Tsıfrlyq kóshpendilerdiń ordasy: ІT mamandardyń aǵylýy Qazaqstanǵa ne beredi
Sońǵy kezde «Tsıfrlyq kóshpendiler» degen uǵym paıda boldy. Ol tirkes negizinen tsıfrlyq tehnologııalar salasynda qashyqtan eńbek etetin, jumys ornyna baılanbaı, dúnıe júziniń kez kelgen jerinde tura beretin adamdarǵa qatysty qoldanylady. Birqatar memleket frılanserler úshin tsıfrlyq kóshpendi nemese Digital Nomad vızasyn usyna bastady. Ony alý úshin belgili bir deńgeıdegi tabysyńdy kórsetip, jergilikti turǵyndardyń jumysyn «tartyp almaıtynyńdy» dáleldeýiń kerek. Mundaı vıza berýdi Qazaqstan úkimeti de qarastyryp jatyr. Jýyrda Prezıdent elimizdi «tsıfrlyq kóshpendilerdiń ordasyna» aınaldyrýdy tapsyrǵan edi. Tsıfrlyq kóshpendiler degen kimder, olarǵa qandaı jaǵdaı jasalady, budan el ekonomıkasyna ne paıda? Basqa elderde olarǵa qandaı artyqshylyqtar usynady? Tolyǵyraq Kazinform tilshisiniń materıalynan oqyńyz.
«Tsıfrlyq kóshpendiler» qatary kúnnen-kúnge kóbeıip jatyr
Tsıfrlyq kóshpendiler qashyqtan jumys isteıdi. Árıne, qashyqtan jumys isteý jańalyq emes. Kóptegen adam pandemııa kezinde qashyqtan jumys istep úırenip qaldy. Biraq eger buryn bul frılanserlerdiń artyqshylyǵy bolsa, endi bul keńse qyzmetkerlerine de qatysty bolyp otyr. Sebebi búginde «tsıfrlyq kóshpendilerdiń» 60%-dan astamy – qashyqtan jumys isteıtin dástúrli qyzmetkerler.
Álemde 35 mıllıonǵa jýyq «tsıfrlyq kóshpendi» bar. Halyqaralyq sarapshylardyń baǵalaýynsha, 2035 jylǵa qaraı olardyń sany mıllıardtan asady.
The Boston Consulting Group (BCG) zertteýshileriniń aıtýynsha, saýalnamaǵa qatysqan («tsıfrlyq kóshpendi») respondentterdiń 80%-y joǵary bilimdi, 38%-y magıstratýra nemese aspırantýra bitirgen, al 4%-ynyń doktorantýrasy bar. Tsıfrlyq sarapshylardyń 68%-y - erler, sondaı-aq AІ salasynda genderlik alshaqtyq aıtarlyqtaı joǵary – jasandy ıntellekt jasaýshylardyń 72%-y erler. Degenmen, tsıfrlyq mamandyqty tańdaıtyn áıelder de az emes. Álemdegi tsıfrlyq talanttardyń shamamen 40%-y árqashan jańa jumys jónindegi usynysqa ashyq.
MBO Partners zertteýine sáıkes, Amerıka Qurama Shtattaryndaǵy qashyqtaǵy jumyskerlerdiń sany 2019 jyldan beri 131% ósken. Al, álemde «tsıfrlyq kóshpendilerdiń» jahandyq kóshi-qony júrip jatyr.
Eń bastysy, «tsıfrlyq kóshpendiler» Amsterdam, Shanhaı, Bangalor, London, Tel-Avıv, Sıetl, Boston, Ostın, Toronto, Nıý-Iork, Berlın, Tokıo jáne t.b. sııaqty jahandyq tehnologııalyq habtarǵa tartylady. Búginde tsıfrlyq danyshpandar úshin eń qolaıly jer – Amerıka Qurama Shtattary. Biraq kórshi eldi nemese tili ortaq, mádenıeti uqsas eldi tańdaıtyndar da kóp. Qazir mundaı mamandar az bolǵandyqtan, álemde tsıfrlyq talanttarǵa suranys joǵary. Bul rette jasandy ıntellekt (AI) jáne agile salasyndaǵy mamandarǵa suranys artqan.
