«Taza qala» jáne Lısakov: Qoqys konteıneri joq qalanyń tirshiligi
RÝDNYI. KAZINFORM – «Taza qala» telejobasy Qostanaı oblysyndaǵy kezekti óndiristik qala – Lısakovqa jetti. Boksıtke baı, óndirisi ozyq qalanyń tazalyǵy jóninde Kazinform agenttiginiń fotoreportajyn oqyńyz.
Baǵdarlama barysynda júrgizýshiler ekige bólinip, qalanyń tazalyǵyna qatysty aqparatty zertteıdi. Biri jaqsy, endi biri jaǵymsyz tustaryn anyqtaıdy jáne bar maǵlumatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrady. Mamandar sheshimdi 5 krıterııge súıene otyryp shyǵarady. Árqaısysy 10 baldyq júıemen baǵalaıdy.
Qoǵamdyq kóligi joq qalaǵa jyly aıaldamalar berilmek
Lısakov – Qostanaı oblysyndaǵy shaǵyn, biraq óndirisimen tanylǵan qala. 1971 jyly Lısakov taý-ken baıytý kombınatynyń bazasynda qurylǵan. Tobyl ózeniniń jaǵasynda ornalasqan bul shahardyń tabıǵaty tynysh, ómir yrǵaǵy baıaý. Al qala quraýshy kásiporyndardyń biri – «Krasnooktıabr» boksıt ken basqarmasy. Bul tek Qazaqstanda emes, TMD boıynsha eń kóp boksıt shyǵaratyn zaýyt. Shıkizat Pavlodarǵa jóneltiledi jáne onda allıýmınıı jasalady.
Kásiporyn qalanyń damýyn da nazardan tys qaldyrmaıdy. «Krasnooktıabr» boksıt ken basqarmasy Lısakovtyń áleýmettik jáne ekonomıkalyq damýyna negiz bolyp otyr. Kásiporyn ERG tobynyń «Týǵan qala» jobasy aıasynda keıingi úsh jylda 10 joba júzege asyrypty. Osylaısha, Oktıabrskıı aýylynyń turǵyndary aınalany kógaldandyrý men abattandyrýǵa qatysty ıdeıalaryna qoldaý tapqan.
− Al bıyl mundaı múmkindik Lısakovqa da týyp otyr. Bıýdjeti – 60 mıllıon teńge. Bıyl Lısakov qalasynda alǵash ret 6 joba júzege asady. Oktıabrskıı aýylynda 5, munda – 6 joba. Ártúrli sıpattaǵy jobalar bar. Birinshiden aıaldama pavılonyn qaıta jóndeýden ótkizemiz, jaı aıaldama emes, jylytylǵan aıaldama jasaımyz. Oǵan qosa, kólik turaǵy men birneshe balalar alańy salynady, − dedi «QBRÝ» QA» AQ mádenıet jáne kadrlar jónindegi dırektory Serik Akýshev baǵdarlamaǵa bergen suhbatynda.
Alaıda, Lısakovtaǵy paradoks – qoǵamdyq kólikterdiń júrmeıtininde. Halyq kóbine taksı qyzmetine júginýge nemese jaıaý júrýge májbúr. Zeınetkerler kóp turatyn shaharǵa jyly aıaldamadan buryn, eń kemi bir avtobýs qajet.
Sonymen birge, kásiporyn merdiger uıymdarmen qaldyqtardy kádege jaratý týraly shart jasasady, olardy qaıta óńdeýge de jiberedi, bul da ekologııalyq jaýapkershilikti sezinýdiń aıqyn kórinisi.
− Biz «Taza Qazaqstan» baǵdarlamasy aıasyndaǵy barlyq jobany qoldaımyz. Kóktem kele salysymen, jıi senbilikter uıymdastyramyz. Bir ret qana emes, barlyq aımaǵymyzda ótkizemiz. Bizge belgili bir aýmaqtar tirkelgen. Odan bólek, ákimdiktiń, Oktıabrskıı aýyly ákimdiginiń ótinishimen qajet kezde tehnıka bólemiz. Bıyl Jeńis saıabaǵynda aǵash kesýge de kómek qolyn jiberdik. Bizden kóshet te satyp alady, − deıdi kompanııa ókili.
