«Taza qala» jańa maýsymda: alǵashqy shyǵarylym Astanaǵa arnaldy
ASTANA. KAZINFORM – Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy shaharlardyń jaı-kúıin bilýge jáne turǵyndardyń syn-pikirin tyńdaýǵa qaıta kiristi. Baǵdarlamanyń alǵashqy shyǵarylymy elimizdiń bas qalasyna arnalady.
Baǵdarlama barysynda júrgizýshiler ekige bólinip, qalanyń tazalyǵyna qatysty aqparat jınaqtap, jaqsy jáne kemshin tustaryn anyqtaıdy. Barlyq maǵlumat sarapshylarǵa tapsyrylady jáne mamandar bes krıtırııge súıene otyryp, 10 balldyq júıemen baǵasyn beredi.
Astananyń «Jasyl beldeýi»
Astana – zamanaýı sán men qazaqı symbat úılesim tapqan qala. Saryarqa tósinde boı kótergen elordamyzda álemdik órkenıetti tabystyrǵan keshender men teńdessiz ǵımarattar kóp. Al qalany qorshaǵan jasyl beldeý ony shań men daýyldan qorǵap tur. Sonyń arqasynda bas qalanyń klımaty qolaıly bola túsken.
Astana ákimdigi Ýrbanıstıka ortalyǵynyń basshysy Elnar Bazykenniń aıtýynsha, «Jasyl beldeýde» 11 mln aǵash ósip tur. Byltyr 200 myń kóshet otyrǵyzylsa, bıyl jospar boıynsha kútip-baǵý jumystary tur. «Jasyl beldeý» qarqyndy ósip keledi. Aptasyna 1 ret sýarylady jáne úsh ret sanıtarlyq kesý, qyrqý sekildi kútim jumystary júrgiziledi. Munda úıeńki, qaıyń, terek, qaraǵaı, shyrsha, jabaıy shıe jáne basqa da aǵashtar ósedi.
Bıyl Astanada 1 mıllıonnan astam jasyl jelek otyrǵyzý josparlanyp otyr. Elordadaǵy 180 qoǵamdyq oryn men aýlý abattandyrylyp, «Nurly jol» býlvary ońtústik pen batysqa qaraı jalǵaspaq. Kópshilik asyǵa kútken LRT kósheleri de kógaldandyrylady.
− LRT kópiriniń astyndaǵy aýmaqty abattandyrý qolǵa alyndy. Mysaly Syǵanaq kóshesi Qabanbaı batyrdan Táýelsizdik dańǵylyna deıin, «Qasbetten qasbetke deıin» ustanymy boıynsha abattandyrylyp jatyr. Bul – jaıaý júrginshiler joly, velojoldar, kógaldandyrý jáne sýarý jumystary. Mundaı mysaldardyń biri – tipti LRT kópiriniń astynda úlken aǵashtar egilip jatyr. Bul ınfraqurylymdyq jobalardyń kórkin arttyra túsedi. Bul jumystar shamamen qazan-qarasha aılarynda aıaqtalady, − dedi E. Bazyken.
Sonymen birge, qaladaǵy eki iri aýdanda – Han Shatyrdan Sh. Aıtmatov kóshesine deıin, ekinshisi – «Qazaq eli» alańynan jańa vokzalǵa deıingi «Myńjyldyq» alleıasyna basymdyq beriledi. Bıyl Greenline býlvary qolǵa alyndy, Tóle bı kóshesinen Sh. Aıtmatov kóshesine deıin «Jasyl dáliz» paıda bolady.
Aǵashtardyń tsıfrlyq tólqujaty bolady
Astanadaǵy ortalyq saıabaqta eń kóne aǵash – qara terek ósip tur. Ol 1886-1893 jyldary Aqmola kezinde egilgen. Ǵasyrdan astam ýaqyt boıy tabıǵattyń talaı synaǵyna tótep bergen bul aǵash qazir erekshe tarıhtyń tiri kýásine aınalyp otyr. Endi elordada árbir aǵash týraly egjeı-tegjeıli aqparat alýǵa bolady. Bıyldan bastap «Green ID» jobasy qolǵa alynyp, jasyl jelekterdi tsıfrlyq pasporttaý jumysy júrgizilip jatyr.
