Tereń mándi taǵaıyndaýlar - baspasózge sholý
***
Elbasynyń Ulytaý tórindegi ulaǵatty suhbaty qazaq qoǵamynda serpilis týǵyzdy. Qazaqtyń arǵy-bergi tarıhy, tili, ádebıeti, mádenıeti, ekonomıkasy men bolashaǵy jaıly aıtqan Nursultan Ábishulynyń keleli pikirlerine elimizdiń ár tarapyndaǵy zııaly qaýym ókilderi ún qosyp, óz pikirlerin bildirýde, dep jazady "Egemen Qazaqstan" gazeti búgingi sanyndaǵy "Ulytaý tórindegi ulaǵatty áńgime" atty maqalada.
Basylymnyń atap ótýinshe, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynda Elbasynyń keńesshisi Muhtar Qul-Muhammedtiń qatysýymen ótken basqosýda Ulytaý tórinde kóterilgen basty máseleler ǵylymı turǵydan taldanyp, onyń el rýhanııatynyń damýyna qosatyn aıryqsha úlesi týraly keńinen sóz boldy. Ulttyq ǵylym akademııasynyń jetekshi akademıkteri men korrespondent-músheleriniń qatysýymen ótken osy suhbat oqyrman nazaryna usynylyp otyr.
"Elbasymyzdyń men biletin keıingi 20 jyl ishindegi suhbattarynda Qazaqstannyń óz ishindegi kommýnıkatsııa máselesine aıryqsha mán berip keldi. Keshegi Keńes Odaǵynyń qordalanyp qalǵan myń san máseleleri oraıymen sheshilgennen keıin Elbasymyz Ulytaýdy Qazaqstannyń barlyq tarapymen birdeı baılanystyratyn temirjol salýdy qolǵa aldy. Kóp jyldar boıy júrek tórinde saqtap kelgen oıynyń júzege asýymen tuspa-tus kelgen saparda Nursultan Ábishuly tógilte suhbat berdi jáne onyń burynǵy suhbattardan ózgerek bolýynyń syry osynda dep bilemin", - deıdi M. Qul-Muhammed.
Basylymda sondaı-aq, Murat Jurynov, Serik Qırabaev, Edige Túrkebaev, Tóregeldi Sharmanov jáne basqa da kóptegen ǵalym-akademıkter men zııaly qaýym ókilderiniń paıymdy pikirleri berilgen.
Keshe Táýelsizdik saraıynda bastalǵan EKSPO-2017 Halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesine qatysýshylardyń 1-shi jınalysy týraly da kólemdi maqala berilip otyr. Gazettiń jazýynsha, eki kúndik forýmǵa Halyqaralyq kórmeler bıýrosynyń (HKB) basshylary, EKSPO Komıssarıaty hatshylyǵynyń qyzmetkerleri, sonymen birge, EKSPO-2017 kórmesine resmı shaqyrý alǵan 86 eldiń 200-den astam ókili qatysýda.
Bul - Parıjdegi HKB Bas Assambleıasynyń 155-shi sessııasynda EKSPO-2017 halyqaralyq kórmesin Qazaqstanda ótkizý týraly resmı sheshim qabyldaǵannan keıingi alǵashqy shara. «Astana EKSPO-2017» ulttyq kompanııasy» AQ basqarma tóraǵasy Talǵat Ermegııaev atap kórsetkendeı, EKSPO-2017 kórmesin uıymdastyrý úshin Qazaqstanda barlyq qajetti ákimshilik jáne materıaldyq múmkindikter bar. Osyny halyqaralyq qatysýshylarǵa jetkizý - búgingi jınalystyń basty maqsaty. EKSPO sııaqty jahandyq jobalarǵa keshendi halyqaralyq talaptar qoıylady. Sol talaptardy tolyǵymen saqtaı otyryp, kórmeni joǵary dárejede ótkizý elimiz úshin úlken mindet. Sonymen birge, osy basqosý barysynda halyqaralyq jıynǵa qatysýshylar kórme jobasy boıynsha belgilengen negizgi máselelermen jan-jaqty habardar bolady. Atap aıtqanda, olar EKSPO qalashyǵy qurylysynyń barysymen, kórmeniń basty taqyryby sheńberinde qolǵa alynyp jatqan sharalarmen jan-jaqty tanysady, dep jazady basylym.