Qańyraǵan úı tóbesindegi sýıtsıd áreketi
Lısakovta shamamen 35 myń adam turady. Keıingi bes jylda qala halqynyń sany 13 paıyzǵa azaıypty. Al qala kóshelerinde júrseń, halyqtyń turmys-tirshiliginen balalar alańyna deıin keńestik zamannyń lebi esedi. Baqytty balalyq shaqty qulaýǵa shaq qalǵan átkenshek te buzbaıtyn sııaqty. Al qala shyraıyn qańyrap turǵan kópqabatty turǵyn úıler buzady. Osy ýaqytqa deıin nege bos turǵany belgisiz. Áıtse de aınalasynda tazalyq jumystary júrip turady eken.
Bos turǵan nysandardan qashanda qaýip kóp. Ol qoqys alańyna, úı-jaısyz jandardyń baspanasyna aınalýy múmkin. Biraq túsirilim toby tipti kútpegen jaǵdaıǵa tap boldy. Qala turǵyny qaraýsyz qalǵan ǵımarattan sekirip, ózine qol jumsaǵysy keldi. Jedel járdem qyzmetiniń mamandary turǵynnyń osymen ekinshi ret shatyrǵa shyǵyp alǵanyn aıtýda.
Abyroı bolǵanda, turǵyn aman qaldy. Osydan keıin de bul ǵımarat qaraýsyz qala bere me, qala ákiminen surap kórdi.
− Myna máseleni kótergim keledi. Bizde qurylysy aıaqtalmaǵan eki nysan bar. Qala ortalyǵyndaǵy bir nysandy 40 mıllıon teńgege satyp aldyq. Endi bizde 2-yqshamaýdanynda taǵy bir nysan bar. 2-13 mekenjaıynda. Onyń ıesi bar, jan-jaǵyn sypyryp, terezesin jaýyp qoıady. Oǵan qandaı da bir bap boıynsha aıtatyn shaǵym joq. Osyǵan qatysty erejelerdi qatańdatsa durys bolar edi. Eger áldekimniń qala ortalyǵynda úıi bola tura, eshqandaı shara qoldanbasa, abattandyrmasa nemese áleýmettik nysanǵa aınaldyrmasa, ony alyp, kommýnaldyq menshikke ótkizý kerek, − dep túsindirdi Lısakov qalasynyń ákimi Abaı Ibraev.
55 balaly otbasy senbilikten qalmaıdy
Lısakovta tazalyqqa jany qumar turǵyndar da barshylyq. Máselen bul qalada 55 bala tárıbelep otyrǵan Shúkirovter otbasy turady. Megakópbalaly otbasy qalada ótetin árbir senbilikke belsene qatysady.
− Eki bala asyrap alamyz dep barǵanbyz, nátıjesinde 55 bala aldyq. Bul qalada turatynymyzǵa 30 jylǵa jýyq ýaqyt boldy. Sondyqtan, árıne, bizge tym bolmasa aýlamyzdyń mańy taza bolǵany mańyzdy. Sol úshin osyndaı kúnderi shyǵyp, aýlany jınaımyz. Munda da aýla sypyrýshy bar. Biraq alalardy eńbekke úıretý kerek. Balalardy alǵanymyzǵa tek qýanamyn. Nege sony erterek jasamadym dep ókinemin. Men kim bolyp jumys istemedim, endi ǵana ózimdi tapqandaımyn, − qala turǵyny Rýstam Shúkirov.
Lısakov qalasy josparly túrde salynǵandyqtan, kósheleri geometrııalyq túrde durys. Bir-birine parallel jáne perpendıkýlıar ornalasqan. Al eń úzdik aýlasy birden kózge túsedi. Ondaǵy aýla sypyrýshy da úzdikter qatarynan tabylǵan.
