Telearnadaǵy arýlar: Jýrnalıstıka adam men qoǵamnyń jan-dúnıesiniń aınasy
Elbasy N. Nazarbaev pen Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń strategııalyq programmalary negizinde Úkimet tarapynan qolǵa alynǵan is-sharalar az emes. Solardyń qalaı oryndalyp jatqanyn aıtyp, kórsetý memlekettik telearnalar úshin mindet. Halyqqa paıdasy tıer talaı Úkimettik ıgilikti isterden el turǵyndary kóbine beıhabar qalatyndyǵy belgili. «Qazaqstan» Respýblıkalyq Teleradıokorporatsııasy Aktsıonerlik Qoǵamyna qarasty elimizdegi birinshi Ulttyq telearnasynyń «Ashyq alań» jáne «Nıet» baǵdarlamalary osy olqylyqtardyń ornyn jaýyp otyr.
Bastysy osy televızııalyq baǵdarlamalardy efırge daıyndap shyǵaratyn shyǵarmashylyq toptyń negizgi quramy merkelerinde erekshe sulýlana túsetin qyz-kelinshekter. Eldiń bolashaǵyna alańdaıtyn, muqtaj jandarǵa qol ushyn sozyp, qoǵamdyq isterge belsene aralastyn, ashyq qoǵamdy qalyptastyrý maqsatynda óz oılaryn anyq jetkizip, teleefırde kórermenderine jiger men qaırat berip júrgen áriptesterimizge jýrnalıstıka jolyndaǵy úlken tabystarǵa jetýlerine tilektespiz. Osy oraıda arnaýly tilshimiz «Ashyq alań» jáne «Nıet» baǵdarlamalarynyń jetekshileri, tanymal teleprodıýserler Aızada Jamanqulova jáne Sáýle Smaılovamen suhbattasqan edi.
Aldymen áńgimemizdiń álqıssasyn Sizder daıyndaıtyn baǵdarlamalardyń maqsatyn bilýden bastasaq?
Aızada Jamanqulova: «Ashyq alań» tok-shoýynyń basty maqsaty QR Prezıdenti Qasym - Jomart Toqavtyń «Syndarly qoǵamdyq dıalog - Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» atty halyqqa joldaýyna aqparattyq qoldaý kórsetý. Budan bólek, elimizde júzege asyrylyp jatqan baǵdarlamalar men jobalardy memlekettik aqparattyq saıasat aıasynda halyqqa jetkizý. ıAǵnı, qoǵamdyq, saıası-áleýmettik máseleler, el ómirinde aıryqsha oryn alǵan oqıǵalar, is-sharalar jedel, izin sýytpaı tok-shoýda talqyǵa salynady. Ol úshin kez-kelgen máselege qatysy bar barlyq múddeli taraptar pikir almasady. Baǵdarlamanyń basty maqsaty qoǵam men bılik arasynda altyn kópir bolý. Qoǵamdy tolǵandyrǵan máseleni ońtaıly sheshý úshin memlekettik organdar men halyqtyń arasynda dıalog qurý, baǵdarlama taqyrybyna baılanysty ortaq sheshimge kelý. Sondaı-aq, tok-shoýda aýdıtorııamen ınteraktıv jolǵa qoıylǵan. Elimizdiń kez-kelgen turǵyny baǵdarlama barysynda telefon arqyly suraq qoıyp baǵdarlamaǵa qatysa alady. Budan bólek, tok-shoý Feısbýk áleýmettik jelisi arqyly tikeleı efırde taraıtyn bolǵandyqtan osy alańda da kórermender óz pikirlerin bildirip, suraqtaryn joldaı alady. «Ashyq alań» tok-shoýy bastalǵannan beri efırge júz elýge jýyq baǵdarlama shyqty.
Sáýle Smaılova:
«NIET» tok –shoýynyń maqsaty qoǵamdaǵy túıitkildi máselelerdi kótere otyryp, kómek surap kelgen adamnyń problemasyn sheshýge qolǵabys jasaý, ózgelerge úlgi bolatyn, oı salatyn taǵdyry bar jandardyń ómir jolyn kórsetý. Qazirgi kezde ózekti problemaǵa aınalǵan otbasylyq kelispeýshilikke tap bolǵan jubaılardyń máselesin kóterý, ómirlik jaryn tapqysy keletin jandarǵa járdemdesý. Ol úshin kásibı mamandar, jaǵdaıy bar azamattar, basqanyń taǵdyryna beıqam qalmaıtyn kópshilikpen qoıan – qoltyq jumys júrgizemiz. Osynaý josparlarymyzdyń shashaýyn shyǵarmaı oryndaý maqsatynda ár shyǵarylym bir taqyrypqa arnalady. Sol taqyrypqa qatysy bar qonaqtarymyz, al kóterilgen jáıt qoǵamdyq problema bolsa, soǵan tap bolǵan bir nemese úsh-tórt keıipker efırge shaqyrylady.