ıAǵnı, árbir aǵashqa ózi týraly tolyqqandy aqparat júktelgen QR-kod ilinedi. Osylaısha turǵyndar QR-kod arqyly aǵashtyń qashan egilgeni, tipti qashan sýarylǵany jóninde aqparat alyp otyrady. Mundaı shara «Jastar» saıabaǵynda jáne «Ǵashyqtar» saıabaǵynda júzege asyp jatyr.
− Biz 50-ge jýyq aǵashty tsıfrlandyryp úlgerdik. Aldaǵy ýaqytta ylǵaldyq datchıkterin ornatýdy josparlap otyrmyz. Sol arqyly topyraqtaǵy makro jáne mıkroelementter tapshylyǵyn ýaqytyly kóre alamyz. Osylaısha aǵashtardyń jaǵdaıyn baqylaýda ustaımyz, − deıdi «Astanagenplan» ǴZJI JShS landshaftyq dızaın jáne sáýlet ortalyǵynyń basshysy Gúlnur Imambekova.
Qoqysqa kómilgen aýdandar
«Taza qala» baǵdarlamasynyń júrgizýshileri Astananyń aýdandaryn aralap, qoqys shashylǵan aýmaqtaryn kórsetti. Bul bir jaǵynan jergilikti atqarýshy organ jumysynyń júıesizdigin kórsetse, ekinshi jaǵynan – turǵyndardyń tazalyq mádenıetinen de habar beredi. Máselen Shubar yqshamaýdanynda qurylys qaldyqtaryn ǵana emes, tósek oryndaryn kórýge bolady. Astana – Qaraǵandy tas jolynda metall men shyny, qurylys qaldyqtary, tipti kólik dóńgelegi de jatyr. «Nurly jol» vokzalynyń mańynda da turmystyq qaldyq máselesi kúıip tur. Bul úshin baǵdarlama júrgizýshileri Ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly kodekstiń 344-babyna sáıkes aıyppul qarastyrylǵanyn eske saldy.
Qala turǵyndarynyń sany artqan saıyn qaldyqtardyń da kóbeıýi qalypty dúnıe. Degenmen qalanyń qoqysy jetkiziletin polıgon 95 paıyzǵa tolǵan jáne ákimdik túsirilim jasaýǵa ruqsat etpegen.
− Qazirgi tańda elordamyzda qoqysty shyǵarý jumystary jolǵa qoıylǵan. ıAǵnı úsh kompanııa astananyń ár aýdanynda ornalasqan qoqys jáshikterinen kúndelikti 100 tehnıka shyǵaryp, 1200 tonnadan astam qoqysty polıgonǵa jetkizedi, − dep jaýap berdi Astana qalasynyń ákiminiń orynbasary Eset Baıken.
Qaldyqtan resýrs alatyn kásiporyn
Astanada 2011 jyly qurylǵan «Kazecotech FTK» kásiporny elektr shamdary, batareıkalardy óńdep, synap alady jáne ony kórshi elderge eksporttaýmen aınalysady.
− Bul – qaýipti qaldyqtar. Olar ekonomıkalyq únemdi jáne únemsiz bolyp bólinedi. Únemdi qaldyq – qaıta óńdelgennen keıin jetkilikti túrde mıneraldy resýrstar bere alatyn qaldyqtar. Máselen makýlatýra. Al ekonomıkalyq únemsiz qaldyqtar da bar, olardy mıneral alý úshin emes, qorshaǵan orta men adam densaýlyǵyna qaýip tóndirmeý úshin qaıta óńdeý mańyzdy. Bizdiń maqsat – qaýipti qaldyqty, atap aıtqanda synap býyn alyp, atmosferanyń búlinýine jol bermeý, − dep suhbat berdi «Kazecotech FTK» JShS basshysy Vladımır Andreev.
