«Tekelidegi túıtkildi kim sheshedi?» - BAQ-qa sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń jazýynsha, QR Іshki ister mınıstrligi «ótken apta ishinde (19-25 tamyz aralyǵynda) elimizde 547 jol-kólik oqıǵasy bolyp, 108 adam kóz jumdy, 719 adam túrli jaraqat aldy», dep habarlady. Jambyl oblysynyń «Almaty-Tashkent» tas jolynda 10 adamnyń ómirin qıǵan iri jol apaty boldy. Eki «Aýdı» avtokóligi soqtyǵysyp, jolaýshylardyń barlyǵy kóz jumǵan. Taǵy bir jantúrshigerlik oqıǵa Qostanaı oblysynyń Amangeldi aýdanynda oryn aldy. «Arqalyq-Torǵaı» avtojolynyń 54-shi shaqyrymynda «Folksvagen» kóliginiń júrgizýshisi jol jıegine shyǵyp ketip, ishinde otyrǵan 7 adam qaza boldy. Apattan tek 13 jasar bala ǵana aman qalǵan kórinedi. Ol qazir túrli jaraqattarymen aýrýhanada jatyr. Dál osy kúni Batys Qazaqstan oblysy, Aqjaıyq aýdany «Chapaev-Jalpaqtal» avtojolynyń 22-shi shaqyrymynda ÝAZ jáne VAZ markaly avtokólikter soqtyǵysyp, nátıjesinde 6 adam qaza tapqan. Shynynda da, elimizde kólik apaty jıileı tústi. Beıbit zamanda munshama adamnyń ajal qushýy alańdatpaı qoımaıtyn jaıt. Polıtseıler muny «júrgizýshilerdiń jol erejesin saqtamaýynan» kórse, mamandar «sapasyz joldyń da áseri bar» deıdi. Bul týraly basylymdaǵy «Nege? jol apatynan qaza tapqandardyń sany ósip barady» degen maqalada berilgen.
Osy basylymnyń jazýynsha, keshe Qaırat Mámıdiń tóraǵalyq etýimen Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń bıýro otyrysy boldy. Bıýroda palatanyń bıylǵy 3 qyrkúıekte bolatyn otyrysynyń kún tártibine usynystar qaraldy. Depýtattar Senat Tóraǵasynyń orynbasaryn, turaqty komıtetterdiń quramyna Senat depýtattaryn saılaý jáne Tabıǵatty paıdalaný men aýyldyq aýmaqtardy damytý komıtetiniń tóraǵasyn saılaý máselelerin talqylaıtyn bolady.
Ulttyq zań shyǵarý júıesin qalyptastyrý men jetildirýge, sondaı-aq, parlamentaralyq yntymaqtastyqty damytýǵa qosqan qomaqty úlesi úshin bıýro Oralbaı Ábdikárimov, Ádil Ahmetov, Ǵarıfolla Esim, Bolat Jylqyshıev, Ǵanı Qasymov, Qaırat Nurpeıisov, Aleksandr Sýdın, ıÝrıı Tshaıdy Parlament Senatynyń Qurmet gramotalarymen marapattady.
***
«Aıqyn» gazetinde «Tekelidegi túıtkildi kim sheshedi?» degen maqala kópshilik nazaryna usynylyp otyr. Tekeli qalalyq prokýratýrasy múgedekterdiń zańdy quqyqtary men múddelerin qoldaý men qorǵaýǵa baǵyttalǵan zańnamanyń kenshiler shaharyndaǵy «Múgedekter men qarttarǵa arnalǵan Jalpy tıptegi dárigerlik-áleýmettik mekeme» memlekettik mekemesindegi qoldanylýyna qatysty tekserý júrgizý barysynda kóptegen zańsyzdyqtar men kemshilikterdiń betin ashty. Ásirese, múgedekterdiń zańdy múddelerin qorǵaýǵa baılanysty bylyq-shylyq kóp. Máselen, birinshi toptaǵy múgedek A.Amantaıdy ońaltý jónindegi derbes baǵdarlama jasalmaǵan. Zańǵa sáıkes, dárigerlik-áleýmettik saraptama negizinde belgilenetin múgedektikti ońaltý ony ońaltý jóninde jasalǵan derbes baǵdarlamasy boıynsha júrgizilýge tıisti. Sonymen birge mekeme ákimshiligi qamqorlyqqa alynǵandardyń memlekettik áleýmettik járdemaqylary men zeınetaqylaryn tóleý jónindegi memlekettik ortalyqtan alynǵan zeınetaqylyq tólemderdi paıdalaný týraly toqsan saıynǵy esepterdi de tapsyrmaǵan. Soǵan saı, múgedekterge memleket tarapynan tólenip kelgen járdemaqylar men zeınetaqylardyń qaıda, qalaı jumsalǵany belgisiz. Osylaısha, dárigerlik-áleýmettik mekeme ákimshiligi zań talaptaryn ońdy-soldy buzýlary arqyly múgedekterdiń múddelerin aıaqasty etip kelgen.