Jumys berýshiler ne usynady?
Tsıfrlyq daǵdylary bar mamandardy tartý tutas eldiń ekonomıkalyq tabysyn jaqsartady. Sondyqtan elder tsıfrlyq ındýstrııaǵa zııatkerlerdi tartý úshin túrli sharalar qabyldap jatyr. Mysaly, jaqynda Japonııa úkimeti tsıfrlyq daryndylarǵa elde 6 aıǵa deıin turýǵa múmkindik beretin jańa vıza júıesin engizýdi josparlap otyrǵanyn habarlady (buryn qysqa merzimdi týrıstik vızamen nebári 90 kún bolatyn – red.).
Vıza alý úshin jumyskerlerdiń jyldyq tabysy 10 mıllıon ıennen (68 200 dollar) joǵary bolýy shart. Sonda ol vıza shekteýlerinen bosatylady jáne Japonııamen salyqtyq qarym-qatynasy bar 49 el men aımaqtyń turǵyny bolýy kerek. Olardyń jubaıy men balalaryna da kirýge ruqsat etiledi.
Álem elderi basqa qandaı qolaıly sharttar usynatynyn ınfografıkadan kórýge bolady.
Tsıfrlyq kóshpendilerge ne kerek?
Tsıfrlyq ındýstrııanyń jetekshi mamandary ınnovatsııa kózi retinde qyzmet etedi jáne memleketti joǵary deńgeıge jetkize otyryp, eldi tsıfrlandyrýdy damytýǵa kómektesedi. Sondyqtan elder ártúrli sharttar men artyqshylyqtardy usynyp, tsıfrlyq sarapshylardy tartýǵa tyrysady.
Tsıfrlyq talanttar úshin eń mańyzdy nárse – jumys pen ómirdiń tepe-teńdigi. Olardyń 70%-dan astamy úılengen. «Tsıfrlyq kóshpendiler» quzyretin arttyra otyryp, jumys ornyn aýystyryp, jańa tájirıbe alýdy jón kóredi. Turaqty tabys, qaýipsiz keńse jáne kompanııalar beretin kepildikter - tsıfrlyq kóshpendiler úshin basty qundylyqtar emes. Olardyń jumysy kóbine startaptarmen baılanysty bolsa da, tsıfrlyq talanttar úlken kompanııalarda jumys isteýge basymdyq beredi.
Tsıfrlyq zııatkerler jaqsy jalaqy men jaıly ómir saltyna erekshe mán beredi.
«Elimizdi álemdegi «tsıfrlyq kóshpendilerdiń ordasyna» aınaldyrýymyz qajet»
Endi Qazaqstanǵa oralsaq... Mundaı tapsyrmany Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2024 jylǵy 7 aqpandaǵy Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda berdi. Prezıdent bul týraly qaıta-qaıta eske salyp, tsıfrlyq júıeniń múmkindikterin barynsha paıdalanýdy usynyp ta keledi. Endi ol talapty kúsheıtti – «Qazaqstan «tsıfrlyq kóshpendilerdiń ordasyna» aınalýy kerek» dedi.
Ekonomıkany tsıfrlandyrý isin jalǵastyrý jáne jasandy ıntellekt tehnologııasyn keńinen qoldaný asa mańyzdy... Sheteldiń belgili mamandaryn tartý úshin Digital Nomad Residency arnaıy baǵdarlamasyn iske qosý kerek. ıAǵnı, elimizdi álemdegi «tsıfrlyq kóshpendilerdiń ordasyna» aınaldyrýymyz qajet. Bir sózben aıtqanda, zamannyń aǵymynan qalmaý kerek. Tsıfrlyq tehnologııany neǵurlym jedel ári tıimdi paıdalansaq, damý qarqynymyz da soǵurlym tabysty bolmaq, – degen edi Qasym-Jomart Toqaev.
