Tólen Ábdik: Aqıqattan bıik aqsaqal joq

NUR-SULTAN. QazAqparat – «Egemen Qazaqstan» basylymy búgingi sanynda jazýshy Tólen Ábdikpen suhbat jarııalady. QazAqparat osy suhbatty qaz-qalpynda jarııalaıdy.

Qoǵamnyń derti qalyń buqaradan buryn eń áýeli jazýshynyń júregine batady. Sol kúı shyǵarmalarynda syr bolyp tógiledi. Sebebi bul kisiler parasat maıdanyn áý bastan-aq tańdap alǵan. Memlekettik syılyqtyń laýreaty, jazýshy Tólen ÁBDІKPEN órbigen áńgimemiz osy oıymyzǵa dálel.

– Táýelsiz qazaq qoǵamynda júrer para­sat maıdanynyń basty mıs-sııasy siz­dińshe ne bolý kerek? Qazaq nege zárý?

– Kez kelgen adam óziniń túsinigi boıyn­sha áreket jasaıdy. ıAǵnı adamnyń iste­gen isi onyń dúnıetanymymen, sa­na­­­sy­­men tikeleı baılanysty. Búgingi qazaq­tyń da úlken problemasy onyń sana­synda jatyr dep oılaımyn. Ke­shegi Keńes ókimeti meılinshe ıdeo­lo­gııa­­lan­ǵan memleket edi ǵoı. Halyq­tyń sana­syn ýlady, jalǵan uǵym, senim­der­di qa­lyptastyrdy. Táýelsizdik al­ǵa­ny­myzǵa 30 jylǵa jýyq ýaqyt ótse de, sol sanadan áli arylyp bola almaı jatyrmyz. Zııaly qaýymnyń ishinde kózi ashyq degen azamattardyń arasynda da áli sol keńes zamanynda ómir súrip júrgendeı oı oılap, pikir tara­typ júrgender barshylyq. Tipti táýel­sizdikti áli moıyndaǵysy kel­meı júrgender de bar. Olardyń kóbi kezin­de keńestik nomenklatýrada bolyp, j­o­ǵary qyzmetterde istep, zamannyń qy­zy­ǵyn molynan kórgender nemese so­lar­dyń urpaqtary, kommýnıstik ıdeıa­ǵa qat­ty sengender, oryssha tár­bıelenip, óz ta­my­rynan aırylyp qalǵan­dar hám taǵy sol sııaqtylar. Áli kúnge deıin Re­seı­diń nasıhatynan shyǵa almaı (óıt­keni tańerteńnen keshke deıin tyńdaı­ty­­ny­myz – solardyń telearnalary, oqıty­nymyz – solardyń gazetteri), solarsha Amerıkany jamandap, Eýropany ǵaı­bat­tap (bular bizdiń jerimizge kóz alar­typ otyrǵandaı nemese tilimizdiń mem­le­ket­tik til bolýyna kedergi jasap jat­qandaı), demokratııany joqqa shyǵaryp (buryn jalǵan demokratııany jeleý etip otyrǵan memleketterdi synaýshy edik, endi demokratııanyń ózin synaýǵa kósh­tik, bizdi qurtyp otyrǵan sol eken), el úshin jandaryn qurbandyqqa shal­ǵan Alash azamattarynyń ózderin asa joǵa­ry kótermeı, shamalap qana maqtap, ke­zinde bolshevıkterdiń soıylyn soq­qan­­dardy áli kúnge deıin kók­ke kóterip ulyq­taýymyzdy qoımaı – mine­kı, osylaı ómir súrip jatyrmyz. Onyń ústine, ulttyq sananyń orny­ǵýyna keder­gi bolyp otyrǵan rýlyq sanany qosy­ńyz. Ult­tyq sana degenimiz – halyq­­tyń birtu­tas or­ganızmge aınalýy, kez kel­gen iste, ási­rese ulttyq múddeni qor­ǵaý qajet bol­ǵanda jumyla bilýi. Al rý­lyq sana – sol joldaǵy úlken kedergi. Álem­ge yqpal ja­sap otyrǵan órkenıetti halyq­tardyń ar­tyq­shylyǵy da osy taıpa­lyq sanany álde­qashan artqa tastap, ult­tyq sanaǵa kó­ship ketkendiginde jatyr.

