«Taza qala» jobasy: Qazaqstannyń eń taza 6 shaharyna sholý
ASTANA. KAZINFORM – ASTANA. KAZINFORM – Maýsym aıynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Taza Qazaqstan» bastamasy aıasynda Jibek joly telearnasy «Taza qala» aýqymdy telejobasyn qolǵa alǵan edi. Túsirilim toby Qazaqstannyń oblys ortalyqtary men megapolısterin túgel aralap, qalalardyń tazalyǵy men kórki týraly áńgimeledi. Jarty jylda jýrnalıster 30 myń shaqyrym jol júrip, aımaqtyń ekologııalyq ómirine belsendi qatysatyn 200-ge tarta keıipkermen tildesti. Osy oraıda Kazinform agenttigi «Taza qala» jobasynda anyqtalǵan eń taza qalalar reıtıngine sholý usynady.
«Taza qala» jobasynyń ár shyǵarylymynda tilshiler jergilikti bılik ókilderimen suhbattasyp, táýelsiz ekolog-sarapshylarmen birge óz baǵalaryn berdi.
Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi. Bul eldi mekender men jalpy óńirlerdiń sanıtarlyq tazalyq, ekologııalyq tazalyq, abattandyrý boıynsha obektıvti reıtıngin jasaýǵa múmkindik berdi.
Astana
Osylaısha, sarapshylar jasaǵan reıtıng nátıjesinde Astana men Almaty 25 upaımen kósh bastap tur. Mamandar el ordasy bolǵasyn Astanaǵa estetıka men abattandyrý jaǵynan erekshe kóńil bólinetinin atap ótti.
«Jalpy Astana taza, ómir súrýge qolaıly qala bolyp qalyptasyp keledi. Qala rasymen de bilim men ǵylymnyń, mádenıet pen sport ortalyǵyna aınaldy. Astananyń týrıstik áleýeti de joǵary. Sondyqtan qala tazalyǵyna erekshe kóńil bólý kerek dep esepteımin», - deıdi ekologııa salasynyń sarapshysy Eldos Abaqanov.
Astana birte-birte jasyl qalaǵa aınalýda. Bıyl qala aýmaǵyna iri aǵashtar men kópjyldyq butalardy otyrǵyzýǵa erekshe kóńil bólindi jáne 1 mıllıonnan astam jasyl jelek otyrǵyzý josparlanǵan.
Shahar estetıkasyna kelsek, Astanada qurylys qarqyna jyldan-jylǵa artyp keledi. Záýlim ǵımarattar, ásem saıabaqtar – qala halqynyń maqtanyshy. Degenmen, baǵdarlamaǵa suhbat bergen blogerler Astanada jańa aýdandardyń durys josparlanbaǵanyn synǵa aldy. Olar qalanyń sol jaǵalaýynan góri oń jaǵalaýy ómir súrýge qolaılyraq dep esepteıdi.
Megapolıste zańsyz qoqys polıgondary jıi anyqtalady. Jyl basynan beri qala men oǵan irgeles aýmaq boıynsha 205 zańsyz qoqys polıgony joıylyp, 139 myń tonnadan astam qoqys shyǵaryldy.
Astanada qaldyqtardy qaıta óńdeý jumystary da jolǵa qoıylǵan. Qalanyń qoǵamdyq oryndaryndaǵy oryndaqtar, qoqys jáshikteri qaıta óńdelgen qaldyqtardan ázirlenedi. Ol úshin jyl saıyn 200 tonna plastıkti qaıta óńdeıdi.
Almaty
«Taza qala» jobasynda kósh bastaǵan Qazaqstannyń eń úlken megapolısi – Almaty turǵyndarynyń ekologııalyq belsendiligimen kózge tústi. Munda turǵyndardyń ekologııalyq saýatyn ashyp, qaıta óńdeý jóninde túrli dáris ótkizetin alǵashqy ekohab ashylǵan. Almatylyqtar munda plastık, alıýmınıı, shyny jáne tabıǵatqa zııandy eski shamdardy ótkize alady. Sheberlik sabaǵyna qatysqysy keletinder de kúnnen-kúnge artyp keledi. Ortalyq qyzmetkerleri qaıta óńdelgen shıkizattan qumyra, stakan, saǵat, kádesyı sekildi buıymdar jasaýdy úıretedi.