Al, buǵan deıin Májilis depýtaty Pavel Kazantsev tsıfrlyq kóshpendilerge arnaıy mártebe berýdi usynyp, úkimetke júgindi.
... 35 elde tsıfrlyq vıza usynylady. ıAǵnı, bul – álemdik trend. Mysaly, Qyrǵyzstanda «tsıfrlyq kóshpendi» mártebesi 2022 jyly quqyqtyq deńgeıde rásimdelgen. Ol shetel azamattaryna Qyrǵyzstanǵa kelgende tirkeýsiz jáne eshqandaı ruqsat qujatsyz jumys isteýge múmkindik beredi. Sondaı-aq, memlekettik organdarmen is-qımyldy jeńildetedi. Jarty jylda myńnan asa ІT maman men kásipker «tsıfrlyq kóshpendi» mártebesin aldy, – dedi ol Májilistiń otyrysynda.
Pavel Kazantsevtiń aıtýynsha, Qazaqstanda jumys isteýge kelgenderden otandyq kásiporynǵa tirkelý talap etiledi. Biraq «tsıfrlyq kóshpendilerdiń» ereksheligi de sol – olar ózderi turatyn elden tys aımaqta jumys istep, sodan tabys tabady. Bul el ekonomıkasy úshin de tıimdi: mamandar jergilikti turǵyndardyń jumys ornyna talaspaıdy. Alaıda turǵyn úı jaldap, kommýnaldyq tólemderge, azyq-túlikke, oıyn-saýyqqa, kólikke qarajatyn sol elde jumsaıdy. ıAǵnı, tutynýshyekonomıkasynyń belsendi múshesi bolady.
Depýtattyń saýalyna premer-mınıstrdiń orynbasary Serik Jumanǵarın jaýap berdi. Ol zańnamaǵa sáıkes, suranysy joǵary mamandyqty meńgergen sheteldikterge jáne azamattyǵy joq adamdarǵa elimizde turýǵa vıza berý Qazaqstannyń halyqaralyq eńbek naryǵymen ıntegratsııasyn qamtamasyz etedi jáne qazaqstandyq emıgranttardy elge oralýǵa yntalandyrady dep atap ótti.
Ásirese ǵylym, bilim, densaýlyq saqtaý, ónerkásip, IT, sport, mádenıet jáne basqa da salalarda Qazaqstan úshin qundy mamandardy elge qaıtarýǵa kómektesedi, – dedi Serik Jumanǵarın.
Sondaı-aq, vıtse-premer Syrtqy ister mınıstrligi Erejege ózgerister men tolyqtyrýlar engizý rásimin bastaǵanyn da atap ótti.
Iá, Úkimet tek shetelden emes, ózimizdiń de syrtqa ketken ІT mamandardy qaıtarýǵa múddeli. Olardyń ishinde elge oralǵandary da bar. Degenmen mundaı mamandardy qaıtarý úshin memleketke qyrýar jumys atqarýdyń qajeti joq, bar bolǵany bıýrokratııany toqtatyp, durys baǵyt berý jáne qarjylaı qoldaý kerek.
Bizdiń elde bul naryq aıtarlyqtaı aýqymdy emes, sol sebepti báseke de tómen. Bul 2022 jyly Qatarǵa qonys aýdaryp, ІT kompanııada eńbek etip jatqan qazaqstandyq Oljas Erǵalıevtiń pikiri.