− Bizdiń aýla únemi taza bolyp turady. Aýla sypyrýshymyz da jaqsy. Esimi Andreı. Onyń jumysyna rızamyz. Biz de oǵan kómektesemiz. Aınalany lastamaýǵa tyrysamyz. Bárin ózimiz jınaımyz. Barlyq turǵyn shyǵyp, birge jınaıdy. Negizi bir kún jetedi. Qalǵan ýaqytta, jaz-kúz mezgilinde sol tazalyqty saqtaımyz, − deıdi qala turǵyny Larısa Ýkolova.
Bıyldyń ózinde Lısakov qalasynda 350 myń gúl egilipti. Endi 100-den asa adam ony kútip-baptaýmen aınalysyp júr. Al myna aýladaǵy ǵajaıypty turǵyndardyń ózi jasaǵan.
− Bizde munda eýstoma, katarantýs, pelargonııa, lalagúl, aspaly jaqut gúli bar. Bizdiń maqtanyshymyz – gortenzııa bıyl birinshi jyly gúldedi. Jalpy aıtqanda qaı jerden ne tabamyz, ne unaıdy, bárin satyp alamyz. Ósindilerin alamyz. Bes qaraǵaı, eki pıramıdalyq terek, tórt kanadalyq úıeńki, sheten otyrǵyzdyq. Jalpy osy burysh ádemi bolǵanyn qalaımyz, − deıdi turǵyn Valentına Dýbınına.
Sonymen birge, Lısakovtyń óz «Báıteregi» bar. Astanadaǵydaı bıik bolmasa da, turǵyndary úshin ystyq ári erekshe. Monoqala endi «Báıterekpen» shektelmeıdi, alyp kıiz úı turǵyzýdy josparlap otyr.
− Osydan bes jyl buryn kásipkerlermen birge qala turǵyndary men qonaqtaryn qýantý úshin osy kompozıtsııany jasadyq. Bıyl kásipkerlermen bir jobany júzege asyryp jatyrmyz. Bul qala ortalyǵynda ornalasatyn, ashyq metalldan turǵyzylǵan kıiz úı bolmaq. Onyń ishinde adamdar demalatyn oryndyqtar ornalastyrylady, − dedi metsenat Nıkolaı Felenchýk.
Qoqys konteınerin qajet etpeıtin qala
Lısakovtyń tirshiligi de, tártibi de qyzyq. Bul qalanyń taǵy bir ereksheligi – qoqys konteınerleriniń joqtyǵy sekildi. Qaladaǵy arnaıy júk kólikteri ár úıdiń aldyna baryp, turǵyndardy kútedi. Al turǵyndar kólikti kútip, úıinde saqtaǵan qoqysyn tapsyrady. Bul júıege halyqtyń da eti úırengen. Olar tańerteń jáne keshke qoqysyn dalaǵa alyp shyǵady. Tipti keı turǵyndar «qoqys konteıneriniń qajeti joq, ıisi shyǵady» deıdi.
− Qalada qoqys tasıtyn alty kólik bar. Kólik ár úıdiń aldynda 10-15 mınýt turdy. Mine, myna jerde ara-qashyqtyq shamamen 100 metr, tipti odan az. Bul jerde bizge bir mınýt ta jetedi, − deıdi kólik júrgizýshisi Vladımır Chıpılenko.
Degenmen, kólikti kútpeı, qoqysyn dalaǵa shyǵaryp tastaıtyn turǵyndar da bar. Olar qaldyqtardy salýǵa eski jıhazdardy, qaptardy paıdalana beredi. Sońynda qoqys osylaı ıt-qusqa jem bolyp jatady. Máselen myna bir kadrda eski tońazytqysh qoqys jáshigine aınalǵan.
− Árıne, qoqys konteıneriniń ornatylýyn qoldaımyn. Bóshkeler bolǵanda, kommýnaldy qyzmetter sodan alyp keter edi. Bul óte jaqsy. Qazir qoqystardy ıt pen mysyq shashyp tastaıdy. Plastık bótelkelerge arnalǵan konteınerler bar. Jaraıdy, oǵan salamyz. Al qoqysqa árıne, konteıner bolǵany durys, − deıdi turǵyndar.
