Teńselgen tarazy: qun salyǵyn ósirý qazaqstandyqtarǵa qalaı áser etedi
Sonymen, Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda sarapshylar boljaǵandaı bıýdjet tapshylyǵy máselesin sheshý jaıy kóbirek aıtyldy. Sonyń bir tarmaǵy retinde qosylǵan qun salyǵynyń shekti mánin tómendetip, paıyzyn ósirý jospary talqylanyp jatyr. Kópshilikke salyq degen ataýy ǵana tanys bolǵanymen, onyń qalaı esepteletini, kimderge salmaq bolatyny sál belgisiz. Osyǵan oraı Kazinform tilshisi qosylǵan qun salyǵynyń mánin túsindirýge tyrysyp, sarapshylarmen birge ózge elderdiń tájirıbesine de kóz júgirtip kórdi.
Aldymen bul taqyrypty nege qozǵap otyrǵanymyzdy aıtaıyq. 2023 jyldan bastap elimizde qosylǵan qun salyǵyn 12 paıyzdan 16 paıyzǵa ósirý týraly bastama kóterilip, kodekske ózgerister engizýge ázirlik júrdi. Al taıaýda Úkimette 16 paıyzǵa emes, 20 paıyzǵa ósirý jóninde talqylaýlar bastaldy.
Kóp keshikpeı Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Ulttyq ekonomıka mınıstri Serik Jumanǵarın QQS boıynsha esepke qoıý úshin shekti mándi 15 mln teńgege deıin tómendetýdi usyndy. Qazir bul shekti mán 78 mln teńgeden astam. Vedomstvo basshysynyń sózinshe, eldegi 2,3 mln bıznes sýbektisiniń 137,7 myńy – tek 6 paıyzy QQS tóleýshisi bolyp esepteledi, is júzinde tólep jatqany 88 myń ǵana eken.
Eger jańaǵy aıtqan shekti mándi 15 mln teńgege tómendetse, elimizde 300 myńǵa jýyq jańa salyq tóleýshi paıda bolady. Sonyń arqasynda eńbekaqy qorynyń júktemesi azaıyp, bıýdjet te birshama tolyǵyp qalady eken. Ázirge bul jospar kúıinde, aldaǵy ýaqytta sarapshylarmen keńesip, Parlamentte talqylanǵannan keıin ǵana qabyldanýy múmkin.
Shekti mán men qun salyǵy qalaı esepteledi?
Eń aldymen qosylǵan qun salyǵy – janama salyq túri, memlekettik bıýdjettiń bir irgetasy desek jańylyspaımyz. Máselen, Qazaqstan qazynasyna túsken jalpy salyq ataýlynyń 24 paıyzy – dál osy QQS.
Sonymen, jurt aıtyp jatqan shekti mán degen ne? Ol – kásiporynnyń nemese belgili bir bıznestiń aqsha aınalymyna qatysty dúnıe. Ázirge Qazaqstanda qun salyǵy 12 paıyzdyq mejede. Biraq ony barlyq kásipker emes, jyldyq aqsha aınalymy 78 mln teńgeden asqandar ǵana tóleıtin. Shekti mándi 15 mln teńgege azaıtý degen sóz – kimde kimniń bıznesinde jyldyq aqsha aınalymy 15 mln teńgege jetse, ol da qosylǵan qun salyǵyn tóleýshi qataryna qosylatynyn bildirtedi.
ıAǵnı, osy kezge deıin 78 mln teńgege deıingi aqsha aınalymy bar kásipkerlikter balama túrde shaǵyn bızneske jatqyzyldy. Endi 15 mln teńgege jetse bolǵany – orta bıznes ókili retinde kórinedi.
Al qosylǵan qun salyǵy – aty aıtyp turǵandaı, bir kásiporyn taýaryn satar kezde ústemelep qosqan aqshasynan esepteletin alym. Kóbine bul salyq bıznespen qatar, tutynýshylardyń qaltasyna da salmaq bolatynyn umytpaǵan jón. Mysaly, Qazaqstanda ázirge qosylǵan qun salyǵy 12 paıyz bolyp tur. Bir aıaq kıim óndirýshi kásiporyn taýarynyń ár danasyn 30 myń teńgeden satady desek, sonyń ishinde 3600 teńgesi – qosylǵan qun salyǵy esebine ketedi. Qalǵany kásipkerdiń enshisinde.
Inflıatsııa men kóleńkeli bızneske jol ashylýy múmkin
Bul jerde taǵy da aıta keteý kerek másele – QQS mólsherlemesin 20 paıyzǵa deıin kóterý bul tek usynys, ıaǵnı resmı talqylaýlar ótken soń qandaı mejede qalatyny, QQS mólsheri qaı sanǵa deıin ósetini, jalpy óse me sol kezde belgili bolady. Bizdiki qarapaıym halyqqa qalaı áser etetinin túsindirý ǵana.
