Teńizdiń qyzyl túske boıalýy qaýipti bolýy múmkin
ASTANA. KAZINFORM – Ǵalymdar teńizdiń qyzyl túske boıalýy ondaǵy tirshilik pen adamdarǵa qaýipti bolýy múmkin deıdi. Sebebi baldyrlardyń tym kóp gúldeýi sýdaǵy otteginiń mólsherin azaıtady eken. Bıologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Fılıpp Sapojnıkov «Naýka ı jızn» jýrnalynda jarııalaǵan maqalasynda osylaı dep dabyl qaqty.
– Gúldengen baldyrlar jaǵaǵa jetse, olar qurlyqtan teńizge túsetin túrli bıogendi zattarmen qosylady. Mundaı jerde baldyrlar tipti tezirek kóbeıip, bir lıtr sýda mıllıondaǵan jasýshaǵa jetýi múmkin. Nátıjesinde olardyń tyǵyzdyǵy artyp, teńizge túsetin kún sáýlesin jaýyp tastaıdy. Bul jaǵdaı fotosıntezdiń baıaýlaýyna ákelip, sýdaǵy ottegi tapshylyǵyn týdyrady. Al ol teńizdegi basqa tirshilikke áser etedi. Keıbir organızmder qashyp úlgerýi múmkin. Qalǵandary jappaı qyrylady. Olardyń ólekselerin bakterııalar ydyratady. Bul protseske de ottegi qajet bolǵandyqtan, onyń kontsentratsııasy odan ári tómendeıdi. Ýaqyt óte kele bul aımaq ottegi jetispeýshiligine ushyrap, teńiz túbindegi sý janýarlary da ólýi múmkin, - delingen maqalada.
AQSh-tyń ulttyq muhıt jáne atmosfera basqarmasynyń málimetine sensek, mıkrobaldyrlar ýytty zattar da bóle alady.
Sebebi olardyń jasýshalary shoǵyrlanǵan kezde Karenia brevis syndy kóptegen toksın óndire bastaıdy. Olar júıke jasýshalarynyń membranalaryndaǵy natrıı kanaldaryna áser etedi. Ásirese omyrtqaly janýarlar úshin óte qaýipti kórinedi. Máselen, 2017 jyldyń qazan aıynan 2018 jyldyń qyrkúıegine deıin sozylǵan Florıda jaǵalaýyndaǵy qyzyl tasqyn saldarynan kóptegen teńiz janýarlary qyrylyp qalǵan edi.
Baldyrlardyń gúldenýi Kaspıı teńizine qalaı áser etedi?
Mundaı qubylystar bizdiń elimizde de kezdesedi. Jaqynda ǵana el turǵyndary Kaspıı teńiziniń qyzyl túske boıalýyna alańdaýshylyq tanytyp otyrǵanyn jazǵan edik. Alaıda qazaqstandyq ǵalymdar bul jaǵdaıdyń sýdaǵy ekojúıege eshqandaı qaýip tóndirmeıtinin aıtady.
– Kaspıı teńizi jaǵdaıynda mundaı úlken ekologııalyq zardaby bolýy ekitalaı. Sebebi, sýdyń «gúldený» aýmaǵy belgili bir bólikti ǵana quraıdy, al teńiz kólemi orasan. «Gúldený» bolǵan jaǵdaıda aktıvti tirshilik etip, qozǵalatyn gıdrobıonttar «gúldený» aımaǵynan basqa taza aımaqqa júzip ketedi. Ýaqyt óte «gúldený» oshaǵy qaıta qalpyna kelip, tirshilik jalǵasady. Baldyrlardyń maýsymdyq gúldenýi aıaqtalǵannan keıin olardyń ólýi ıaǵnı, detrıtke «aınalýy» bastalady. Detrıtke aınalǵan baldyrdar sýdy qosymsha mıneraldy qunarlandyryp, balyqtardyń shabaqtary, súzgishter men shaıan tárizdilerdiń qoregine aınalady, - deıdi balyq sharýashylyǵy ǵylymı-óndiristik ortalyǵynyń mamandary.
Al Mańǵystaý oblystyq ekologııa departamentiniń mamandary bul jaǵdaı jylda qaıtalanatynyn aıtady.
– Bul - tabıǵı qubylys. Mundaı jaǵdaı bizde jyl saıyn, qar jaýǵan kezde qaıtalanyp turady. Baldyrlar teńiz jaǵasyndaǵy taıaz jerlerge ǵana jaıylǵan. Onda sý janýarlary mekendemeıdi. Sondyqtan teńizdegi tirshilikke eshqandaı qaýip joq. Oǵan qosa baldyrlardyń qandaı da bir toksındi zattar bólýi anyqtalǵan joq, - deıdi Erjan Jumashev.