Plastıkke toly sý qoımasy
«Taza qala» komandasy ádettegideı qaladaǵy qoqys polıgonyn túsirmek boldy, alaıda «óndiris aýmaǵy» degen jeleýmen olardyń kirýine ruqsat berilmedi. Ákimdik ókilderimen sóılesken soń polıgon ıesi keshirim surap, suhbat berýge kelisti.
− Birinshiden, emotsııaǵa erik bergenim úshin keshirim suraımyn. Biz 27 jyldan beri osy polıgonnyń operatorymyz. Bizde polıgon jumysyn júrgizýshi boıynsha Prezıdentten alǵan eki altyn marapatymyz bar. Polıgon mundaı jaǵdaıda bolmaýy kerek. Ókinishke qaraı, keıde osyndaı jaǵdaılar bolady. Búgin mehanızator jeke sebepterimen jumysqa shyqqan joq. Búgin ózim de 27 jylda mundaı kórinisti birinshi ret kórdim. Bul men úshin uıat. Emotsııaǵa berilgenim de sodan bolar. Men abyroıym úshin 27 jyl jumys istedim, − dep aqtaldy Qoqys polıgonyna jaýapty kompanııa basshysy Inna Aman.
Bul polıgonǵa qoqystar kúnine eki ret jetkiziledi. Olardyń shamamen 47 paıyzy qaıtalama shıkizatqa aınaldyrý úshin bólip alynady. Al kádege jaramaıtyn qaldyqtar krematorda órteledi.
− Mine, munda balamasy joq qurylǵy tur. Biz 2004 jyly Qazaqstanda alǵashqylardyń biri bolyp plastık qaldyqtardy óńdeı bastadyq. Polımerli qum tósenishteri óndiris jelisin 11 jyl buryn aldyq. Ol kezde eshkim jasamaǵan. 2011 jyly qala alańyna birinshi jasandy shyrsha ótkizdik. 4 metrlik shyrshany plastık bótelkelerden jasadyq, − deıdi polıgon basshysy.
Lısakov qalasynyń ákimshilik aýdanynda qatty turmystyq qaldyqtardy qabyldaıtyn eki polıgon jumys isteıdi. Onyń biri – qala irgesindegi Oktıabrskıı aýylynda. Biraq ondaǵy kartına tipti aıanyshty. Sý qoımasy plastıkke tolǵan. Dál osy oryn shuǵyl túrde tazartylmasa, ekologııalyq apatqa aınalýy múmkin.
− Jaqynda jańa qoqys polıgony salynady. Ol shildeniń sońynan bastap qaldyqtardy qabyldaı bastaıdy. Al myna polıgonda endi qoqys qabyldamaımyz. Jabylýǵa, jer qunarlyǵyn qaıtarýǵa daıyndalyp júrmiz. Qazirgi ýaqytta ol jaqta áli qaldyqtardy qabyldap jatyrmyz. Onda 6 jyl jumys istegen suryptaý jelisin jańa polıgonǵa ákeldik. Organıkalyq jáne tamaq qaldyqtaryn negizgi massadan bólý úshin suryptaý jelisine baraban-separator qostyq, − dedi jýapty kompanııa ókili Rafael Abdýhakımov.
Sý qoımasynyń tazalanbaý sebebi de bar eken.
− Munyń bárin metall sebetterdiń, tordyń kómegimen qolmen jınaýǵa tyrystyq. Biraq sýdyń zalaldyǵy sonsha, adamdardyń qolyna bórtpe shyǵyp ketti. Sodan bul jumystan bas tarttyq, − dep túsindirdi Rafael Abdýhakımov.
Qala ákimi Abaı Ibraev 1,5 gektar aýmaǵy bar bul polıgondy jabý máselesin qarastyryp jatqanyn jetkizdi.