– «Adamdardyń ártis ekeni de, qoǵam­nyń dertti ekeni de ras» dep edi­ńiz bir suhbatyńyzda. Tarqatyp aıty­ńyzshy, qoǵamnyń basty derti ne?

– Jańaǵy aıtyp jatqanymyzdyń bári qoǵamnyń derti ǵoı. Tek osyǵan korrýptsııa degen bir úlken dertti qosar edim. Korrýptsııa jaılaǵan elde ǵylym da, bilim de, ekonomıka da damı almaıdy, qoǵamnyń adamgershilik qasıeti tómendeıdi. Tek belgili bir toptardyń ǵana qısapsyz baıýy etek alady. Ol, árı­ne, erekshe eńbekpen, qabiletpen kel­gen baılyq emes, onyń ar jaǵynda urlyq-qarlyq, jemqorlyq, para, taǵy sol sekildi qylmysty áreketterdiń ja­ta­tyny eshkimge qupııa emes. Ondaı qoǵam­da kásibı deńgeıi bıik, adal adamdar bılikke de, baılyqqa da qol jetkize almaıdy. Óıtkeni korrýptsııa jaılaǵan jerde eshqandaı qabilettiń, kisiliktiń qajeti joq. Ondaı jerge bastyǵy ne aıtsa da, tipti aıtqany zańǵa qaıshy bolsa da, uıat dep atalatyn tabaldyryqtardan emin-erkin attap, tapsyrmany múltiksiz oryndaı beretin beıimdelgish, jaǵympaz, jandaıshap, eshteńege jany aýyrmaıtyn arsyzdaý adamdar qajet. Ondaı qoǵamda shyndyq shyryldap qamaýda oty­rady. Shyndyqty aıtam degen adam qýda­lanyp, jumyssyz qalyp, aqy­ryn­da bala-shaǵasyn asyraýǵa zar bolýy múm­kin. Sóıtip talantsyzdardyń, daryn­syz­dar­dyń dáýiri bastalady. «Ker­ýen keri burylsa, aqsaq túıe alǵa túse­di» degen sol bolar.

– Ótken ǵasyrdyń ekinshi jartysynda ádebıet álemine bir top talanttar shoǵyry kelip qosylyp, ulttyq ádebıettiń tutastaı kelbetin ózgertti. Qatarynda ózińiz de barsyz. Bul býyn­nyń basty ereksheligi nede dep oılaısyz?

