Túrki akademııasy Ámir Nájiptiń jarııalanbaǵan túrki tilderiniń sózdigin basyp shyǵardy
Tusaýkeserge kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkerleri, halyqaralyq uıym basshylary, Qazaqstandaǵy dıplomatııalyq korpýs jetekshileri, belgili túrkitanýshy, ádebıetshi ǵalymdar, sondaı-aq zııaly qaýym ókilderi qatysty, dep habarlaıdy QazAqparat.
Álemdik túrkologııa ǵylymy úshin qundy sanalatyn bul sózdik tolyq nusqada tuńǵysh ret jarııalanyp otyr. Kóptomdyqty oqyrman qaýymǵa Túrki akademııasynyń prezıdenti Darhan Qydyráli tanystyrdy. «Ámir Nájip shyn máninde óte úlken tulǵa. Ózi qazaq jerinde dúnıege kelgenimen, Ortalyq Azııaǵa eńbegimen tanymal tulǵa. Ǵalymnyń qoljazbalary akademık Ábdýáli Qaıdar aǵamyzdyń qamqorlyǵynyń arqasynda Túrki akademııasyna jetti. Osy kitaptar búgin tórt tomdyq retinde jaryq kórip otyr», - dedi jıyn barysynda Darhan Qydyráli.
Onyń baǵalaýynsha, bundaı dúnıeniń jaryqqa shyǵýynyń ózi álemdik túrkologııaǵa qosylǵan súbeli úles. Óıtkeni, «bul orta ǵasyrdaǵy búkil túrkiler shyǵarmalarynyń sózdigi, al ondaı sózdikter tek Máskeýde ǵana jaryq kóretin».
Ámir Nájip Altyn orda dáýirinde jazylǵan Qutyptyń «Husraý men Shyryny» atty asa qundy ádebı kórkem shyǵarmanyń ishindegi 2500 sózdi qamtıtyn «Istorıko-sravnıtelnyı slovar tıýrkskıh ıazykov XIV veka» dep atalatyn 4 tomdyq eńbegin bitirip, kózi tirisinde baspaǵa tapsyrǵan bolatyn. Ókinishke qaraı, bul eńbektiń birinshi tomy ǵana 1979 jyly Máskeýde jaryqqa shyqty da, qalǵan tomdary ǵalymnyń kózi tirisinde basylmaı, toqtap qalady.
Ǵulama ǵalym Qazaqstan táýelsizdigin jarııalaǵan eleń-alańda óziniń syrlas baýyry, akademık Ábdýálı Qaıdarıge qoljazba muralaryn amanattapty. «Men aqyl-oıymdy túrkologııaǵa baǵyshtadym. Denem Máskeýde qalady, biraq súıegime qazaqtar ıe bolady, júregim de sendermen birge... Ortaǵasyrlyq jazba eskertkishterdiń kóbisi búgingi qazaq jerinde dúnıege kelgen, demek olardyń muragerleri de - sendersińder. Men olardyń birazyn jarııaladym. Biraq jarııalanbaǵandary da bar. Eki-úsh tom etip qoljazbasyn daıyndap qoıdym. Jarııalap, shyǵarýdy amanat etem» degen eken ol.
Aıta keterligi, jaryqqa shyǵyp otyrǵan irgeli de keshendi eńbekte eski eskertkishtegi 2500 sóz túrki tilderiniń tarıhı sózdikteri men XI-XV ǵasyrlar aralyǵynda jazylǵan 20-dan astam kóne ádebı jádigermen, sondaı-aq 20-dan astam qazirgi túrki tilderiniń baı materıalymen salystyryla berilgen. Arab-parsy, sonymen birge mońǵol, býrıat, qalmaq tilderimen de qajetinshe salystyrýlar jasalǵan.
Asa kórnekti túrkolog Ámir Nájip 1899 jyly burynǵy Semeı oblysy, Maqanshy aýdany, Baqty aýylynda dúnıege kelgen. Aldymen aýyl moldasynan, keıin QHR Sháýeshekte Reseı konsýlynyń janynan ashylǵan gımnazııada, odan keıin Semeıde muǵalimder semınarııasynda oqyǵanda álem tilderininiń syryn tanýǵa sátti qadam jasap, orys, arab, parsy tilderin úırenedi. 20-dan astam túrki halyqtarynyń tilinde erkin sóılep, jaza da bilgen fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, túrkologtardyń Keńestik Komıtetiniń múshesi, Túrkııa Túrik tili qurylymynyń múshesi bolǵan.
Toqtala ketetin jaıt, búgingi shara aıasynda taǵy tórt kitaptyń tusaýy kesildi. Olar akademık Ábdýáli Qaıdardyń 2 tomdyǵy, Túrki akademııasynyń «Túrki ortaq latyn álipbıi», sonymen qatar, «Mahambettiń jyrlary» mońǵol tilinde kitaby tanystyryldy. Mahambetti mońǵol tiline aýdarǵan - aqyn Júkel Hamaı. Budan bólek, akademık Myrzataı Joldasbekovtyń 80 jyldyǵyna oraı avtordyń «Kóne túrik jazbalar eskertkishi» kitabynyń tusaýy kesildi.