Endi qarańyz, Ulttyq ekonomıka mınıstri S.Jumanǵarınnyń ózi de aıtqandaı, qosylǵan qun salyǵyn 12-den 20 paıyzǵa ósirý ınflıatsııaǵa túrtki bolmaı qoımaıdy. Logıkaǵa salsaq, qosylǵan qun salyǵyn eskergen óndirýshi taýarǵa 12 paıyz ústeme qosyp kelse, endi 20 paıyz qosady. Joǵarydaǵy mysalda aıtylǵan aıaq kıim shyǵarýshy endi 30 myń emes, 32400 teńgege satýǵa umtylady. Sonda shamamen ınflıatsııa 8 paıyzdyń aınalasynda jyljýy múmkin. Bul – bir.
Ekinshiden, qazirden bastap-aq sarapshylar bızneste qaıtadan kóleńkeli amaldar kóbeıe bastaýy múmkin ekenin jasyrmaıdy. Máselen, Eýropalyq odaq elderinde QQS-nyń ortasha mólsherlemesi 21,6 paıyz. Desek te salyq júıesi damyǵan osy elderdiń ózinde QQS-dan jaltarý, jasyrý isteri bar. Frantsııa bıýdjetiniń mundaı áreketterden jyl saıynǵy shyǵyny – shamamen 19 mlrd, Germanııada – 17–18 mlrd eýrony quraıdy.
Bul bizde qalaı júzege asýy múmkin? Bıznesiniń jyldyq aınalymy 40 mln teńgeni qurap otyrǵan azamat bar delik. Shekti mán 15 mln teńgege túskende ol da QQS tóleýshilerge qosylatynyn oılaıdy da, bıznesin 3 jeke kásipkerlikke bólip tastaýy múmkin.
Buǵan deıin Kazinform redaktsııasy álem elderinde QQS mólsherlemesi qansha paıyz ekenin jarııalaǵan bolatyn. Qazaqstanǵa qaraǵanda azy da, kóbi de bar. Degenmen Eýropa elderiniń ilip alar tájirıbesi kózge túsedi. Olar balalarǵa arnalǵan zattar, mıneraldy sý, sút almastyrǵysh, balalar avtokreslosy, qoǵamdyq kólik qyzmeti sııaqty áleýmettik mańyzy bar salalardaǵy óndirýshiler men qyzmet kórsetýshilerge birshama jeńildik bergen.
Árıne, Qazaqstanda da jeńildik ıelengen salalar bar – medıtsına, bilim berý, mádenıet, aýyl sharýashylyǵy, eksportqa shyǵarylatyn taýarlar óndirisi. Biraq áleýmettik mańyzy bar salalardy kózden tys qaldyrmaý kerek sekildi.
Batys elderindegideı saralaǵan jón
Taqyrypqa baılanysty Turan ýnıversıtetiniń Joǵary qarjy jáne esep mektebiniń dotsenti, salyq sarapshysy Nazııa Musahanovanyń pikirin surap kórgen edik. Onyń aıtýynsha, memlekettiń qarjylyq múddeleri turǵysynan alǵanda, QQS – bıýdjetke túsetin negizgi ári turaqty kiris kózi.
– Jalpy, bul salyq kóp elde qoldanylady. Ámbebap bolýynyń arqasynda memleketterdiń bıýdjetin tolyqtyrýda úlken róli bar. Alaıda qosylǵan qun salyǵy taýardyń baǵasyna qosylatyny belgili. Al baǵanyń ósýi qarapaıym azamattardyń satyp alý qabiletine sózsiz áser etedi. Budan bólek, QQS-tyń ósýi ınflıatsııalyq spıraldy kúsheıtip, salyqtan jaltarý jaǵdaılaryn kóbeıtýi múmkin, – deıdi sarapshy.
Nazııa Musahanova osy tusta QQS mólsherlemesin reformalaý kezinde Eýropalyq odaq elderiniń tájirıbesin qoldaný oryndy bolaryn aıtty. EO-ǵa múshe ár el QQS mólsherlemesin derbes belgilese de, salyqty esepteý boıynsha belgili bir erejeler bar. Mysaly, standartty mólsherleme 15%-dan tómen bolmaýǵa tıis. Sonymen qatar, keıbir taýarlarǵa jeńildetilgen mólsherleme qoldanylady, al keıbir ónimderge nóldik mólsherleme belgilengen.