– Ras, HH ǵasyrdyń 60-jyldary qazaq ádebıetindegi shyn máninde tarıhı meje boldy desem, artyq aıtqandyǵym emes. Óıtkeni sol jyldary qoǵamdyq oı-sanada úlken bir oıaný, silkinis paıda boldy. Endi onyń arǵy jaǵynda tarıhı sebepter de bolýy kerek. Stalındik totalıtarızm synala bastaǵan kez. Jy­lymyq ornady. Qorqynysh qur­saýynan shyǵyp, urpaǵymyzdy qazaqsha oqytsaq degen oılardyń sana-sezim, rýhymyzdy bıleı bastaǵany da týra osy kezeńmen tuspa-tus kelgen edi. Tipti, biz sol alǵashqylardyń biri bolyp balalaryn qazaq mektebine bergenderdiń qataryndamyz. El oıandy, sana silkindi. Qazaq jazýshylary men oqyrmandarynyń sheteldiń ádebıetimen keńinen tanysa bastaǵany da dál osy kezeńge oraılas keldi. E.Hemıngýeı, E.Remark, Ý.Folkner syndy álem ádebıe­ti­niń úzdik jaýharlaryn oqydyq. Tamasha shyǵarmalarmen tanystyq. Aldymyzdan ádebıet áleminiń buǵan deıin beımálimdeý bolyp kelgen kemel qaqpasy ashylǵandaı boldy. Ol kúıdi áste sózben sýretteý múmkin emes. Osy sezimniń áserine eli­tip, jańa baǵyt, tyń formadaǵy shyǵar­ma­lar ómirge kele bastady. Bul kezeń­degi áde­bıetti ǵalymdar, ádebıet zertteý­shileri ádebıettegi jańashyl baǵyt, ıaǵnı modernızmge jatqyzyp júr. Durys ta shyǵar. Óıtkeni bul dáýir ádebıetiniń shyn máninde óńi de, óresi de ózgeshe boldy. Buǵan deıin aıtylmaı kelgen shyndyq batyl kóterilip, qoǵam kelbeti boıamasyz sýrettele bastady. Qazaq poezııasynda da, prozasynda da zamana dertine realıstik kózqaraspen qaraıtyn ótkir oılar saltanat qurdy. Qundylyqtarǵa degen qatyp qalǵan burynǵy qaǵıdalar ózgerip, basqasha jazýǵa degen talpynys paıda boldy. Sonyń nátıjesinde osyǵan deıin sulý sózben ǵana sýrettelip kelgen zamana tynysy basqasha sıpatta kórindi. Ómirge, qoǵamǵa degen rıza emestigińdi ashyq bildirý, ult basyna tónip turǵan qaýip pen qaterdiń sebebi men saldaryna tereńnen úńilýdiń kórkem ádebıettegi úzdik úlgileri qalamgerler qarymyna sony sıpat syılady. Qoǵam dertin astarlap jetkizý, sıýjet jelisin ja­namalaı otyryp óz zamanyńnyń shyn­dyǵymen baılanystyryp sheber órýge degen talpynys kúsheıdi. Aqyn Qadyr Myrza Áliniń: «Ótkizý úshin shyn­dyqty, ótirik qostym azdaǵan», dep aıta­tyny bar ǵoı. Dál osy tarmaq sol 60-shy jyl­d­ardaǵy ádebıettiń ahýalyn, kelbe­tin aıqyn sýretteıdi dep oılaımyn. Sonyń arqasynda qazaq ádebıeti qory­na nebir qomaqty shyǵarmalar kelip qosy­ldy. Sózsiz, bul – ult rýha­nııatynyń oljasy.

– «Tozaq ottary jymyńdaıdy» hıkaıa­tyn osy qatarǵa batyl qosýǵa bolady ǵoı, demek?