Osy basylymnyń jazýynsha, Almaty oblysy, Qarasaı aýdanyndaǵy Myńbaev aýylyndaǵy Qazaq qoı sharýashylyǵy jáne jemshóp óndirisi ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń fılıaly - qoı sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda «Qazaqstan qoı sharýashylyǵy mamandarynyń» І sezi ótti. Qoı ósirýshilerdiń tuńǵysh sezi ótken Qazaq qoı sharýashylyǵy jáne jemshóp óndirisi ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń fılıaly - qoı sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty bazasyna alys-jaqynnan at aryltyp kelgender arasynda osy salany jyldar boıy zerttep júrgen ǵalymdar men qoı ósirýdi negizgi tabys kózine aınaldyrǵan sharýa adamdary da boldy. Solardyń aldynda birinshi bolyp sóz alǵan aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov aldaǵy kezden bastap saýlyq qoıdyń ár basy úshin 1500 teńgeden demeýqarjy tóleý máselesi sheshilgenin, taıaý jyldary bul qarjyny 2000 teńgege jetkizý jáne eshki ósirýdi de demeýqarjymen qamtamasyz etý joldary qarastyrylatyndyǵyn aıtyp, shopan ata túliginiń joǵyn túgendep júrgenderdi qýantyp tastady. Bul maqala «Saýlyqqa sýbsıdııa tóleıdi» atty taqyryppen basyldy.
«Aıqyn» gazetinde «Qaırat NURTAS: Uıymdastyrý jumysy durys bolmady» degen taqyryppen maqala berilgen. «Praım-Plaza» saýda úıiniń kólikturaǵynda oryn alǵan tártipsizdikke baılanysty jas ánshi Qaırat Nurtas baspasóz máslıhatyn ótkizdi. BAQ ókilderi aldynda sóz alǵan ánshi eń aldymen:
- Keshegi oqıǵa men úshin aýyr tıdi. Bizdiń memleketimiz gúldenip kele jatqanda, osyndaı túsinbeýshilikke tap bolǵanymyz, bárimiz úshin uıat jaǵdaı. Eldiń erteńi dep úmit kútip otyrǵan jastar sabyr saqtap, memlekettiń irgesin berik ustap, barlyq ýaqytta birge bolǵanymyz abzal. Mundaı máselelerdi árqashan salmaqtap, aqylmen shesheıik. Sizderdi sabyrǵa shaqyrýǵa keldim. Onyń ústine ǵalamtor betterinen, áleýmettik jelilerden meni qaralap jatqan pikirlerdi oqyp shyqtym. Sol sebepten, istiń aq-qarasyn óz aýzymnan jetkizsem deımin, - dedi.
Qaırattyń sózine qaraǵanda, ol «Praım-Plaza» saýda úıi uıymdastyrǵan sharaǵa qonaq retinde shaqyrylǵan. Ýádelesken ýaqyt boıynsha keshki saǵat segizden on bes mınýt ótkende mejeli orynnan tabylǵan. Alaıda adamnyń kóptigi sonsha, sahnaǵa bes tártip saqshysy jan-jaǵynan qorshap otyryp, ázer jetkizgen.
***
«Alash aınasy» gazetiniń «Oı-kókpar» aıdarynda «Mekteptegi túrli qorlarǵa múldem tyıym salmaıynsha bilim ordalarynda zańsyz aqsha jınaýdy toqtata alamyz ba?» degen másele talqyǵa salyndy.
