin jasalatyn ádet-ǵuryptar kóp.
Al Túrkııanyń ortalyq bóliginde 21 naýryz ıÝlıan kúntizbesi boıynsha 9 naýryzǵa sáıkes keletindikten «toǵyzynshy naýryz» ataýymen toılanady. Ózge óńirlerdegideı tańerteń erte turyp, jaqyndarynyń beıitterine zııarat etip, Alla Taǵaladan meıirim men tilekterdiń oryndalýyn suraıdy.
Sonymen qatar, Túrkııada kún sáýlesi sónbes úshin aǵash butaqtaryna lenta baılaý sııaqty rásimder de bar.
Gıresýn oblysynda mereke «Naýryz Bozýma» dep atalady. Bul yrymdy oryndaý kezinde aǵashqa lenta baılanǵan soń bulaqtan úıge sý ákelip, aq batasyn beretin qonaqtyń kelýin kútedi.
Tekırdagta Naýryz qystyń aıaqtalýy jáne kóktemniń kelýi bolyp sanalady. Bul aımaqta mereke «Nevrýz Sheńlikteri» degen atpen toılanady.
Túrkııanyń úlken qalalarynda mereke ishinara kıeli rýhqa ıe. Megapolısterdiń turǵyndary bul kúndi toılasa da, ádette eń jaqyn adamdardyń arasynda atap ótedi. Resmı qalalyq is-sharalar barlyq aımaqtarda uıymdastyrylmaıdy.
Túrkııanyń astanasy Ankarada kóktem merekesine oraı uıymdastyrylǵan shaǵyn merekelik shara onnan astam ulttyń basyn qosty. Naýryz meıramynda ár eldiń ulttyq taǵamdary men ádet-ǵuryptaryn kórsetetin shatyrlar tigildi. Halyqqa arnalǵan merekelik shara sý ishýmen aıaqtaldy. Qazaqtyń kıiz úıinde naýryz kóje, baýyrsaq, jylqy etinen dámdeýishter taratylyp, jergilikti halyqqa erekshe taǵamdar úlestirildi.
Degenmen, merekeler arasyndaǵy keıbir aıyrmashylyqtarǵa qaramastan, túrik mádenıetinde naýryz aıy jańarý, oıaný jáne gúldený kezeńi bolyp sanalady. Túrkııanyń ár óńiriniń halqy Naýryz merekesin bir mezgilde derlik ózinshe atap ótedi. Munda olar merekeni óz mádenıetiniń bir bóligi dep sanaıdy.