− Ekinshi qalalyq polıgon 26 gektardy quraıdy. Ol áli tolǵan joq, kem degende 30 jyl qoqys qabyldaı alady. Qazir ony kommýnaldyq menshikke aınaldyrý máselesin qarastyryp jatyrmyz. Ol bizdiń basqarýymyzda bolýy kerek. Óıtkeni qaldyqtardy jınaýǵa qatysty maǵan unamaıtyn birneshe sebep bar, − deıdi ákim.
Sarapshylar pikiri
«Taza qala» júrgizýshileri Astana týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymdy Astana qalalyq Ýrbanıstıka ortalyǵynyń basshysy Danııar Shyndalıev, Astana máslıhatynyń depýtaty Mádına Ájikenova jáne «Jasyl el» jobasy basshysynyń orynbasary Asylbek Ábdirashıtov baǵamdap kórdi.
− Bul jerde «Taza Qazaqstan» aktsııasy aıasynda jasalǵan jumystar orta deńgeıde deýge bolady. Eń mańyzdy eskeretin jaıttardyń biri – qala halqynyń mádenıeti joǵary, al qalǵan krıterııler údeden shyqpady. Qala kóshelerindegi tártip pen tazalyq ta orta deńgeıde, kommýnaldyq qyzmetter júıesi nasharlaý. Qoqystardyń tek arnaıy ýaqyttarǵa jınalýy aldaǵy ýaqyttarda, ásirese qys mezigilinde turǵyndarǵa qolaısyzdyq týdyrýy múmkin, − dedi «Jasyl el» jobasy basshysynyń orynbasary Asylbek Ábdirashıtov jáne 7 upaı berdi.
Al Astana máslıhatynyń depýtaty Mádına Ájikenova qalaǵa 8 upaı berdi.
Rasyn aıtqanda, kishigirim qala úshin tıisti jumystar júrgizilip jatyr. Kommýnaldyq qyzmetkerler óz jumystarymen bólisip jatyr. Kemshilikterin de baıqadyq, jyly aıaldamalar usynylǵan, biraq qoǵamdyq kólik júrmeıdi. Alaıda turǵyndar óz aýlasyn ózderi tazalap júr, bul jaqsy kórsetkish, − deıdi depýtat.
Astanalyq Ýrbanıstıka ortalyǵynyń basshysy Danııar Shyndalıev te Lısakovty 7 upaımen baǵalady.
− Lısakov boıynsha eń kóp upaıdy qala halqynyń mádenıetine berdim. Óıtkeni qala azamattary abattandyrýdy óz qolyna alyp, ózderi eńbek etip júr. Eń tómen baǵa – jergilikti kommýnaldy qyzmet júıesine berildi, óıtkeni qalany abattandyrýǵa jaqsy áleýet bar, úlken aǵashtar bar, ortalyq jaıaý júrginshiler býlvary bar eken. Sol jerdi abattandyrsa, ádemi oryn shyǵady dep oılaımyn, − dedi A. Ábdirashıtov.
Jalpy esepte Rýdnyı qalasy 21 upaımen qalalar tiziminde úshinshi orynda tur. Ázirge eń joǵary upaı Astana qalasynda (28 upaı), odan keıin Rýdnyı (24 upaı) jáne tórtinshi orynda Stepnogorsk qalasy (18 upaı) tur.
Buǵan deıin «Taza qala» jobasynyń jańa maýsymy Astana qalasynan bastalǵan edi.
Oǵan qosa, túsirilim toby Aqmola oblysyndaǵy mańyzdy óndiristik jáne áleýmettik-ekonomıkalyq ortalyqtardyń biri Stepnogorsk qalasynyń da tazalyǵy men estetıkasyn kórsetti.
Sondaı-aq, «Taza qala» Qostanaı oblysyndaǵy ónerkásiptik ortalyqtardyń biri Rýdnyıdan shyǵarylym usyndy.
Eske sala ketsek, Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq. Telejoba aptasyna 2 ret – dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30-da kórermen nazaryna usynyldy.