– Iá, «Tozaq ottary jymyńdaıdy» – sol dáýir ádebıetiniń jemisi. Bul bir almaǵaıyp kezeń edi ǵoı. Ózińniń ultyń­nyń boıyndaǵy qıynshylyqtardy ishińnen sezetin, biraq ashyq aıta almaıtyn ýaqyt. Qazaq basylymdarynyń aza­ıyp, ulttyń demografııalyq jaǵ­daıynyń da asa ýshyǵyp turǵan aýyr kezi. Qysqasy, «qazaq jer betinde qala ma, qalmaı ma?» degen máseleniń kún tártibinde ótkir turǵan kezi bolatyn. Al endi osy aýyr ahýaldy sezip, bilip oty­ryp ony aıtpaý degen, bylaı qarap otyr­sań, jazýshy turmaq, sol ulttyń ár aza­maty úshin keshirilmes qylmys sekildi nárse. Biraq qalaı aıtpaq kerek? Tsenzýra kúsheıip tur, adymyńdy attap bastyrmaıdy. Esimde qalǵany, Jazýshylar odaǵynda KGB-dan bólingen arnaıy adamdar bolatyn. Solar seniń júris-turysyńdy ańdyp, ár qadamyńdy qalt jibermeıtin. Sony bile turyp, qoǵam dertin ashyq kórsetetin shyǵarma týdyram deý, ras, ol kezde aqıqat aýylynan tym alys edi. Sondyqtan qalaıda basqa jol tabý qajet boldy. Kóp oılandym. Tolǵana kele qazaqtyń basyndaǵy aýyr haldi Brazılııadaǵy úndisterdiń taǵdyrymen baılanystyryp kórsetý jolyn tańdadym. Óıtkeni eki halyqtyń taýqymetti taǵdyry bir-birine tym uqsas edi. Úndisterdi jazý arqyly qazaq­tyń qasiretin sóz ettim. Olar da qazaq sııaq­ty kishkentaı ult. Olarǵa da ózgeler oz­byr­lyq kórsetken. Jerinen qýyp, hal­­qyn azaıtqan. Barlyǵy bir-birine qu­­ıyp qoıǵandaı kelip turdy. Alaıda jal­­ǵyz-aq qıyndyq týyndady. Ol – me­niń úndisterdiń ómir súrý qalyby men daǵ­­dysynan múldem beıhabarly­ǵym edi. Topyraǵyna tabanymdy tıgizip kór­megen el týraly jazýdyń qıyndyǵy osy jerde sezildi. Sol sebepti de bir ja­rym jyldan asa ýaqytymdy tek kitap oqýǵa, Amazonka ózeni boıyndaǵy úndisterdiń tarıhyn, ómir súrý saltyn zertteýge, tereńirek bilýge arnadym. Jasyrmaımyn, óte aýyr jol boldy. Amal joq, bastap qoıǵannan keıin qıyn da bolsa sońyna jetkizýge týra keldi. Alaıda izdenisim uzaqqa so­zyl­ǵanymen, jazýǵa otyrǵanda tez bitir­dim. 20 kúnde shyǵarmany aıaqtap, soń­ǵy núktesin qoıdym. Jazylýy jazyl­ǵanmen, jarııa­lanýǵa kelgende biraz kedergiler kezikti. Soǵan qaramastan, týyn­dy sońyn­da áıteýir kitap bolyp basylyp, oqyr­manymen qaýyshty. Kópshilik úlken qyzy­ǵý­shylyqpen qabyldady. Tipti qazir­­diń ózinde menen suhbat alýǵa kele­tin jas jýrnalıst, ádebıetshilerdiń, ásire­se osy týyndyma erekshe shuqshıyp, tarı­hyn táptishtep suraǵanyna qarap oılanyp ta qalamyn. Baıaǵyda, osydan jarty ǵasyr buryn jazylǵan shyǵarma­nyń áli kúnge deıin ózektiligin joımaı, oqyr­­­mannyń oıyn qozǵap kele jatqany – «Tozaq ottary jymyńdaıdy» hıkaıasyna berilgen eń joǵary baǵa bolsa kerek.

– Sizdiń shyǵarmalaryńyzǵa mu­qııat zer salǵan jan dertimen arpa­­lys­qan naýqas keıipkerlerdiń taǵ­dyr taramdaryna kýá bolady. Máse­­len, «Aqıqat», «Oń qol», «Tozaq ot­­tary jymyńdaıdy...» jáne taǵy bas­qalary. Atalǵan shy­ǵar­ma­lar­da­ǵy kórkem astardy – búgingi qazaq ómiri­niń bet-beınesi dep qa­byldasaq, oqyr­man retindegi túısigimizge keliser me edińiz? Avtor retinde ózińiz ne deısiz?

