Tórtinshi deńgeıli bıýdjet búkil aýyldar úshin tıimdi me
PAVLODAR. KAZINFORM - Qazirgi ýaqytta tórtinshi deńgeıli bıýdjet halqy az óńirler úshin asa tıimdi bolmaı turǵany baıqalady. Mysal úshin Ertis-Baıan óńirinde bul bıýdjettiń paıdasyn birneshe aýyl ǵana kórip otyr.
Pavlodar oblysy ákiminiń orynbasary Dáýren Jambaıbektiń dereginshe, oblystaǵy aýyldyq aýmaqtardyń jergilikti kirisi negizgi bıýdjettiń 1-6 paıyzyn ǵana qurap otyr.
Mundaı kiris olar úshin jetkiliksiz ári ony paıdalaný turǵysynan tipti tıimsiz.
— Óńirde 126 aýyldyq okrýg bar. Sonyń ishinde Ekibastuz qalasyna qarasty Solnechnyı kenti men Tórtqudyq aýyldyq okrýginde ǵana jergilikti alym-salyqtan bıýdjettiń 67-80 paıyzy jabylady. Sebebi bul jerlerde iri ken oryndary ornalasqan. Ózge aýmaqtarda bul úles 1-den 6 paıyzǵa deıin, ári ketse 9 paıyzdan aspaıdy. Bizdiń usynysymyz, aýyldyq okrýgtegi halyq sany 2 myńnan asqan jaǵdaıda ǵana tórtinshi deńgeıli bıýdjet qoldanylýy kerek. Al odan az bolsa, bul bıýdjettiń eshbir tıimdiligi joq, barlyq bıýdjettik túsimder aýdan arqyly júrgizilýi kerek. Bul usynysty biz Parlament pen Úkimetke joldap otyrmyz, -deıdi ol.
Taǵy bir mysal, 2024 jyly oblys boıynsha tórtinshi deńgeıli bıýdjettiń jalpy jıyny 19,4 mlrd teńgeni qurasa, sonyń nebári 9 paıyzy ǵana jergilikti alym-salyqtardan quralǵan.
Al bıýdjettiń 27 paıyzy — jergilikti ákimdikterdiń apparatyn ustap turýǵa, 30 paıyzy — joldardyń kútimi men jóndeýge, 13 paıyzy — «Aýyl — el besigi» baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa, 22 paıyzy — abattandyrý men sanıtarııalyq is-sharalarǵa, kóshelerdi jaryqtandyrýǵa jumsalady dep josparlanǵan.
Eger joǵarydaǵy usynys júzege asatyn bolsa, tórtinshi deńgeıli bıýdjet Pavlodar oblysy boıynsha halqy 2 myńnan asatyn 32 aýyldyq okrýgte ǵana qoldanylýy múmkin.
Ulttyq ekonomıka vıtse-mınıstri Azamat Ámrınniń dereginshe, jergilikti jerlerdegi salyqtardy jınaýdyń qarqyny shamamen 128 paıyzǵa ósken.
Óńirlerde 2021 jyly 631 mlrd teńge salyq jınalsa, byltyr bul kórsetkish 985 mlrd teńgege jetti.
— Budan biz jergilikti ákimderdiń salyq kórsetkishterin eseleýge múddeli ekenin baıqap otyrmyz. ıAǵnı jergilikti qazynaǵa túsetin kiris kóp bolǵan saıyn, tórtinshi deńgeıdegi bıýdjettiń qaltasy qampaıady. Sáıkesinshe, jergilikti jerlerdi damytýǵa aqsha kóbeıe túsedi. Jańa Bıýdjet kodeksin talqylaý kezinde Májilis depýtattarynyń usynysy boıynsha korporatıvtik tabys salyǵy men jeke tabys salyǵy 100 paıyz aýdandyq deńgeıdegi bıýdjetke túsý máselesi jumysqa alyndy. Biraq Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe, elimizdegi eńbekaqy tóleý qory (ETQ) 2022 jyly 31 trln 556 mlrd teńgeni quraǵan. Onyń 10 trln 677 mlrd teńgesi — baqylanbaıtyn ekonomıka. Sonyń ishinde Pavlodar oblysy boıynsha eńbekaqy tóleý qory atalǵan ýaqyt ishinde 1 trln 249 mlrd teńge bolsa, 482 mlrd teńgesi baqylanbaıtyn ekonomıkaǵa tıesili. Shartty esepteýlerge súıensek, baqylanbaıtyn ekonomıkaǵa ETQ-dan qosymsha 70 mlrd teńgeden astam qarajat túsedi, onyń 40 mlrd teńgesi — jeke tabys salyǵy, 30 mlrd-y — áleýmettik salyqtar. Baqylanbaıtyn ekonomıka kórsetkishteriniń tómendeýi bıýdjetti kóbeıtýdiń sheshýshi faktory ekenin eskersek, óńirler ekonomıkanyń barlyq salasynda qadaǵalaýdy kúsheıte túsýi kerek, -deıdi vıtse-mınıstr.
Parlament depýtattary men Úkimet aldaǵy ýaqytta Óńirlerdiń bıýdjettik derbestigin kúsheıtýge mán berip otyr. Jańa Bıýdjet kodeksiniń jobasynda bul baǵyt erekshe qamtylady.
Deıturǵanmen qazirgi tórtinshi deńgeıli bıýdjetke qatysty birqatar máseleler bar. Sondyqtan depýtattar joǵaryda atalǵan usynysty nazarǵa alady degen senim zor.
