Traktor tizgindegen keıýana: Shynjyr tabandynyń shańyn jutyp eńbek ettik
– Bala kúnińizde traktorshy bolamyn dep oıladyńyz ba?
– 1937 jyldyń 2 sáýirinde Ulan aýdanyndaǵy burynǵy Skalıstoe, qazirgi Іzǵutty Aıtyqov aýylynda dúnıe esigin ashtym. 1941 jyly surapyl soǵystyń bastalǵany emis-emis esimde qalypty. Ákemiz qolyna qarý alyp, Otan qorǵaýǵa ketkende 1 jastaǵy sińilim ekeýimiz anamyzdyń qaramaǵynda qaldyq. Qudaıǵa shúkir, ákem soǵystan aman-esen oraldy. Ata-anamyz bizdi qanattyǵa qaqtyrmaı, tumsyqtyǵa shoqtyrmaı mápelep ósirdi. Tórt jyl Skalıstoe aýylynda, 4 jyl Tarǵyndaǵy mektepte oqyp, bilim nárimen sýsyndadym.
Aýylǵa basqa jaqtan kelgen orys jigitteri traktorǵa minip, jer jyrtatyn-tuǵyn. Sol kezde traktordy alǵash ret kórdim. Kúni boıy jumys isteıtin olar keshkisin temir tulpardy óshirip, úılerine jaıaý qaıtatyn. Ertesinde jumysshylar traktordy otaldyrǵanda tútindirgishten dóńgelek bolyp gaz shyǵyp jatady. Sol tútinge qyzyǵyp qaraıtynmyn. Sheshem bolsa ógiz aıdaýshy boldy. Kún saıyn jer jyrtqan ógizder júrmeı qoıǵanda áıel adamdar ony arqasynan soǵyp aıdap otyratyn. Joqshylyq beleń alǵan zaman ǵoı, aıaǵyna kıetin eshteńe bolmaǵandyqtan anam jalańaıaq ógizdiń sońynda júretin. Muny kórgen men ishimnen «Óskende traktorshy bolamyn. Ógizge aıaǵymdy bastyrmaımyn» dedim. Sol kezder áli kúnge deıin kóz aldymda.
Sóıtip, 1963 jyly Taıyntyda mehanızatordyń kýrsyn 6 aıda támámdap, traktorshy kýáligin qolyma aldym. Tájirıbeden ótkende meni traktordyń súıretpe soqasyna otyrǵyzyp qoıdy. Tasy bar dóńge kelgende soqany kóterip, oıqyldy jerde túsirip otyrdym. Kún demeı, tún demeı shynjyr tabandy traktordyń shańyn jutyp eńbek ettik. Keıde túngi aýysymda júrgende rýlde otyrǵan júrgizýshi uıyqtap ketetin. Osyndaı sátterde men terezege topyraq shashyp, ony oıatyp jiberetinmin. Sol jyldary kúıeýim men 4 balam bar-tuǵyn. Jumyspen birge úı sharýasyn da qatar alyp júrdim.
1976 jyly aýylǵa oblystyq partııa komıtetiniń aýyl sharýashylyǵy salasyna jaýapty hatshysy kelgen edi. Men oǵan «Sizge aıtaıyn degen ótinishim bar edi. Traktor júrgizgim keledi. Qajetti kýáligim bar» dep qolqa saldym. Sózime qulaq asqan hatshy kóp uzamaı maǵan sý jańa traktor jiberdi. Dt-54 shynjyr tabandy traktorǵa mingende qýanyshymda shek bolmady. Alaıda, bólimshe basqarýshysynyń buıryǵymen birneshe kúnnen keıin sol traktordy basqa bireýge berip, maǵan eski Dt-75-ti tapsyrdy. Sol traktordyń júris bóligi ábden tozǵan eken. Buǵan qaramastan temir tulpardy 1 jyl boıy tizgindedim. Mehanızatorlardyń ishinde jalǵyz áıelmin. Tamaq pisirý meniń moınymda. Keıbireýler meni jaqtyrtpaı «Erlerdiń jumysynda nesi bar. Tynysh qana-aq úıinde otyrmaı ma» deıtin. Biraq olardyń sózine mán bermeıtinmin. Sebebi osy salany ózimniń júrek qalaýymmen tańdadym.
Araǵa birshama ýaqyt salyp kúzgi astyqta oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy qaıtadan aýylymyzǵa taban tiredi. Meni kózi shalǵan ol jumysym jaıly surady. Oǵan «Siz bergen jańa traktordy menen alyp qoıdy» dep jaýap berdim. Birden bólimshe basqarýshysyn aldyna shaqyrǵan hatshy oǵan judyryǵyn túıip, zekip urysty. Sóıtip jańa traktordy ózime qaıtaryp berdi.
– Sizden basqa traktorshy áıelder boldy ma?
– Iá, boldy. Biraq olar aýyr jumysqa shydamaı birneshe aı ǵana istep, basqa salaǵa aýysyp ketetin. Men ózim 15 jyl 2 aı traktor aıdadym. Jumysty berilip istegen adam qıyndyǵyn ańǵarmaıdy eken.
– Kúıeýińiz mehanızator bolyp jumys istegenińizge qarsy bolmady ma?
– Áýel basta ol kisi qarsylyq tanytty, árıne. «Balalardy qaıtesiń. Ózińe laıyq jumys iste. Densaýlyǵyńdy nege oılamaısyń?!» dep renish bildirdi. Biraq men úı sharýasyna da úlgerip júrdim. Tamaq pisirip, bala-shaǵanyń mektepke kıetin kıimderin jýyp, sıyr saýyp, maı shaıqap, baý-baqsha ósirdim. Úı sharýasyn tez ári shapshań atqarýǵa ábden tóselip alǵanmyn. Ýaqytymnyń kóbi jumys basynda, traktordyń qasynda ótti deýge bolady.