– EO elderiniń basym bóligi QQS tóleýdi rezıdentter men rezıdent emester úshin bólek qarastyrady. Bul rette QQS boıynsha salyqtyq jeńildikterdi tek elde resmı tirkelgen bıznesi bar rezıdentter ǵana paıdalana alady. Al turýǵa yqtııarhat alǵan, elde keńse ashqan rezıdent emester úshin ınvestıtsııalardy tartý maqsatynda tómendetilgen mólsherlemeler belgilenedi. Jalpy, Eýropa elderinde ortasha mólsherleme 20-21 paıyz. Al jeńildetilgen mólsherlemeler Ulybrıtanııada 0, Frantsııada 5,5 paıyzdan bastalady. Mine, osyndaı tájirıbe QQS mólsherlemesin 12%-dan 20%-ǵa deıin arttyrýdy qabyldaýǵa múmkindik beredi, – deıdi maman.
ıAǵnı, QQS-ty saralanǵan túrde alý mehanızmi Qazaqstan úshin salyqtyń tek fıskaldyq emes, sonymen qatar retteýshilik áleýetin tıimdi iske asyrýǵa jol ashpaq. Saralanǵan QQS júıesin engizgen elderdiń tájirıbesi ony ákimshilendirýde aıtarlyqtaı qıyndyqtar týǵyzbaıtynyn kórsetken.
– Meniń oıymsha, mólsherlemeniń artýy shekaradaǵy jáne kedendegi sybaılas jemqorlyq deńgeıin joǵarylatyp, «sur» ımporttyń ósý qaýpin kúsheıtedi. Sonymen qatar, QQS mólsherlemesiniń ósýine baılanysty bıznestiń salyqtyq shyǵyndary artyp, bul eldiń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵyna da keri áser etýi múmkin, – dep qorytyndylady sózin Nazııa Musahanova.
Janama salyqty túbinde tutynýshy tóleıdi
Al «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasy basqarma tóraǵasynyń orynbasary Tımýr Jarkenovtiń pikirinshe, aldaǵy ýaqytta bolýy múmkin ózgeristerdi memlekettik organdar qarapaıym halyqqa uǵynyqty etip túsindirip bergeni abzal.
– Qosylǵan qun salyǵyna qatysty shekti mándi 15 mıllıon teńgege tómendetý taqyrybyn biz eki jyldan beri talqylap kelemiz. Osy ýaqytqa deıin máseleni kelissózder arqyly sheship keldik. Endi bul bastama resmı jarııalandy. Aldaǵy ýaqytta biz osyǵan qatysty taldaý ázirlep, jaǵdaıdy retteýdiń basqa qandaı nusqalary baryn anyqtap kóremiz.
Qazir QQS esebi boıynsha belgili bir alshaqtyqtar bar, al memleket QQS aýdarymdary úzdiksiz júzege asyrylýy kerek dep sanap otyr. Eger shek 15 mıllıon teńgege deıin tómendetilse, onda B2B sektory birtutas júıege birigedi. ıAǵnı, barlyq aralyq mámileler QQS-qa jatqyzylyp, bular janama salyqtar sanatyna kiredi. Jalpy, QQS - belgili bir ónimge qosylǵan qunǵa salynatyn salyq. Onyń eseptelýin tolyqqandy túsindirip berý – memlekettik organdar quzyryndaǵy is, – dedi Jarkenov.
15 mıllıon teńge – bul mıkro-bıznestiń belgili bir shekteýi. Sarapshy aldyn ala kelisim boıynsha mıkro-bıznes úshin «ózin-ózi jumyspen qamtyǵandarǵa arnalǵan salyq» engizýdi qarastyrǵandaryn aıtty. Buryn bul lımıtti jylyna 15 mıllıon teńge kóleminde belgileýge kelisipti. Endi osy shekti mólsher negizge alynyp otyr.
– QQS halyqqa áser etetini sózsiz. Bul janama salyqty aqyrynda tutynýshy tóleıdi. Jeke tulǵa kez kelgen bir taýardy satyp alǵan kezde osy taýardyń qunynda QQS-tyń 20 paıyzy da bolady. Taýarlar men qyzmetterdiń quny shynymen de tutynýshylarǵa qymbattaý bola bastaıtyny anyq, – dep túıindedi Tımýr Jarkenov.
Qoryta aıtqanda, taqyrypty teńselgen tarazyǵa balaýymyz beker emes. Óıtkeni QQS-ty kóterý bıýdjetke tıimdi bolǵanymen, tutynýshylarǵa jaǵymsyz bolýy yqtımal. Al bıznesti utylady ne utylmaıdy dep joramaldaı almaımyz, sebebi janama salyqty taýar qunyna arta salýy ǵajap emes. Shamasy, aldaǵy ýaqytta ınflıatsııa taqyrybynyń ózektiligi arta bermek.