– Ádebıettiń negizgi obektisi – adam. Syrtqy álemde bolyp jatqan oqıǵalar­dyń bári – ózimshildik, shenqumar­lyq, ataqqumarlyq, paıdakúnemdik, meıi­rimsizdik, jaǵympazdyq, ótirik, ekijúzdilik, alaıaqtyq, ádiletsizdik, adamgershilik pen zańnyń aıaqqa taptalýy – osynyń bári adamnyń janyna áser etpeı tura almaıdy. Sondyqtan ózge ǵylymdar negizinen tarıhı faktige júginse, jazýshylardyń syrtqy ómir qupııasyn adamnyń janynan izdeýi – zańdy nárse. Jalpy, adam boıyndaǵy basty derttiń biri ózimshildik der edim. Bul adam tabıǵatynda bar nárse. Ol tipti bala kezderde ilgeri umtylýǵa, ózin ózi jetildirýge sebepker de bola alady. Biraq adam eseıip, ózin qoǵamnyń bir bólshegi ekenin sezinip, bıik murat baılyq ta, bılik te emes, adamgershilik ekenin, jaryq dúnıege kelgen adam balasy Allanyń aldynda, ardyń aldynda birdeı ekenin sezingen kezde, óz boıyndaǵy álgi ınstınktti tejeı bilýge tıis. Óıtkeni ózimshildik qoǵamdyq ortada qalypty jaǵdaıǵa aınalsa, onda berekeli tirshiliktiń bolýy múmkin emes. «Men, men, taǵy da men» dep ózeýregen ólermen ózimshildik turǵan jerde rııasyz dostyq ta, shynaıy syılastyq ta bolmaıdy. Bir uly adamnyń: «Ataqqumar adam aqyldylarǵa – mazaq, aqymaqtarǵa – kemeńger, jaǵympaz-alaıaqtarǵa – olja jáne óz boıyndaǵy ataqqumarlyqtyń basy­baıly quly» degen sózi bar. Ózim­shildik, «biz erekshe jaralǵan halyq­pyz» degen ulttyq ózimshildikke kóterilgen kezde fashızm bastalady. Sondyqtan adam óz boıyndaǵy kemshilikpen kúresýi kerek dep oılaımyn. Adamnyń ózin ózi jeńýinen artyq jeńis joq.

Bul dúnıede eń qıyn ári eń qara­paıym nárse ne ekenin bilesiz be? Ol – «jaqsy degen ne?» jáne «jaman degen ne?» degen suraqqa jaýap berý, sonyń arajigin ajyratý. Qazir basqany bylaı qoıǵan kezde, joǵary elıtada basshylyq qyzmette júrgen adamdar bar emes pe? Solar bir shyǵarmany oqyp shyqqannan keıin jaqsy-jamanyn aıyra almaıdy. Surasań, naqty jaýap berýge jaramaıdy. Qazirgi qoǵamnyń derti sol – ne nárse júıeli jarnamalanyp, jaqsy nasıhattalsa – sol tamasha! Ózindik talǵam, túısik degen, ókinishke qaraı, qalmaı bara jatyr. Kemeńger Abaıdyń: «Kóp aıtsa kóndi, jurt aıtsa boldy, ádeti nadan adamnyń» degen sózi bar edi ǵoı. Hakim aıtpaqshy, bul – shyn máninde ádebı nadandyq der edim. Al qarapaıym oqyrmanǵa ondaı ókpe arta almaımyn. Óıtkeni olarda túısik bar. Qyzyl sózge salyp taldap bere almaǵanymen, olar shyǵarmanyń jaqsy nemese jaman ekenin júregimen sezip, bilip turady.

– «Ras, burynǵy bizdiń ata-baba­lary­myzdyń bul zamandaǵylardan bilimi, kútimi, sypaıylyǵy, tazalyǵy tómen bolǵan. Biraq bul zaman­daǵy­lardan artyq eki minezi bolǵan eken. Endigi jurt ata-babalary­myz­dyń min­di isin bir-birlep tastap kele­miz, álgi eki ǵana táýir isin birjola joǵal­typ aldyq», dep kúńirenýshi edi uly Abaı. Onyń biri – aqsaqalyn ardaq tutyp, ataly sózge toqtaý bolsa, ekin­shisi – namysqoılyq. Osy eki minezden aırylýdyń zardaby búgingi qoǵamda qalaı kórinis berýde? Eki joqtyń orny endi eshqashan tolmaı ma?

– Abaı óz zamanyn burynǵy zamanmen salystyryp, halyqtyń ózgergenin aıtyp otyr ǵoı. Abaı zamanynan beri de ǵasyrdan astam ýaqyt ótti. Halyq ta ol kezdegi halyqtan bólegirek. Ras, ózgere qoımaǵan da kemshilikteri bar, biraq negizinen ózgerdi dep aıta alamyz. Zaman talabyna saı ózgere almaǵan halyqtyń jer betinde aman qalýy neǵaıbyl. Biraq ózgerýdiń de túri bar. Tilden, dinnen aırylyp, aty bar da zaty joq birdeńege aınalý ózgerýden góri jutylý, joıylýǵa týra keletin shyǵar. Sondyqtan aldy-artyna qaramaı jóńkile beretin jelókpe jańashyldyq ta nemese baıaǵy orta ǵa­syr­daǵy qazaqtyń sıpatyn ǵana ańsap, órkenıet jaqtan kelgen jańalyqtardyń bárine úrke qaraýshylyq ta jaqsy emes dep bilemin.