Qatarda IT sektory memlekettik qoldaýdyń jáne iri halyqaralyq kompanııalar ınvestıtsııasynyń arqasynda qarqyndy damyp keledi. Munda ozyq tehnologııalardy paıdalana otyryp, ınnovatsııalyq jobalarmen jumys isteýge bolady. Sonymen qatar, bos jumys oryndaryna básekelestik joǵary. Óıtkeni, elge álemniń túkpir-túkpirinen kóptegen joǵary bilikti maman keledi. Qazaqstanda da kóptegen kompanııa men tájirıbeli mamandar bar. Biraq, ókinishke qaraı, naryq basqa elderdegideı úlken emes, – dedi maman.
Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterine súıensek, byltyr Qazaqstanǵa 15 jastan asqan 12 myńnan astam adam qonys aýdarǵan. Sonyń ishinde 3,4 myńnan asa (29%) adamnyń tehnıkalyq bilimi bar. Al, osy sanattaǵy 7,7 myńnan astam adam kerisinshe Qazaqstannan basqa elge kóshken jáne olardyń 2,2 myńnan astamy (28,5%) tehnıkalyq mamandyqty meńgergen.
Digital Nomad Residency baǵdarlamasy
Memleket basshysynyń elimizdi kóshpendiler ordasyna aınaldyrý jónindegi tapsyrmasyna qatysty, ıaǵnı Digital Nomad Residency týraly Astana Hub halyqaralyq tehnoparkiniń mamandarynan suradyq.
Bul tetik áleýetti «tsıfrlyq kóshpendilerge» álemniń kez kelgen jerinen onlaın rejımde «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha jeńildetilgen túrde Qazaqstanǵa kirýge ruqsat alý, elge kelgennen keıin turýǵa yqtııarhat alý múmkindigin kózdeıdi. Qazir Astana Hub bazasynda ár ótinish berýshiniń biliktilik qujattaryn qaraý jáne onymen áńgimelesý nátıjesinde sheteldik IT mamanynyń quzyretin rastaý protsesi pysyqtalyp jatyr. Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaý sheńberinde múddeli memlekettik organdar men uıymdar ókilderiniń qatysýymen Digital Nomad Residency baǵdarlamasyn iske asyrý tásilderin úılestirýdi jedeldetý jónindegi jumys toby bar, – dep jaýap berdi Kazinform tilshisine Astana Hub baspasóz qyzmetinen.
2023 jylǵy jeltoqsanda «Kommersant» basylymynda «tsıfrlyq kóshpendiler» úshin eń tartymdy elderdiń halyqaralyq reıtıngi jarııalandy, oǵan 38 memleket kirdi. «Tsıfrlyq kóshpendiler» (Digital Nomad Visa) úshin arnaıy vızalyq rejım engizbegendikten Qazaqstan bul tizimde joq. Degenmen Qazaqstan tsıfrlyq kóshpendiler úshin ekonomıkalyq jaǵynan tartymdy el sanalady. Mysaly, reıtıngtiń basynda turǵan Estonııa, Meksıka jáne Grýzııa sııaqty eldermen salystyrǵanda Qazaqstanda jeke tabys salyǵynyń stavkasy eki ese tómen. Al eger beırezıdent Astana Hub-qa qatysýshy kompanııanyń qyzmetkeri bolsa, «tsıfrlyq kóshpendi» elde bolǵan alǵashqy 6 aıda ǵana 10 paıyzdyq jeke tabys salyǵyn tóleýge mindetti. Mamandardyń aıtýynsha, eger arnaıy vızasyn engizse, Qazaqstan atalǵan reıtıngte TOP-20 qatarynda bolar edi. Degenmen, sheteldiń IT mamandaryn tartý tájirıbesi qazirgi jumys vızalaryn alý mehanızminde kúrdeli bıýrokratııalyq protsedýralar bar ekenin kórsetip otyr.
Jalpy elimizde ІT salasynyń damýyna jaǵdaı jasalǵan. «Astana Hub» IT-startaptar halyqaralyq tehnoparki alańynda salyqtyń barlyq túrin tóleýden bosatýdy kózdeıtin eksklıýzıv salyq rejımi bar tehnologııalyq ekojúıe jumys isteıdi.
