Týǵan jer: Bıyl Aqtóbede 377 joba iske asyryldy
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń «Týǵan jer» arnaıy jobasy aıasynda bıyl Aqtóbede 377 joba iske asyryldy. Bári de kásipker-metsenattardyń qoldaýymen qoldanysqa berildi. Іri jobalar qatarynda Aqtóbe qalasyndaǵy Er Edige eskertkishi bar. Qoǵamdyq qordyń demeýshiligimen joba quny 40 mln teńge turatyn Er Edige batyrdyń eskertkishi jáne joba quny 120 mln teńgeni bolatyn Eset batyr Kókiulynyń eskertkishi, «Táýke han» sport alańy ashyldy.
«Aıshyqty meken Alǵa aýdanynyń Bestamaq aýylynda K. Dıbıtalınniń demeýshiligimen Aqtóbe kolledjine 213 mln teńgege eki qabatty jańa oqý ǵımaraty salyndy. Alǵa qalasyndaǵy jergilikti kásipkerlerdiń demeýshiligimen 5 mln teńgege Eset batyr kóshesiniń boıyna batyrdyń eskertkishi ornatyldy. Áıteke bı aýdanynyń Qarabutaq aýylynda kásipker Q. Qoılybaevtyń demeýshiligimen «Ákeler saıabaǵyna» 4 mln 700 myń teńgege vorkaýt ornalastyryldy. Baıtaq meken Baıǵanın aýdanynyń Qaraýylkeldi aýylynda «Baıǵanın aýdandyq damý jáne qoldaý qory» qoǵamdyq qorynyń demeýshiligimen 13 mln teńgege aýdandyq mádenıet úıine kóshpeli sahna qoldanysqa berildi. Tarıhy tereń Temir aýdanynyń Shubarqudyq aýylynda aýyl kásipkerleriniń demeýshilik kómegimen quny 10 mln teńgege general-leıtenant J. Kereevtiń eskertkishi ornatylsa, óndiristi Hromtaý aýdanynyń Qyzylsý aýylyndaǵy mádenıet úıin jóndeýge «ıÝjPromSnab» JShS-i 15 mln teńge bóldi. Shalqar aýdany Móńke bı aýylynda 1 mln 500 myń teńgege «Móńke bı» stelasy ornatyldy», - dedi Aqtóbe oblysynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyn basqarý ortalyǵynyń basshysy Nurlyhan Hasenov. Al «Týǵan jer» arnaıy jobasynyń «Týǵan jerge taǵzym» aktsııasy áli de jalǵasyn tabýda. Al «Qazaqstannyń kıeli jerleriniń geografııasy» jobasy aıasynda úsh baǵyt qamtyldy. Respýblıkalyq mańyzy bar kıeli jerlerdiń tizimine oblys boıynsha 12 eskertkish jáne jergilikti mańyzy bar 46 eskertkish engizildi.
Aqtóbe oblysy boıynsha respýblıkalyq mańyzy bar kıeli jerler tizimine engizilgen 12 eskertkish: Qobda aýdanyndaǵy Abat-Baıtaq qorymy, Qobylandy batyr memorıaldyq kesheni, Isataı batyr kesenesi, Áıteke bı aýdanyndaǵy Ábilqaıyr han jerlengen «Han molasy» qorymy, Keńesary hannyń qaryndasy – Bopaıdyń molasy, Temir aýdanyndaǵy Dosjan ıshan meshiti, Shalqar aýdanyndaǵy Eset-Dáribaı Kótibarulynyń keseneleri, Alǵa aýdanyndaǵy Eset batyr Kókiulynyń memorıaldyq kesheni, Hromtaý aýdanyndaǵy Oısylqara qorymy, Yrǵyz aýdanyndaǵy Jamanshyń meteorıt krateri, Alǵa aýdanyndaǵy Áýbákir Kerderiniń kesenesi, Baıǵanın aýdanyndaǵy Qyzylúıik ǵıbadathanasy.