– Áıel bola tura 15 jyl traktorshy bolyp eńbek ettińiz. Jumys barysynda qandaı qıyndyqtar kezdesti?
– Traktor tirkemesimen shóp tasyǵanda qasyma kómekshi bermeıtin. Tıelgen shópti túsirý degen bir qııamet bolatyn. Jalǵyz ózim tirkemelerdi birinen soń birin aǵytyp, shópti aýdaryp otyratynmyn. Jazdyń aptap ystyǵynda qara ter bolyp eńbek ettik qoı. Ol kezderi bizde qazirgideı dári-dármek qobdıshasy da joq. Bir jerińdi jaralap alsań jumystyń aıaǵyna deıin shydaýǵa týra keledi.
Bir kúni keńshardyń bas ınjeneri Qamash Qunanbaev maǵan «K-700 traktorynyń oqýyna barasyń ba?» dedi. Birden kelisimimdi berip, 3 aı Tavrııada kýrsta oqydym. Synaqtan súrinbeı ótip, kýálikti qolyma alyp aýylǵa keldim. Sol kezde maǵan K-700A markaly traktordy birden senip tapsyrdy. Bul tehnıka júrgen kezde qatty ysqyratyn.
Birneshe aıdan keıin Máskeýde ótken KPSS-tiń XXVI-shi sezine delagat bolyp qatystym. Sol jerde Shyǵys Qazaqstan oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy Aleksandr Protozanovpen júzdesip, sóılestik. Bildeı bir oblys basshysy menen «qandaı da bir kómek qajet pe?» dep surady. Múmkindikti paıdalanyp «Qazirgi qolymdaǵy K-700A traktory júrgen kezde qatty dybys shyǵarady. Maǵan K-700A-1-di berseńiz jaqsy bolar edi» dedim. Aleksandr Konstantınovıch birden bir nómirdi terip, «3 kúnniń ishinde «Obýhov» keńsharyndaǵy Mýsınaǵa K-700A-1 traktoryn jiberińder» dep buıryq berdi. «Jerden jeti qoıan tapqandaı» qýanyp, birinshi hatshyǵa rızashylyǵymdy bildirdim. Sóıtip eki kún ótkennen keıin bizdiń óńirge men ótinip suraǵan temir tulpar da kelip jetti. Vagonnan túsirip, Tarǵynǵa ózim aıdap kelgende bári qýana da qyzyǵa da qarap, qolymnan qysyp shyn kóńilmen quttyqtap jatty.
Kóktemgi jer jyrtý kezinde de jalǵyz ózim eńbek ettim. Qara jerdiń qoınaýy tolǵan tas. Bir jerden ekinshi mejeli jerge jetkenshe segiz basty soqanyń 3-4 júzi synyp qalady. Sony qaıtadan salyp, ushtary qısaıyp qalǵandaryn zilbalǵamen soqqylap túzetýge týra keletin. Qazir jasym kelgen shaqta qol-aıaqtyń syrqyrap aýyratyny sodan ba deımin.
– Kólik synbaı turmaıdy. Bul jaǵdaıda qalaı boldy?
– Boldy ǵoı, árıne. Birde aýyldan Óskemen qalasyndaǵy kirpish zaýytyna K-700-ben jolǵa shyqtym. 30 gradýs aıazda Permıtın kóshesinde burynǵy «Kommýnızm týy» gazetiniń redaktsııasy ornalasqan jerden ótip bara jatqanda oń jaq dóńgelegim jaryldy. 12 tonna salmaqty kóteretin domkratty traktordyń dóńgeleginiń astyna qoıyp, dıskini shyǵardym. Qyzdyrǵysh lampamen ara-tura qolymdy jylytyp qoıamyn. Sondaıda qasymnan ótip bara jatqan júrgizýshiler kómekteskenniń ornyna bastaryn shaıqap óte shyqty. Áıteýir ildebaılap júrip, pokryshkadan zildeı kamerany 1 jarym saǵatta shyǵardym. Endi jańa kamerany pokryshkanyń ishine salyp, sosokty ornyna keltirý kerek. Muny 4 jarym saǵatta istep, kompressormen úrledim. Osylaısha tańerteńgi 9-da jarylǵan dóńgelekti tús aýa ázer aýystyryp bittim.
– Er azamatqa tán kásipti ıgergenińizge ókinbeısiz be?
– Olaı dep aıta almaımyn. Osyndaı taýqymeti aýyr kásipke ataq qýaıyn dep kelgenim joq. Bala-shaǵamnyń qarny toq, kóılegi kók bolsyn dep damyl kórmeı ter tóktim. Oǵan qosa, ákeme bergen sertim bar-tuǵyn. Bir kúni ákem dúken ıesine shómele salýǵa kómekke ketti. Jumys barysynda shaqshasyn joǵaltyp alǵan bir erkek ákeme «nasybaı shaqshamdy urladyń!» dep tıisken. Sózden sóz shyǵyp, sol jerde janjal týyndaıdy. Aýzyna aq ıt kirip, kók ıt shyqqan álgi kisi ákeme «Seniń ulyń joq. Ólseń kúliń shashylyp qalady. Qyzyń bir jigittiń qushaǵynda ketedi. Kárteıgende sopa basyń jalǵyz qalasyń» dep kemsitipti. Muny estigen ákem kózine jas alyp úıge keldi. Ol kezde men 12 jastamyn. Ákemdi qushaqtap, betinen súıip «Ákeshim, ýaıymdamashy. Kóresiz, áli qyzyńmen maqtanatyn bolasyz!» dedim. Osy ýádemde turdym dep oılaımyn.
- Suhbatyńyz úshin rahmet!