Osyndaı memlekettik qoldaýdyń arqasynda Qazaqstanǵa InDrive (2,5 mlrd AQSh dollary), Playrix (7 mlrd AQSh dollary), Mytona (2 mlrd dollar), NetCracker (14,4 mlrd dollar), Ozon (6,2 mlrd dollar) jáne taǵy basqa quny mıllıard dollardan asatyn álemdik jetekshi tehnologııalyq kompanııalardy tartýǵa múmkindik týǵan.
Tehnoparktiń málimetinshe, Qazaqstanda 1,3 myńnan asa IT-kompanııa zańdy tulǵa retinde tirkelip, Astana Hub qatysýshysyna aınaldy (AHQO-da ornalasqandardy qosa alǵanda), onyń ishinde 390-y sheteldiń qatysýy bar kompanııalar. Byltyr qatysýshylarǵa salynǵan ınvestıtsııa kólemi shamamen 57,6 mlrd teńgeni qurasa, osy kezeńdegi kiris 400,2 mlrd teńge boldy. Onyń 171,4 mlrd teńgesin sheteldiń qatysýy bar kompanııalar alǵan. Bul kompanııalarda qazir elimizde turaqty turýǵa nıet bildirgen bes myńǵa jýyq sheteldik jumys isteıdi.
Sheteldik kompanııalar men olardyń qyzmetkerlerin, frılans bırjalarda jumys isteıtin, bizdiń elde turýdy qalaıtyn sheteldik IT mamandaryn Qazaqstanǵa turaqty tartý úshin «tsıfrlyq kóshpendilerdi» qoldaý jónindegi memlekettik sharalar sheshýshi ról atqarady, – dep jaýap berdi Astana Hub baspasóz qyzmetinen.
Qazaqstan Digital Nomad Visa jobasyn áli ázirlep jatyr
Qazaqstan 2026 jylǵa qaraı tsıfrlyq ónimder men qyzmetterdiń eksportyn 1 mıllıard dollarǵa deıin ulǵaıtýdy josparlap otyr. Otandyq ІT ónimderin engizýdi yntalandyrý jáne ІT mamandardy tartý boıynsha sharalar ázirlenip jatyr. Syrtqy ister mınıstrligi zańnamaǵa sheteldik IT mamandary úshin vızanyń jańa túrin qosýǵa baǵyttalǵan ózgerister engizedi. Shetel azamattary men azamattyǵy joq adamdardyń Qazaqstanǵa kelýine shaqyrý berýdiń tıisti erejelerine «Suranystaǵy mamandyǵy bar tulǵalar» degen erekshe sanat qosylady.
Digital Nomad vızasyn alý úshin IT mamandarynyń aıyna 2000 eýrodan asatyn tabysy jáne Qazaqstanda jaramdy medıtsınalyq saqtandyrýy bolýy kerek. Vıza bir jylǵa jaramdy bolady, al ony alýshylar salyq tóleýden bosatylady.
Qazirgi zańnamaǵa sáıkes, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq (EAEO) elderiniń azamattaryna elde uzaq turý úshin qazaqstandyq kompanııamen jasalǵan eńbek sharty negizinde Qazaqstanda ýaqytsha turýǵa ruqsat alý talap etiledi. Alaıda bul jaǵdaı basqa elde qashyqtan jumys isteıtin, biraq Qazaqstannyń rezıdenti bolyp qalatyn «tsıfrlyq kóshpendilerge» jaramaıdy.
Úkimettegiler tsıfrlyq kóshpendi vızaǵa qatysty barlyq málimetti keıinirek aıtamyz degen ýáde berdi. Sol kezde bul optsııaǵa ótinishter de qabyldana bastaıdy. Al, bizdiń «áliptiń artyn baǵyp» kútýden basqa amalymyz joq.