Almatyda ekologııalyq fılosofııa taqyrybynda kitap jazǵan avtorlar da bar. Olardyń biri – Áıgerim Aıýbek «Aqylbas» atty balalarǵa arnalǵan kitap toptamasyn ázirlegen. «Alma Arasandaǵy» kofebıznes ıesi Mahaddın myrza da tabıǵat tazalyǵyna beı-jaı qaramaıdy – shatqaldan bir paket qoqys jınap ákelgen belsendige tegin kofe beredi.
Ózge qalalarmen salystyrǵanda Almatyda qoqysty kádege jaratý joldary óte kóp. Munda ekostantsııalardyń birine plastık ótkizip, bonýs alatyn múmkindik bar. Oǵan qosa, medıtsınalyq qaldyqtardy qabyldaý da jolǵa qoıylǵan. Turǵyndar G sanatyndaǵy qoldanylǵan farmatsevtıkalyq preparattardy aýrýhanaǵa tapsyra alady.
Munda da ózge qalalar sekildi eski úılerdi qaıta jańǵyrtý máselesi ózekti. Almaly aýdany Abaı kóshesiniń boıyndaǵy úılerdiń turǵyndary «Halyq qatysatyn bıýdjet» baǵdarlamasy arqyly ótken ǵasyrdyń 70-jyldary salynǵan aýlasyn jańartqan. Turǵyndardyń aıtýynsha, kórshiler ózderi uıymdasyp, baǵdarlamaǵa qatysýǵa ótinish jibergen. Demalys ornynyń sán úlgisin de ózderi tańdaǵan. Jaǵdaıdy jaqsartý – ákimdikke, al menshikke jaýapkershilikpen qaraý – turǵyndarǵa mindet. Osylaısha turǵyndar qalalyq «Úlgili aýla» nomınatsııasyn jeńip alǵan.
Kólik júretin joldyń sapasy, qoqys jáshikteriniń shamadan tys tolýy sekildi úlken qalanyń kishkentaı máseleleri de jeterlik. Qaladaǵy uzyn-sonar keptelis ańyzǵa aınaldy deýge bolady. Qoqysty, plastıkti bólek jınaıtyn konteınerler ornatylǵan. Alaıda baǵdarlama júrgizýshileri barlyq qoqystyń bir kólikke tıelip áketiletinin kórdi. Polıgonǵa barǵanda bul qoqys qaıta suryptalady.
Qaraǵandy
Telejobadaǵy eń taza qalalar tiziminiń 3-4 oryndarynda Qostanaı men Qaraǵandy tur. Bıyl óziniń 90 jyldyǵyn atap ótip jatqan Qaraǵandy, ásirese onyń ortalyq kósheleri aıtarlyqtaı taza kórindi. Muny qolyna qapshyq alyp, kóshelerden qoqys izdegen baǵdarlama júrgizýshisi rastaıdy. Turǵyndardyń tazalyq mádenıetin qalyptastyrýǵa qatysty eleýli bastamalar bar. Senbilikter men «taza beısenbi» sharasy ǵana emes, ekologııalyq kvest, ploggıng jáne túrli oıyndar ótip turady.
Eski aýlalar problemasyn sheshýde belsendilik tanytqan turǵyndar da bar. Mysaly, Qazybek bı shaǵyn aýdanynda týyp-ósken kásipker ıÝrıı Mırvoda óz aýlasyna demalys ornyn salyp beripti. Balalarǵa arnalǵan oıyn alańy da, eresekter serýendeıtin shaǵyn skver de bar. Bul úshin qarapaıym azyq-túlik dúkeniniń ıesi 7,5 mıllıon teńge jumsaǵan.
Al qalanyń «Suryptaý» shaǵyn aýdanynda rasymen de qoqysty suryptaýǵa yqpal etetin erekshe ekonaýqan uıymdastyrylady. «Bes bótelkege – bir balmuzdaq» naýqany «Taza Qazaqstan» baǵdarlamasymen qatar ashylǵan. Eki kúnde bir ótetin sharada 100 myńǵa jýyq plastık, shyny bótelke jınalady jáne 20 myńǵa jýyq balmuzdaq úlestiriledi. Aktsııa nátıjesinde qala kósheleri retsiz qaldyqtardan tazaryp qalatyny túsinikti.