«2017 jyly Qobda aýdanynda ornalasqan Qobylandy batyr memorıaldyq keshenine rekonstrýktsııa jasalyp, Abat-Baıtaq qorymynyń aýmaǵyn abattandyrý boıynsha jumystar júrgizildi. 2019 jyly Temir aýdanyndaǵy Dosjan ıshan meshitinde konservatsııalaý jumystary bastaldy. Bıyl Yrǵyz aýdanyndaǵy Almat tamy mavzoleıine, Shalqar aýdanyndaǵy Ońalbek ata kesenesine jáne Alǵa aýdanyndaǵy Sháken ıshan meshitine ǵylymı-restavratsııalaý jumystaryn júrgizý úshin jobalyq-smetalyq qujattar men jumys jobalary ázirlenýde. 2018 jyly Áıteke bı men Yrǵyz aýdandary aýmaǵyndaǵy jalpyulttyq jáne óńirlik mańyzy bar 30-dan astam eskertkishtiń ornalasqan orny men jaı-kúıin anyqtaý, fotofıksatsııa jumystary júrgizilip, koordınattary naqtylandy. Bul óńirdegi HІH ǵasyr men HH ǵasyrdyń basyna jatatyn kesene-ǵıbadathanalardyń qatarynda Nurseıit, Qalı, Nazar, Janys, Keper, Almat tamy sııaqty mazarlar bar», - dedi Nurlyhan Hasenov.
Óńirde tarıhı eskertkishterdi zertteý jumysy jalǵasyp jatyr. Almaty qalasyndaǵy Á.Marǵulan atyndaǵy arheologııa ınstıtýtynyń bas dırektory B.Baıtanaev jetekshilik etken arheolog-ǵalymdar bes jobany júzege asyrdy. Olar oblystyń Hromtaý, Áıteke bı, Muǵaljar, Baıǵanın jáne Temir aýdandary aýmaǵyndaǵy ekertkishterdi anyqtap, esepke aldy, arheologııalyq qazba jumystaryn júrgizdi. Nátıjesinde 7 kóne qonystyń orny, petroglıfter shoǵyrlanǵan 11 jer, sondaı-aq 27 qorym anyqtaldy. Qazba jumystary kezinde neolıt, tas dáýirinen qalǵan arheologııalyq oljalar tabyldy.
«Qasıetti oryndardy arheologııalyq zertteý jumystarynyń nátıjesinde Aqtóbe óńirinen alǵash ret Altyn adamnyń qorǵany tabyldy. Temir aýdany Tasqopa aýylynyń mańynan tabylǵan b.z.d. V ǵasyrda altyn buıymdarmen áshekeılengen sarmat kóseminiń qorǵanyn zertteý nátıjesinde 15 qorǵan anyqtalyp, 4 qorǵan zertteldi. Tabylǵan barlyq zattar QR arheologııa ınstıtýtyna zertteýge jiberildi. Oıyl aýdandyq mýzeıiniń arheologııalyq qazba jumystary nátıjesinde Bersıev okrýgi mańyndaǵy erte dáýirde adamdar mekendegen «Qazdyaral» turaǵynan erte qola dáýiri men orta ǵasyr kezeńine jatatyn eski qumyra, adam súıekteri tabyldy. Tabylǵan jádigerlerge ǵylymı zertteý júrgizilýde», - dedi Nurlyhan Hasenov.
Qazirgi kezde eskertkishterge QR-kodtar ornatylyp jatyr. QR-kod arqyly negizgi málimetterdi, ornalasqan jeri, tarıhy, tarıhı orynmen baılanysty ańyz-áńgimelermen tanysa alady. «Qazaqstannyń kıeli jerleriniń geografııasy» arnaıy jobasy aıasynda barlyǵy 97 eskertkishke, onyń ishinde qala aýmaǵyndaǵy 39, aýdandardaǵy 58 eskertkishke biregeı jáne jekelegen QR-kod ornatyldy. 2021 jyly oblys boıynsha 50 eskertkishke QR-kod ornatý josparlanyp otyr.