Aqsaqaldy syılaý – mádenıettiliktiń belgisi. Al aqsaqal aıtqan sóz burys bolsa da, bas shulǵýdy parasattylyqtyń belgisi dep aıtý qıyn. Óıtkeni aqıqattan bıik aqsaqal joq. Arıstoteldiń: «Platon meniń dosym, biraq aqıqat bárinen bıik», degen sózi shyndyq. Al namys týraly aıtsaq, namystyń adam boıyndaǵy zor rýhanı kúsh ekeni daý týdyrmaıtyn shyǵar. Keshegi qaharly keńes zamanynda «Qazaqstannyń soltústik oblystaryn Reseıge qostyrmaımyn» dep Kremlge qarsy shyqqan Jumabek Tá­shenovtiń artynda namystan basqa taıa­nysh bolatyn qandaı kúsh bar edi? Qa­lyń áskeri joq qorqytatyn, qyzyl ım­perııaǵa qarsy shyqqan adamnyń kúni ne bolatynyn ol kisi bizden jaqsy bil­gen shyǵar. Biraq boıdaǵy namys, aza­mat­­tyq jaýapkershilik sondaı iske barýǵa onyń júregin daýalatty. Ony ba­ǵa­laı bilý – bizge syn. Sonymen birge jal­ǵan namys­tyń da bolatynyn umytpa­ıyq. Zaman­nyń narqyn sezbeý, joq jer­den ult­tyq tragedııa jasaý, ásirenamys­shyl­dyq, ásire­ultshyldyq ta jaqsy nárse emes.

– Qazaqtyń áli kúnge deıin ulttyq sana tóńireginde uıysa almaı kele jatýynyń basty sebebi nede?

– Buǵan joǵaryda jaýap berdim ǵoı dep oılaımyn. Qysqartyp aıtsam, birinshisi – keńestik sana, ony quldyq sana dese de bolady, ekinshisi – rýlyq sana, úshinshisi – ulttyq sanany qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan dáıekti, batyl saıasattyń bolmaýy. Qul­dyq sananyń bir ereksheligi – qul­dyń óz jaǵdaıyna rızashylyǵy. Іshki narazylyq paıda bolǵannan bastap, quldyq sananyń ózegine qurt túsedi.

– Áýezov teatrynda osydan birneshe jyl buryn tusaýy kesilgen «Uly men ury» qoıylymy – búgingi ómirdiń boıa­ma­­syz bolmysyn aldymyzǵa jaıyp salǵan edi. Bizdiń qoǵamdaǵy uly men ury­nyń ara salmaǵyn tarazyǵa tartsaq, qaı­sysy basym eken? Ańdaı aldyńyz ba?

– Muqaǵalıdiń bir óleńi esime túsip otyr:

Ómir jaıly suraı berme sen menen,

Ómirdi men áli zerttep kórmep em.

Ómir jaıly bilgiń kelse, qartqa bar,

Jalǵyz uly qan maıdannan

kelmegen...

Sodan sura, sodan sura ómirdi,

Neni kórdi, neni sezdi, ne bildi?

Nege aqyldy aqymaqtan jeńildi?

Bireý jylap, bireý nege kóńildi?

Sodan sura, sodan sura ómirdi, –

deıdi jaryqtyq.

