Tımýr Súleımenov: «Samuryq-Qazynanyń» ekonomıkaǵa kıligý shekarasyn zańmen bekitý kerek

ASTANA. KAZINFORM – Parlament Senatynyń You Tube arnasynda palata tóraǵasy Máýlen Áshimbaev júrgizetin Taldau Talks podkastynda  ekonomıster memlekettiń ekonomıkadaǵy úlesin teńgerimdi deńgeıde ustap turý úshin ne qajettigin talqylady.

Talqylaý kezinde sarapshylar «Qazaqstannyń ekonomıkalyq saıasaty qanshalyqty tıimdi?» degen suraqqa jaýap izdedi.

Ekonomıst, Ulttyq bank tóraǵasynyń keńesshisi Aıdarhan Qusaıynov qazirgi júıege tıimsiz degen baǵa bere otyryp, mundaı model keıingi ondaǵan jyldardyń boıynda qalyptasqanyn atap ótti.

«Bul keshegi nemese aldyńǵy kúngi jumystyń «nátıjesi» emes. Bul model shyn máninde uzaq ýaqyt boıy qalyptasty. Tek qalyptasyp qana qoımaı, tıisti ınstıtýttardy «ósirip» shyǵardy. Bul modeldiń jalpy ıdeıasy – eldiń ekonomıkasy memlekettiń aralasýynsyz tura almaıdy. Ol kıligý birinshi kezekte Ulttyq qor arqyly júrip jatyr. Ulttyq qor áýelde bolashaqqa aqsha jınaqtaýshy retinde qurylǵan bolsa, keıingi 15 jylda tikeleı qoldanyp kelemiz. Qazir alý-almaý máselesi emes, kóp alamyz ba, az alamyz ba degen suraq qana qoıyp otyrmyz. Ulttyq qordy paıdalaný úshin sáıkesinshe ınstıtýttar qoıyldy. Onyń da óz qısyny bar. Ekonomıkańyz ózdiginen, qosymsha qoreksiz ómir súre almaıtyn bolsa, qorektendirý úshin ınstıtýt kerek edi. Osylaısha damý ınstıtýty sııaqty qurylymdar paıda boldy», - dedi sarapshy.

Al ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty, kásipker Almas Chýkın memlekettiń ekonomıkaǵa kıligýinde sátti jobalar da bolǵanyn aıtady.

«SK Farmatsııany» bári synaıdy. Al shyn máninde sol arqyly memlekettik tapsyrys pen uzaq merzimdi off-teık kelisimsharttar jasalyp, sonyń arqasynda Qazaqstanda farmatsevtıka salasy damyp otyr. Óıtkeni kásiporyn tapsyrys bar ekenin, kelisimsharttyń merzimin aıqyn bilip, óndiriske aqsha saldy. Almatydaǵy Nobel farmatsevtıka fabrıkasyn alsaq ta, Shymkenttegi kásiporyndardy alsaq ta, bulardyń qurylýyna memleket birde-bir teńge salǵan joq. Jańartylatyn energııa jobalarynda da dál osyndaı sátti júıe bar. «Samuryqqa» tıesili jobalardan basqa jańartylatyn energııa kózderiniń bári jekemenshiktiń aqshasyna salynǵan. Ózim de soǵan qatystym. Memleketten tek belgilengen baǵa boıynsha 15-20 jylǵa kelisimshart aldyq, ıaǵnı memleket bul jerde aqyldy tapsyrys berýshi boldy», - deıdi kásipker.

Ulttyq bank tóraǵasy Tımýr Súleımenov memleketke baǵany retteý úshin kásiporyndarǵa qoldaý retinde bóletin shyǵyndardy halyqtyń osal toptaryna baǵyttap, tarıfterdi naryqtyń erkine jiberý kerektigin aıtady.

«Memleket joldy, zaýyttardy, elektr jelisin bastan-aıaq ózi salmaý kerek. Odan da naryqqa jaǵdaı jasaý kerek, ıaǵnı tarıf pen baǵany naryq anyqtaı bersin. Al qajet tusynda ol baǵany qaltasy kótermeıtinderge tikeleı kómektesý kerek. Kásipkerlikti qoldaý baǵytynda da osyny aıtýǵa bolady. Jekelegen kásiporyndarǵa «jylyjaı jaǵdaıyn» usynamyz. Infraqurylym kerek pe – tegin, jer tegin, kóp jylǵa salyq jeńildigi beriledi, Qazaqstan damý banki sııaqty ınstıtýttardan jeńildetilgen nesıe kerek pe – tegin. Biraq ol kásiporyn qanshalyqty básekege qabiletti? Bizge memlekettik qoldaý ınstıtýttarynyń máselesin birjaqty sheship alý kerek», - deıdi ekonomıst.

Almas Chýkın tipti áleýmettik nysandardy da ınvestorlarǵa salǵyzý tájirıbesin keńeıte berý kerek degen oı aıtty.

«Bizde qazir mektepterdi jyldam salýǵa arnalǵan áıgili baǵdarlama bar. Memleket oǵan kapıtal berip otyr. Al farmatsevtıka salasynyń mysalymen jergilikti bızneske 20 jyldyq kelisimshart usynyp, solarǵa salǵyzýǵa bolatyn edi. Kúndiz sabaq júrsin. Al keshke onda toı ótkize me, klýb uıymdastyra ma, bıznes qurylys shyǵynyn aqtaı bersin. Skandınavııa elderinde mektepter keshke jabyq jatpaıdy. Olarda mektep - qoǵamdyq qarym-qatynastyń orny. Sportzal da jumys isteıdi. Al bizde sabaqtan tys ýaqytta bosqa jylytylyp tur. Osyndaı júıe bolsa, qazir bólinip jatqan qarajatqa 100 mektep emes, 500 mektep salǵan bolar edik. Tek 20 jyl boıy ol mektepter bıznestiń basqarýy men kútip ustaýynda bolar edi», - dedi ekonomıst.

Tımýr Súleımenovtiń aıtýynsha, Ulttyq ekonomıka mınıstrligi kvazımemlekettiń sektordyń ekonomıkadaǵy rólin naqty aıqyndaıtyn zań ázirlep jatyr.

«Qazir zańnamada kvazımemleket ekonomıkanyń qaı tusyna kılige alatyny, qaı tusyna kılige almaıtyny anyq jazylmaǵan. Kelesi zań shyǵarý maýsymynda osy máseleler zańdarymyzda kórinis tabady dep úmittenemin. Ulttyq ekonomıka mınıstrligi jumys istep jatqanyn bilemin. Shekaralardy anyqtap alý asa mańyzdy», - dedi ol.