***
"Aıqyn" gazeti keshegi kadrlyq aýys-túıister týraly keńinen jazyp otyr. Basylymnyń jazýynsha, Elbasy Nursultan Nazarbaev keshe Astana qalasynyń aktıvimen kezdeser aldynda, qalalyq máslıhattyń sessııasynda Astana qalasynyń ákimi laýazymyna Ádilbek Jaqsybekovtiń kandıdatýrasy depýtattarmen kelisildi.
Memleket basshysy Astana aktıvimen kezdesý barysynda Imanǵalı Tasmaǵambetovtiń Qorǵanys mınıstri bolyp taǵaıyndalǵanyn aıtty.
- Ol kóp jyldardan beri meniń qasymda jumys istep keledi, kóptegen laýazymdardy atqardy. Barlyq jerde jumysty búge-shigesine deıin zerdelep, myqty ujym qalyptastyryp, qoıylǵan mindetterdi oryndady, - dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy I.Tasmaǵambetovtiń qalaǵa basshylyq jasaǵan kezinde Astana aıtarlyqtaı jańarǵanyn da atap ótti.
- 16 jylda biz jańa elorda salyp qana qoıǵanymyz joq, elimizdiń turǵyndarymen qatar dúnıejúzinen keletin qonaqtardy da tańdandyryp, tamsandyratyn qala jasadyq. Búgin Astananyń ǵalamshardaǵy «top-21» aqyldy qalalar tizimine kirgeni málim boldy, -dedi Nursultan Nazarbaev.
Sondaı-aq Qazaqstan Prezıdenti elordanyń jańa ákimi bolyp Ádilbek Jaqsybekov taǵaıyndalǵanyn aıtty.
- Konstıtýtsııaǵa sáıkes, men máslıhattyń kelisimin alyp, Ádilbek Jaqsybekovti Astana ákimi etip taǵaıyndadym. Bul kisi 1997 jyly qalanyń alǵashqy meri boldy. Ol qandaı salada jumys istese de, barlyq mindetterdi ıgerdi, - dedi Memleket basshysy.
I.Tasmaǵambetov pen Á.Jaqsybekov senim artqany úshin Memleket basshysyna alǵysyn aıtyp, aldaryna qoıǵan barlyq mindetti sheshý úshin bar kúsh-jigerlerin jumsaıtyndaryn jetkizdi.
Sonymen qatar Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń basshysy Nurlan Zaırollauly Nyǵmatýlınge Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy mindetin ýaqytsha atqarý júkteldi, dep jazady basylym "Tereń mándi taǵaıyndaýlar" atty maqalada.
Parlament depýtattary Úkimet basshysynan qıyndyqqa jolyqqan zaemshylardy jalǵyz úıinen aıyrýǵa moratorıı jarııalaýdy suraıdy, dep jazady "Aıqyn" gazeti búgingi sanyndaǵy ."Qalaýlylardyń qaýpi beker emes" atty maqalada.
Qabıbolla Jaqypovtyń tóraǵalyǵymen ótken Májilistiń keshegi jalpy otyrysynda qalaýlylar bank sektoryna qatysty birneshe depýtattyq saýal joldady. Olardan qazirgi bank sektorynda týyndap jatqan ár alýan máseleler kórinis beredi.
Májilis depýtattary Jambyl Ahmetbekov, Galına Baımahanova, Tólesh Kenjın jáne basqalary keshe Premer-mınıstr Kárim Másimovke júgindi.
- Álemdik qarjylyq daǵdarys jaǵdaılarynda Qazaqstan Úkimeti kommertsııalyq bankterdi qoldaý úshin ártúrli is-sharalardy udaıy ótkizip turady, - dedi hatty oqyǵan depýtat Borıs Sorokın. - Qazaqstandyq bank sektoryn turaqtandyrýǵa jáne saýyqtyrýǵa Ulttyq qordan baǵyttalǵan qarajattar úlesi 1 trıllıon teńgeden asýy múmkin. Alaıda mundaı kómek problemaly kredıtterge eshqandaı yqpal etpedi: olardyń kólemi turaqty artyp barady.