Jınalǵan qoqys qalalyq «GorKomTrans» qaıta óńdeý mekemesine jetkiziledi. Bul kásiporyn plastık, polıetılen syndy qaldyqtardy jınap, kanalızatsııalyq qaqpaqtar shyǵarady. Mekeme birneshe jyl buryn «Jasyl damý» AQ arqyly qomaqty qarajat alyp, kásibiniń aýqymyn keńeıtken. Óńirde qazir bes qabyldaý pýnkti bar. Onda kásipkerlerge de, jeke tulǵalarǵa da qoqys tapsyrýǵa múmkindik qarastyrylǵan.
Jalpy esepte Qaraǵandy 22 upaı aldy. Sarapshylar ásem salynǵan býlvarlar, alańdar, ǵımarattardy joǵary baǵalap, burynǵy klassıka stılinde jasalǵanyn aıtty.
Qostanaı
«Taz qala» toby Qostanaıda tarıhqa kóz júgirtip, Alash Ordanyń kórnekti qaıratkerleri bas qosqan jerlerdi aralap, tazalyq deńgeıin tekserdi. Odan bólek, Qostanaı elimizdiń ónerkásiptik aımaǵy bolyp sanalady, munda zaýyttar men óndiris oryndary kún sanap artyp keledi, agrarly baǵyt ta jolǵa qoıylǵan. «Taza Qazaqstan» baǵdarlamasy aıasynda da birqatar sharýa júzege asyrylǵan.
Turǵyndar arasynda da qalaǵa beı-jaı qaramaıtyn belsendi azamattar kóp. Seksenniń seńgirine taıaǵan Larısa ájeı tazalyqshy bolyp jumys istegen jáne qazir de aýlany jasyl jelekke toltyryp qoıǵan. Ózekti máseleler retinde qaladaǵy jalǵyz polıgonnyń 90 paıyzǵa tolýy, shetkeri aımaqtaǵy zańsyz qoqys úıindileri, kommýnaldyq qyzmetterdiń jumysy kórsetildi.
Eski úılerdiń syrt kelbetine qatysty da birqatar jumystar bar. Sońǵy úsh jylda qaladaǵy 1937 kópqabatty úıdiń júzge jýyǵy jańartylǵan. Bıyl da bul jumystar toqtap qalmaıdy.
Qostanaıda sport jáne balalar alańyna rezeńke tósenishter shyǵaratyn zaýyt bar. Ol úshin kóliktiń eski dóńgelekteri qoldanylady. Mekeme jylyna 2,5 myń tonna shıkizat óndiredi. Suranystyń kóptigine baılanysty jumys kólemin de arttyrǵysy keledi eken.
Sarapshylar Qostanaı «eń taza qala» degen atqa laıyq qalalardyń biri ekenin, qalanyń kelbeti men estetıkasy óte jaqsy deńgeıde ekenin aıtyp, 22 upaı berdi.
Aqtaý
«Taza qala» reıtınginiń 5-6 oryndaryn Aqtaý jáne Qyzylorda qalalary aldy. Elimizdegi jalǵyz portty shahar – Aqtaý teńizdiń arǵy jaǵyndaǵy qalalarmen básekelesýdi bastap ketipti. Biraq bul jolda atqaratyn jumys áli de kóp. Qalada «Taza Qazaqstan» baǵdarlamasy aıasynda túrli sharalar uıymdastyrylady. Kaspıı teńiziniń ózinen jylyna 200 tonnaǵa jýyq qoqys, al jaǵajaıynan – 500 tonnaǵa jýyq qoqys shyǵarylady. Qurlyqpen qatar Kaspıı de aıaq jeter jerge deıin qoqystan tazalanady. Ol úshin arnaıy súńgýir mamandar bekitilgen.
Aqtaýlyqtar shańsorǵyshpen úıin ǵana emes, kóshelerin de tazalaıdy eken. Qalany turaqty túrde 400-ge jýyq adam tazartady, jıyrmadan astam tehnıka bar. Olardyń qatarynda shahar kóshelerin tap-tuınaqtaı jınaıtyn shańsorǵyshtar da bar.
Aqtaýda apelsın men banan ósiretin qysqy baq bar. Stanıslav Lı mundaı baq qurý tórt jyl buryn qolǵa alypty. Alǵashynda jemis-jıdek ósirip, keıin úlken jylyjaı ashyp, qala turǵyndary men qonaqtarynyń súıikti ornyn uıymdastyrypty.