Bir ne birneshe keıipkerdiń taǵdyry arqyly qoǵamda mańyzy bar máseleler talqylanady. Bútindeı bir otbasy múshelerin stýdııaǵa kezekpen shyǵaryp, olardyń ómirlerinde oryn alyp jatqan qıyndyqtaryn talqylap, jeńildetýge ne sheshimin tabýǵa kómektesý maqsatynda arnaıy sarapshylar áńgimege tartylady. Tikeleı efırdegi «NIET» tok –shoýy úsh dramalyq qubylys qaǵıdasy boıynsha órbip, sońynda oń nátıjege jetýdi kózdeıdi. Bul turǵyda jańa keıipkerdi, buryn belgisiz bolǵan faktilerdi tabamyz. Barlyq jaǵdaılardy egjeı-tegjeıli zerdeleýge negizdelgen saraptamalyq qorytyndy jasalyp, stýdııadaǵy qonaqtarǵa bilmeıtin belgisiz beıne nemese dybystyq materıaldardy shyǵaramyz. Ol jýrnalıstik túsirilim, jasyryn kamera, tiri beıne, beınebaqylaý kameralarynan alynǵan beıne bolýy múmkin. Sondaı jaǵdaıda qonaqtarymyz ashylyp, meıilinshe júrekterindegi sózderin aıtady.
- Ótkende uzaq jyldar jýrnalsıt bolǵan aqsaqaldyń ýaqyt týraly bylaı degen edi: «Bir jyldyń qadirin bilgińiz kelse, 70-ke kelgen qarııadan surańyz. Bir aıdyń qadirin bilgińiz kelse, 8 aılyq sábıdi dúnıege alyp kelgen anadan surańyz. Al, bir aptanyń qadirin bilgińiz kelse, aptalyq jýrnal shyǵaratyn jýrnalısterden surańyz». Sizder aptasyna qansha baǵdarlama daıyndap, efırge shyǵarasyzdar?
Aızada Jamanqulova:
Aptasyna 5 ret, dúısenbi -juma aralyǵynda Ulttyq arnanyń tikeleı efırinde saǵat 20.30 - dan 21.30-ǵa deıin kórermenderimizben syrlasamyz. Bizdi efırden tamashalap otyrǵan jurtshylyq efırimizge qońyraý shalyp, óz oı-pikirlerimen bólise alady. Sonymen birge álemettik jeli Feısbýkte tikelkeı translıatsııamyz bar. Búginge deıin baǵdarlamamyzǵa 700-den astam adam túrli mamandyq ıeleriniń ekspertteri qatysypty. Bul spıkerlerdiń qatarynda Bilim jáne ǵylym mınıstri men Densaýlyq mınıstri boldy. Mınıstrlerdiń orynbasarlary men Parlament depýtattary bizdi «Ashyq alańnyń» turaqty sózustarlary. Árıne, bizdiń efırge shyǵyp, ózekti de oıly pikirlerin ortaǵa salǵan azamattardy keıinen úlken bılik dóńgelek ústelge shaqyryp jatqandaryn kórip ishteı qýanyp qalamyn. Osyndaı sátterde bılik pen halyq arasyndaǵy qarym-qatynastyń qalyptasýyna úlesimiz baıqalǵanyn kórip mereıimiz ósedi. «Ashyq alańnyń» sózi estýge umtylǵan Úkimetimizge erkin jetip jatqanyn bilemiz. Jáne atqarýshy bıligimizdiń bizdiń efırde aıtylǵan syndarly pikirlerden qajetti oılardy iriktep alyp jatqanyn da baıqap, jumysymyzǵa degen eri-jigerimiz arta túsedi.