Depýtattarǵa azamattar men qoǵamdyq uıymdardan baǵyttalǵan osyǵan qatysty aryz-shaǵymdar legi tolastamaı jatqan kórinedi. «Olarda aıtylǵanyndaı, bankterdiń mıllıardtaǵan somalyq problemaly zaemdardy esepten shyǵaryp tastaǵandary týraly málimdemelerine jáne osy tájirıbeni jalǵastyrý josparlaryna qaramastan, búginde zaemǵa kepilzat bolǵan jalǵyz baspanany májbúrli túrde tartyp alý úderisi belsendi jalǵasýda. Bankterdi memlekettiń jan-jaqty qoldaýy aıasynda olardyń bul áreketteri adamdarda túsinbeýshilik týdyrýda. Atap óter jaıt, bankterdiń kepildegi páterlerdi tartyp alýy nátıjesinde azamattardyń ózderine-ózderi qol jumsaý, sýıtsıdke barý jaǵdaılary tirkelýde» deıdi qalaýlylar.
Osyǵan baılanysty Májilistiń bir top depýtaty Úkimet basshysynan máseleni sheshý úshin arnaıy memlekettik komıssııa qurýdy usynady. «Al komıssııa tıisti sheshim qabyldaǵanǵa deıin problemaly zaemshylardy jalǵyz baspanasynan shyǵarýǵa jáne jyljymaıtyn múlikti bank balansyna kóshirýge moratorıı jarııalaý qajet» deıdi olar.
Naryq jaǵdaıynda bank júıesi jaýapkershilik arqalaıdy, ekonomıkany damytýdy qarjylandyrýdyń táýekelderin ózi kóteredi. Degenmen, depýtat keıbir bankterde táýekelderdi baǵalaý boıynsha jumystyń nashar ekendigin, jemqorlyq pen qomaǵaılyq jaılaǵandyǵyn, qyzmetkerleriniń kásibı biliktiligi tómendigin qynjyla jetkizdi.
«Standard & Poors» halyqaralyq reıtıng agenttigi sarapshylarynyń baǵalaýynsha, 2014 jyldyń 1 qańtaryndaǵy jaǵdaı boıynsha óteý merzimi 90 kúnnen asyp ketken qaryzdar 31,2%-dy qurapty. Sóıtip, bir jyl ishinde 19,7%-ǵa ósken. «Osyǵan qaramastan, bankter belsendi túrde tutynýshylyq nesıeni taratýda, al ekonomıkanyń naqty sektoryn nesıelendirýdi qysqartýda. Bankterdiń ssýdalyq portfelindegi tutynýshylyq kredıtter úlesi 18%-ǵa jetti jáne bıylǵy 9 aıda 16,2%-ǵa ósti» deıdi A.Qońyrov.
Ulttyq bank basshysyna depýtat Azat Perýashev te júgindi. E.Nıkıtınskaıa, T.Erǵalıev jáne basqa da qalaýlylar qoldaǵan bul depýtattyq saýal sondaı-aq Úkimet basshysy K.Másimovke de baǵyttaldy.
Qalaýlylardy «Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory» (BJZQ) qarajattarynyń reseılik «Sberbankke» berilýi qaıran qaldyryp otyr. «Bizdiń qordan oǵan bólingen qarjy sol banktiń qazaqstandyq aktıvterinen asyp túsedi: Qazaqstandaǵy aktıvi 130 mıllıard teńgeni ǵana quraıtyndyǵyna qaramastan, Sberbank BJZQ-dan 152 mıllıard teńge tarta alypty! Jáne de bul kórshi Reseıdegi kúrdeli ekonomıkalyq jaǵdaı aıasynda oryn alyp otyr. Árıne, qazaqstandyq bankterge baǵyttalǵan táýekeldi salymdardy «ulttyq qarjylyq júıege degen qamqorlyqpen» túsindirýge bolar, al sheteldik bankti bizdiń azamattar esebinen jáne sonsha daýly sharttarmen qoldaý kóp saýal týǵyzady» deıdi Úkimet pen Ulttyq bank basshylaryna, depýtattar.
Osyǵan oraı olar sol mıllıardtardy - bolashaq qazaqstandyq zeınetkerlerdiń jınaqtaryn reseılik banktiń Reseı ekonomıkasynyń problemalaryn sheshýge paıdalaný múmkindiginen qorǵaýdy suraıdy.