Sondaı-aq, Aqtaýda jeke qarajatyn jumsap, saıabaq ashqan turǵyndar da bar. Kásipker Suńǵat Muńalbaev taqyr jerge 6 myńǵa jýyq aǵash otyrǵyzǵan. Qazir saıabaqta 20 qyzmetker jumys isteıdi. Bul jer saıaly aǵashtyń astyndaǵy demalys orny ǵana emes. Ieleri túrli jas ókilderiniń ýaqytyn tıimdi ótkizý úshin bar jaǵdaıdy jasaǵan.
Jergilikti bılik jyl sońyna deıin Aqtaýdaǵy aýyz sý máselesi sheshiletinin aıtýda. Ol úshin aldaǵy ýaqytta Kaspıı sý tushytý zaýytynyń qýaty artady. Osyǵan deıin úkimet rezervinen Aqtaý qalasyndaǵy «Kaspıı» sý tuşytý zaýytyn keńeıtý» jobasyn aıaqtaýǵa 5 mlrd teńgedeı qarajat bólingen edi. Bul qarjy saladaǵy sońǵy tehnologııalardy engizýge de múmkindik beredi.
Osylaısha, jalpy esepte Aqtaý qalasy 20 upaı alyp, reıtıngi joǵary qalalar qatarynan tabyldy.
Qyzylorda
«Taza qala» telejobasy Alashtyń alǵashqy astanasy bolǵan Qyzylorda qalasyn da túsirdi. Sońǵy 10 jylda Qyzylordany kórkeıtý, kógaldandyrý, tazalyǵyn qalypta ustaý máselesine erekshe den qoıylyp, tıisti sharalar qolǵa alynyp keledi. Jyldan-jylǵa jańa móltek aýdandardyń sany da artyp jatyr. 2017 jyldan bastap qalanyń sol jaǵalaýy qarqyndy qurylys alańyna aınaldy. Qazirdiń ózinde bilim ordasy, jastar ortalyǵy, saıabaqtar men turǵyn úıler kóptiń ıgiligine berilgen.
Qalada birneshe shaqyrymǵa sozylǵan ortalyq kósheler bar. Abaı dańǵyly – shahardyń bir basynan ekinshi basyna sozylyp, basqa da kóshelermen jalǵasyp jatqan jol. Qalanyń aýqymdy oıyn-saýyq ortalyǵy da, saıabaǵy, jaǵajaı, akvaparkteri de osy kósheniń boıynda. Halyq keshqurym osy skverdiń boıynda serýendeıdi. Degenmen, munda bir de bir qoqys kezikpedi. Bul qyzylordalyqtardyń tazalyq mádenıetiniń kórsetkishi.
Qyzylordada 85 jastaǵy Bektaı Súleımenov esh qaıtarymsyz qalany abattandyrý, kórkeıtý jumystaryna atsalysady. Aqsaqal buryn agronom bolyp qyzmet etken jáne búgingi kúnge deıin 2 mıllıon aǵash ósiripti. Birazynyń kósheti syr eliniń kóshelerinde jaıqalyp tur.
Nátıjesinde sarapshylar qalaǵa 20 upaı berip, Qyzylorda aýa raıynyń qolaısyzdyǵyna, topyraq qunarynyń tómendigine qaramastan, qyrýar qarajat bólip, kógaldandyrýǵa, abattandyrýǵa umtylyp jatqanyn erekshe atap ótti. Mamandar qatty qaldyqtardy óńdeý men suryptaý máselesi basqa qalalarmen uqsas ekenin, qoqys jáshikteri men ınfraqurylym jetispeıtinin de aıtty.
Aıta keteıik, «Taza Qazaqstan» ekologııalyq baǵdarlamasy aıasynda telegram-bot iske qosyldy. Endi kez kelgen adam tsıfrlyq júıe arqyly quzyrly organǵa ekologııalyq aryz-shaǵymyn jetkize alady. Ol úshin bottyń basty mázirinen «ótinish joldaý» optsııasyn tańdap, máseleniń mán-jaıyn tolyq sıpattap jazyp, qosymsha foto nemese vıdeo júkteý kerek. Habarlamańyz jergilikti ákimshilikke joldanady. Artynsha ótinish tirkelgeni, qaralyp jatqany nemese oryndalǵany týraly jaýap keledi. Nátıjesinde shaǵymdanýshy oryndalǵan jumysty 5 baldyq júıemen jáne kommentarıı jazý arqyly baǵalaıdy. Eger 3-ten tómen baǵa qoıylsa, másele tyńǵylyqty atqarylýy úshin ákimdikke qaıta joldanady.
Qaraǵandy men Qostanaı da joǵary kórsetkishke ıe.
