Topyraqty tozdyrmaı, qunaryn eseleıdi: ShQO-da ǵalym erekshe bıogel jasap jatyr
ÓSKEMEN. KAZINFORM – Kúndelikti tutynatyn taǵamnyń tabıǵı ónim bolýy onyń qandaı topyraqta, qandaı ortada óskenine tikeleı baılanysty. Aýylsharýashylyq daqyldardyń ónimdiligin arttyrý jáne organıkalyq taza ónim alý úshin el ǵalymdary túrli jobalardy qolǵa alyp jatyr. Sonyń biri – Óskemendegi S.Amanjolov atyndaǵy ShQÝ-dyń ǵylymı qyzmetkeri Qydyrmolla Aqatan.
Ol agroónerkásiptiń negizgi túp tamyry topyraqtyń ylǵaldylyǵy men qunaryn arttyrý úshin tsellıýloza negizinde mýltıkompozıttik bıogıdrogel ázirlep jatyr. Joba QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi Ǵylym komıtetiniń 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq jobalar boıynsha granttyq qarjylandyrýǵa arnalǵan baıqaýynda jeńimpaz atandy. Kazinform tilshisi ǵalymmen suhbat quryp qaıtty.
- Ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyǵyńyz qalaı baıqaldy?
- Qytaı Halyq Respýblıkasy Altaı óńirinde dúnıege keldim. On eki jyldyq mektepti sol jaqta támamdadym. 2006 jyly Otanǵa oralyp, elimizdiń aýylsharýashylyq salasyna óz úlesimdi tıgizý úshin ýnıversıtette daıyndyq kýrsynda bilim aldym. Keıinnen bakalavr, magıstratýra, doktorantýra oqydym. Doktorlyq dıssertatsııamdy 2020 jyly qorǵadym. Oqýdy aıaqtaǵanymyzben, ǵalymdar ómir boıy oqıtyn, izdenetinder qatarynanbyz.
Es bilgeli qorshaǵan ortada ózdiginen júrip jatatyn protsesster qyzyqtyratyn. Osy qyzyǵýshylyǵym 2 kýrs oqyp júrgende ǵylymǵa bet burǵyzdy. Bilikti jetekshi professordyń jol kórsetýimen tapsyrys arqyly jasalatyn zertteý jumystaryna belsene qatysyp júrdim. Ekologııa, medıtsına salalaryndaǵy túıini sheshilmegen máselelerdi zertteýmen áli kúnge deıin aınalysyp kelemiz. Ǵylymı tájirıbe, zertteýler birden nátıje bermeıdi. Oǵan uzaq jyldar men shydamdylyq qajet. Topyraqtyń tozýyna qarsy bıogel jasaý jańa baǵyt emes, búkil álemde jemisin berip jatyr. Qoldanysqa jaraıtyn, aýylsharýashylyǵynyń damýyna úles qosatyn ekologııalyq taza ónimdi jasaýǵa talaı jyl boıy eńbek etip kelemiz.
- Bıogel qalaı jasalady? Onyń qoldaný aıasyn aıtyp ótseńiz.
- Bıogıdrogel jasaý úshin aýylsharýashylyq daqyldarynyń qaldyqtaryn qoldanamyz. Bul ekologııa men ekonomıka turǵysynan da tıimdi. Quralǵa tyńaıtqysh, paıdaly qasıetter sińirý úshin jergilikti agromıneraldardy ımmobılızatsııalaý júrgiziledi. Nátıjesinde biz ósimdikterdi tıimdi sorbtsııalaıtyn, ylǵaldy saqtaıtyn, ystyqqa sezimtal jáne ósýge yqpal etetin preparat ala alamyz. Bir artyqshylyǵy - paıdalanýdyń ámbebaptyǵy. Gel daqyldardyń barlyq túrine jaramdy. Bul tıimdi quraldy egis aldyndaǵy topyraqty óńdeý kezinde qoldaný qajet. Tamaq óndirisiniń qaýipsizdigin joǵarylatý maqsatynda da zertteýler júrgizip jatyrmyz.
- Bıogeldi qashan jasap aıaqtaýdy josparlap otyrsyz?
- Qazir joba boıynsha jumys zerthanalyq jaǵdaıda júzege asyrylýda. Otandyq egin salasyndaǵy ónimdi 20-25%-ǵa deıin arttyrýǵa sep bolatyn jumysty sátti aıaqtaýǵa kúsh salamyz. Sondaı-aq gıdrogeldi ónerkásiptik kólemde óndirýdi josparlap otyrmyz.
- Qazaqstanda ǵylymnyń damýyna kórsetilip jatqan qoldaýǵa qandaı baǵa beresiz?
- 2018 jyldan bastap ǵylymdy qarjylandyrý, ǵylymı ıdeıalardy qoldaý jaqsy jolǵa qoıylǵan. Osyndaı qoldaýdyń nátıjesinde jastar da ǵylymǵa ynta tanytyp keledi. Qolǵa alynǵan jobalar jemisin berýi úshin ǵalym qarjyǵa muqtaj. Osy oraıda memleketimizdiń qoldaýyn sezinip otyrmyz. Ǵalymdardyń arasynda turaqty, jaıly atmosfera qalyptasyp kele jatyr desem bolady.
Damyǵan elderde ǵylymdy qarjylandyrý kezek kúttirmeıtin másele. Sol sebepti de jańa jetistikter, jańa ónimder barlyǵy sol jaqta paıda bolady. Ǵylymnyń adamzat úshin mańyzdylyǵyn sońǵy jyldary bolǵan álemdik pandemııa kórsetti. Ǵylymy damyǵan elder vaktsına shyǵaryp, ózgelerge satty. Al ǵylymy damymaǵan elder satyp alýǵa iri kólemdegi qarjysyn jumsady. Osy qarjyny indet paıda bolǵanǵa deıin ǵylymnyń damýyna quısa áldeqaıda utymdy bolar edi. Qazir Prezıdentimiz ǵylymdy qoldap jatyr. Osylaı jalǵasa berse aldaǵy on-on bes jylda ózimizdiń ǵalymdardyń ázirlemelerin qoldanatyn bolamyz dep oılaımyn.
- Elimizdegi aýyl sharýashylyǵynyń qazirgi jaǵdaıy qandaı?
- Qazaqstanda munaı, metall salalarynan keıin agro aýqymdy damyǵan sala. Osyǵan baılanysty ǵalymdardyń, fermerlerdiń aldynda aýylsharýashylyq ónimderiniń ónimdiligin arttyrý mindeti tur. Topyraqtyń qunarlyǵyn tómendetetin aýrýqozdyrǵyshtarmen de kúresemiz. Qazirgi tańda organıkalyq qospaǵa suranys artqan. Adam densaýlyǵyna, qorshaǵan ortaǵa zııanyn tıgizbeıtin ónimderdi tutyný bul ulttyq qaýipsizdikke áser etetini sózsiz. Búgingi tańda aýyl sharýashylyǵynda qoldanylatyn topyraqtyń 75%-dan astamy tozýǵa ushyraǵan. Qalǵan 25% táýekel aımaǵynda. Munyń bári ónimdiliktiń tómendeýine jáne úlken qarjylyq shyǵyndarǵa ákeledi. Osy statıstıkany jaqsartý maqsatynda zertteý tobymyz jumys istep jatyr.
- Áńgimeńizge rahmet!