Shynynda da, nege aqyldy adam aqymaqtan jeńilýge tıisti? Eger qoǵam durys bolsa, mundaı bolýy múmkin be? Árıne, dertti qoǵamda bári kerisinshe. Shyndyqty aıtqan adam – aıkápir, ótirik aıtqan adam qurmet ıesi bolýy múmkin. Másele sheshetin oryndarda kásip­tik deńgeıi bıik, bilimdi maman emes, bastyǵynyń qybyn taba bile­tin, be­ıim­shil, oılanbaıtyn tilalǵysh, jaǵym­pazdar kerek bolýy múm­kin. Qurmet, ataq, orden, syılyq talant­tylarǵa emes, talantsyzdarǵa buıyrýy múmkin. Bári múmkin. Pesada qart profess­or­dyń aýzymen aıtylatyn: «On teńge urlasań – urlyq, on mıllıon urlasań – bıznes» degen sóz bar. Osynyń ózi qoǵamǵa berilip otyrǵan baǵa dep esepteımin.

– «Uly men ury» pesasynyń sıýjet jelisinen týyndap otyr. Sizdiń oıyńyzsha, búgingi qoǵamda tulǵa degen kim?

– Kúıki ómirdiń yǵyna jyǵylmaıtyn, aǵystyń boıymen júrmeıtin, kerisinshe, kez kelgen máselede óziniń oıymen júrip, ózindik súrleý tabýǵa, aǵysqa qarsy júrýge tyrysatyn, qoǵamdaǵy kóńili tolmaıtyn jaıttarǵa narazylyǵyn bildirip, azamattyq pozıtsııasyn aıqyn ári batyl ańǵarta alatyn adam tulǵa degen atqa laıyq dep oılaımyn. Mine, osy sıpat salystyrmaly túrde alǵanda ótken ǵasyrdyń 60-shy jyldardaǵy ádebıet týdyrýshylarynyń boıynda boldy. Jemisi – shyǵarmalary. Jalpy, meniń oıymda, ár adam búgingi zamannyń adamy bolýy kerek qoı. Ádebıet te búgingi zamandiki bolýy qajet, adam da! Biz otyryp alyp, orta ǵasyrda júrgendeı aqyl aıtyp, pálsapa soǵamyz. «Birlik kerek!», «Tirlik kerek!» degen jalǵan uranǵa basamyz. Tulǵa uranshyl emes, isker, bilimdi bolsa – ol qoǵamǵa áldeqaıda paıdaly. Al endi qur jalpaqshesheılikpen «adam bol!», «oqy!», «bilim al!» degen aqyl­dyń búgingi jastarǵa qajeti bar dep eseptemeımin óz basym.

– Intellektýaldy prozaǵa shólirkep turǵan qazaq ádebıeti «Parasat maıdanyn» oqyp shyqqannan keıin rýhanı turǵyda bir silkinip alǵandaı kórindi. Jeke pikirim. Al sizdińshe búgingi ult ádebıeti qandaı taqyryp hám qandaı baǵytqa zárý?

– Ádebıettiń aýqymy óte úlken ǵoı. Qaı ta­qyrypty alsań da, jerine jet­kize bilseń, bári qajet. Áıtse de, talǵa­my­na, dúnıetanymyna saı árkimniń óz ta­qy­­ryby bar. Meniń uǵymymda halyq­tyń búgingi ómirindegi áleýmettik, rýhanı máseleler ózektirek. Árıne, tarıhı taqy­rypty jazyp otyryp-aq búgin­gi má­seleni qozǵaýǵa bolady. Ol avtor­dyń sheberligine baılanysty. Búgin­gi taqy­rypty jeleý etip, laýazym ıele­rin maq­tap, konıýnktýramen olja taýyp júr­gender de bar ekenin bilemiz. Son­dy­qtan negizgi zárýlik – shyndyq, aşy shyndyq.

– Dombyranyń qulaǵynda oınaıtyn, kúı shyǵaratyn tamasha óneri­ńiz­diń baryn bilemiz. Kóńil pernelerin kúı qaı kezde qozǵaıdy?

– Dombyraǵa bala kezden áýes bol­dym. Kúıdi ózim úshin ǵana shyǵaramyn. Árı­ne, ártúrli jaǵdaılar áser etedi. Kóbine jaqyn dostarmen birge otyrǵan kezde tartamyn. Esh jerde jarııalatqan emespin.

– Áńgimeńizge rahmet.