Elimizde jańa oqý jyly bastalysymen talqyǵa túsetin ózekti másele -mekteptegi aqsha jınaý «sındromy». Esterińizde bolsa, naq osy úrdisti toqtatý maqsatynda Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Bilim berý mekemelerinde zańsyz aqsha jınaýǵa tyıym salý» týraly arnaıy buıryq ta shyǵarǵan bolatyn. Biraq mınıstrlik qansha jerden shara qoldansa da, elimizdegi mektepterde ata-ananyń qaltasyn qaqshyp alý tyıylmaı tur. Estýimizshe, qaısybir mektepterdegi qorǵa aqsha jınaýdyń quny 10-15 myń teńgeden, tipti odan da kóp qarjydan asyp-jyǵylady. Sonda bir otbasynda eki-úsh balasy birdeı oqysa, ata-ana qandaı áreket jasaýy kerek?! Mektep árbir aqsha suraǵan saıyn sol mekteptiń ákimshiligimen zań aldynda aryzdasyp jatýǵa árıne ata-ananyń júıkesi shydaı bermeıdi. Endeshe, aqsha jınaýdy tyıý úshin aldymen mekteptegi túrli qorlardyń jumysyn toqtatý qajet shyǵar?! Bolmasa zańsyz aqsha jınaýdy toqtatýdyń basqa túri bar ma?
Belgili zańger Dáýren Aryn bul másele boıynsha «joq» dep jaýap berse, al EDTECH-KZ halyqaralyq bilim ortalyǵynyń bas dırektory Ǵanı BEISEMBAEV «ııa» dep jaýap qatyp, bilim ordalarynda zańsyz aqsha jınaýdy toqtatýdyń naqty tetikteri baryn aıtty.
Al osy basylymdaǵy «Alashty alańdatqan saýal» aıdarynda «Jyl saıyn qaıtalanatyn mektep oqýlyqtary jetispeýshiligin joıa almaýdyń syry nede?» degen saýalǵa birneshe mamannyń pikiri alyndy
Máselen, matematıka oqýlyqtarynyń avtory - Tólegen OSPANOV:
-«Men 1986 jyldan beri oqýlyq shyǵarý isimen aınalysyp júrmin. Sonda kózimniń jetkeni elimizdegi baspahanalarda eshqandaı kiná joq. Tapsyrys berilse olar der kezinde, kerekti taralymdy basyp shyǵarady. Máselen, bıyl «Atamura» baspasynan ekinshi synyptyń matematıka oqýlyqtaryn shyǵardyq. Ýaqtyly qarjy bólinip, kerekti taralym der kezinde basylyp, tıisti jerge merziminen buryn tapsyryldy. Bul jerde basty másele quzyrly oryndardyń naqty bala sanyn esepke almaýynda bolyp turǵan sekildi. Elimizdegi barlyq balany tegin oqýlyqpen 100 paıyz qamtý týraly osydan birneshe jyl buryn aıtylsa da is júzinde tek az qamtylǵan otbasylardyń balalary ǵana mekteptegi tegin oqýlyqpen qamtylyp, qalǵandaryna «bazardan satyp alyńdar» deı salady. Ár oblys oqýlyqty basyp shyǵarýǵa qarjy bólý kezinde de tek az qamtylǵan otbasylardyń balalaryn ǵana esepke alady» dep oıyn jetkizse, «Almatykitap» baspasynyń vıtse-prezıdenti - Búbihan ShÁKIEVA oıyn bylaı túıdi: - Mektep tabaldyryǵyn jylyna qaı synypta qansha bala attaıtyny týraly málimetti aýdandyq bilim bólimderi men oblystyq bilim basqarmalary eseptep, mınıstrlikke berýi kerek. Al mınıstrlik sol balalardyń sanyna qaraı bizge, ıaǵnı baspalarǵa tapsyrys berýi kerek. Bıyl, máselen, 265 myńdaı bala elimiz boıynsha 1 synyptyń tabaldyryǵyn attaǵan. Eger osy málimetti mamyr aıynda anyqtap, bizge erterek tapsyrys berse, biz oqýlyqty da artyǵymen shyǵaratyn edik. Al bizge jergilikti bilim basqarmasy ózderine satyp alýǵa yńǵaılap qana balanyń sanyn beredi. Biz sondaı mólsherde basyp shyǵaramyz. Nátıjesinde, jyl saıyn oqýshylarǵa oqýlyq jetispeı jatady. Sondyqtan bul máselemen Bilim jáne ǵylym mınıstrligi ózderi aınalysyp, respýblıka boıynsha oqýshy sanyn eseptep, soǵan laıyqtap qarjy bólýi kerek dep oılaımyn.