Sáýle Smaılova:
«NIET» aptasyna bes ret shyǵady. Tikeleı efırde eki saǵat bolamyz. Siz aıtqan aqsaqal jýrnalıst aǵamyz biz úshin de qurmetti. Ol kisiler ýaqytty aptalap eseptese, bizdiki kún, saǵat, mınýt bolyp zyryldap jatyr.
Ár baǵdarlamamyz 3 bólikke turady. Ár bólimde 3-4 anonstyq ańdatpa, 1-2 tanystyrylymdyq sıýjet, 2-3 taqyryptyq beınematerıal bolady. Kerek bolǵan jaǵdaıda stýdııada eksperıment jasalýy múmkin. Baǵdarlama sońynda kelgen qonaǵymyzǵa qandaı kómek kerek, oǵan kópshilik bolyp qandaı járdem usyna alamyz, osy tarapta sarapshylar men stýdııa qonaqtary arasynda pikir talas ótedi. Kún saıyn bir adamǵa qolǵabys jasasaq degen nıetimiz oryndalǵanda erekshe qýanysh seziminde kózime jas keledi. Adamdar bir –birimizdi qoldap, qorǵap, shamamyz kelgenshe qol ushymyzdy bersek, mynaý appaq dúnıede bárimizde baqytty ómir súrer edik dep oılaımyn.
Sizderdi televızııa salasynda aıtarlyqtaı úlken nátıjege qol jetkizgen telemaman dep sanaımyn. Jýrnalıstka salasynda Sizder salǵan soqpaqpen júretinder de barshylyq. Solarǵa aıtar ashyq alańdaǵydaı tilekterińiz ben izgi nıetterińizdi bólise otyrsańyzdar.
Aızada Jamanqulova:
Men úshin jýrnalıstıka - ómir taǵlymy desem artyq aıtqandyq emes. Qazirgi zamandaǵy jýrnalıstıka degenimiz bizdi efırden tamashalaıtyn kórermenderimizge kúnbe – kúngi tolassyz aqparatty berýmen birge, olardyń tanym-túısigi men oı - órisine yqpal etýshi quralǵa aınaldy. Men ózimniń televızııadaǵy ómirimde ujymymdaǵy áriptesterime osynaý jýrnalıstıkanyń zamana talabyna saı qalyptasqan naqty tájirıbeleriniń táliminen úlgi alýǵa baǵyttaımyn.
Telejýrnalıstiń mindeti men paryzy barshamyzǵa belgili. Ol óz aýdıtorııasyna naqty ınformatsııany jetkizý. Bizdegi jaǵdaıda bılik tarapynan jasalyp jatqan ıgilikti isterden ilgeri umtylmaq aǵaıyndarymyzdyń qaǵys qalmaýy.
Jýrnalıst óziniń áleýmettik maqsatyn sezinýi kerek. Bul mamandyqtyń ókilderi joǵary ádildik sezimine ıe bolýy mindet dep oılaımyn. Olar qoǵam men memleket arasyndaǵy baılanystardy qamtamasyz etedi. Jýrnalıst ártúrli aqparatty qabyldaýǵa jáne kóptegen salalarda quzyretti bolýǵa, materıalǵa tereń enýge, belgili bir entsıklopedııalyq sıpatqa ıe bolýǵa daıyn bolýy kerek. Jýrnalıstiń basty sapasy - qyzyǵýshylyq, tań qaldyrý jáne aqparatty beıtaraptandyrý. Eshqashanda efırge shyqtym eken dep jeke múddeni birinshi orynǵa shyǵarmaý. Efır aına. Ondaı jaǵdaı birden baıqalady.
Kez kelgen kisini jýrnalıstıkaǵa úıretý múmkin emes. Jýrnalıstıka mamandyǵy adamnyń ishki jan-dúnıesiniń aınasy. Efırde otyrǵanda kórermenderine joǵarydan qarasań utylǵanyń. Másele, ekrannyń ar jaǵynda sizdi qarap otyrǵan adamnyń janynda áńgimeleskendeı áser qaldyrýyńyz kerek. «Ashyq alań» tok–shoýynda osyny júzege asyrýǵa barynsha kúsh salyp kelemin. Kórermenderimizdiń kózaıymyna aınalsaq qýanyshtymyz. Básekeles telearnalar arasynda tanymdylyqqa tek tynbaı eńbektenýmen jeterimiz aıan. Bul men úshin kún saıyn ótip jatqan jol. Tynbaı izdenis, oqý, jalyqpaı jumys isteý – bul meniń ǵumyrymnyń maǵynasy. Kún saıyn tikeleı efırde rejısserimizdiń janynda stýdııada otyramyn. Jýrnalıstıka degenimiz búginde tańnan túnge deıin jumysta júrý. Tek júrip qana qoımaı ózińdi ózin damytý.
Sáýle Smaılova:
Jýrnalıst bolmaq nıettegi sińlilerime qatysty bul suraqqa jaýap berý árýaqytta qıyn bolǵan jáne odan ári qıyndaı beredi. Óıtkeni, bir BAQ- ty aıtpaımyn, bir baǵdarlamanyń moınynda qanshama júk bar? Ol-aqparat berýshi, ol – shyndyqty aıtýshy, ol – ımıdj jasaýshy, ol - bıznes quraly, ol – kómek surap úmittenip qol sozǵandarǵa qolǵabys jasaý, ol – jańalyq izdeýshi, ol – baspasóz qyzmeti, ol – spıchraıter, ol – redaktor, ol – tilshi, ol – termınderdiń maǵynasyn izdeýshi. Basqa elde qalaı ekenin qaıdam, bizdiń «NIETTE» dál osylaı. Endi osylardyń ishinen jýrnalıstiń mindeti men qoǵamdaǵy ornyn dál taýyp kórińiz.
Ózim jetekshilik jasaıtyn «NIET» áleýmettik-otbasylyq tok-shoý baǵdarlamasynda qoǵamdaǵy túıitkildi, otbasylyq máselelerdi keıipkerler arqyly kórsetip, solardyń sheshiminiń tabylýyna dáneker bolý, keıipkerlerdiń taǵdyry, ómir joly arqyly halyqqa oı salý, az da bolsa quqyqtyq-qarjylaı saýatyn kóterý. Kásipkerlerdi, mamandardy, sarapshylardy tarta otyryp, muqtaj jandarǵa demeý kórsetýge tyrysamyz. Bul jerde biz quqyqtyq, psıhologııalyq qoldaý bildiremiz. Munyń bárin bizge arnaıy kelgen sarapshy-mamandardyń kómegimen jasaıtyndyǵymyzdy taǵy bir eske salǵym keledi. Mysaly: «Qaraket» qorynyń kómegimen eki jalǵyzbasty anaǵa úıdiń kiltin tabystadyq, aýylda turatyn, uzaq jyldan beri bala súıe almaı júrgen, eko jasatýǵa qaltasy kótermeıtin otbasynyń Saltanat Baıqoshqarovamen tabysýyna septigimiz tıdi, jaqynda ǵana ákesi anasyn óltirip, bir-aq kúnde jetim qalǵan 6 balanyń úlkeni Aıan Tóleýǵazınniń óz baýyrlaryn qamqorlyǵyna alýyna járdemdesip, ol balalardyń Nur-Sultan qalasyna birge kelgenine shyn qýanyp, úı jaǵdaılaryn sheshý úshin jumystar jasap jatyrmyz, eki qulaǵy da estýden qalǵan Aqtóbelik Temirlan Romanqulovtyń balalarynyń daýsyn estigisi keletin armanyn bilip, birneshe qoǵamdyq qorlarǵa hat jazdyq. Jaqynda ǵana «QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy» qory Temirlannyń qulaǵyna ota jasatý úshin arnaıy kvota qarastyrý týraly Densaýlyq saqtaý mınıstrligine tapsyrma bergeni týraly hat aldyq. Elge kórsetilgen kómektiń bárin aıtyp otyrý múmkin emes, alaıda osyndaı nátıjeler kórermenniń bizge degen senimin oıatady. Kúndelikti bizge 100-den asa adam hat joldap, habarlasady. Bul – biz úshin úlken jaýapkershilik. Bizben muń-muqtajyn bólisken bar adamǵa kómektesýge shyn kóńilden nıettimiz.
Mine jýrnalıst bolam deıtin azamattar osyndaı isterge saı bolýy kerek. Barynsha qoǵamǵa, elge qyzmet jasaýǵa degen ynta –yqylasy bolýy mindet
Merekede aıtylǵan ashyq oılaryńyzǵa rahmet. Igi tilekterińiz ben izgi nıetterińiz oryndalyp, kórermenderińiz kóbeıe bersin deımiz.