Qazir qaladaǵy kópqabatty turǵyn úıler aýlasynda quramyna synaby bar qaldyqtardy qabyldaıtyn 609 konteıner qoıylǵan. Turǵyndar onda lıýmınestsentti jáne energııa únemdeıtin shamdardy, hımııalyq qýat kózderi men synaby bar termometrlerdi tastaıdy. Keıinnen bul qaldyqtar osy jerge jetip, suryptalady.
Atalǵan tsehta synaby bar qaldyqtar jabyq peshke salynady, reaktsııa nátıjesinde synap býlanyp shyǵyp, arnaıy kondensatorlarda salqyndatylady. Nátıjesinde bul kásiporynnan shyqqan synap Reseıge eksporttalady. Bul ekologııa úshin de, ekonomıka úshin de óte mańyzdy.
200 úı apattyq jaǵdaıda tur
Salystyrmaly túrde Astanany elimizdegi jańa qala dep sanaýǵa bolady. Deı turǵanymen qalanyń eski aýdandaryndaǵy apatty úıler máselesi turǵyndardy alańdatady. Máselen, elordada 200-den asa úı apattyq jaǵdaıda tur. Ilıa Chehoev kóshesinde ornalasqan kópqabatty úı turǵyndary tozyǵy jetken ǵımarat týraly ákimdikke jyl saıyn habarlassa da, másele sheshilmeı kele jatqanyn aıtty. Osy mańda úı-jaısyz qalǵan azamattardy ońaltý ortalyǵy jumys isteıdi. Ondaǵylar da podezde kirip, halyqtyń mazasyn alatyn kórinedi.
Apatty úıler máselesi jóninde Astana qalasynyń ákiminiń orynbasary Eset Baıken baǵdarlamaǵa arnaıy suhbat berdi.
− Ákimdik janynda turǵyn úılerdi apatty dep taný boıynsha arnaıy vedomstvoaralyq komıssııa jumys isteıdi. 206 eski úıdi súrip, onyń ornyna saıabaqtar men basqa da áleýmettik nysandardy turǵyzý josparlanǵan. Al apatty dep tanylǵan jáne súrýge jatatyn úılerdiń turǵyndaryna «Sharshyǵa sharshy» qaǵıdatymen jańa úılerden páter usynylady. Osy jumys nátıjesinde bıyldyń ózinde myńǵa jýyq páter ıaǵnı 22 úı súrilip, sonyń myńǵa jýyq otbasyny jańa páterge kóshirý kózdelgen, − dedi qala ákiminiń orynbasary.
Astana sý qoımasy 55 jyldan keıin tazartyldy
Baǵdarlamada aıtylǵan taǵy bir jańalyq – Astana sý qoımasy 55 jyldan keıin alǵash ret tazartylýy boldy.
− Bul jumystardyń maqsaty - Astana sý qoımasynyń túbinen 50 myń tonna laı shyǵarý. Laı shyǵarǵan soń, qoımanyń jobalyq kólemi 47 mln tekshe metrge ulǵaıady. ıAǵnı bul jumystar josparǵa sáıkes, 13 jyl boıy jalǵasady. Jumystar jazǵy jáne kúzgi kezeńde júrgiziledi. Bul jumystar úshin «Qazsýshar» fılıaly arnaıy eki tehnıkamen qamtylǵan. Ol tehnıkany qoldaný úshin «Qazsýshar» mamandary arnaıy daıyndyqtan ótken, − deıdi QR Sý resýrstry jáne ırrıgatsııalar mınıstrligi Gıdrotehnıkalyq ımarattar basqarmasynyń bas sarapshysy Sergeı Dobrynın.
Sarapshylar baǵasy
«Taza qala» júrgizýshileri Astana týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymdy Astana qalalyq máslıhat depýtaty Arslanbek Maǵzum, Qazaqstan ekologııalyq uıymdary qaýymdastyǵynyń basqarma tóraǵasynyń keńesshisi Álııa Baımaǵanova jáne ýrbanıst Baqtııar Bekenov baǵalady.
− Sońǵy jyldary ekologııalyq baǵytta, abattandyrý baǵytynda úlken jumys júrgizilgenin qala halqy da baıqap júr dep oılaımyn. Qazirgi tańda jergilikti kommýnaldyq qyzmetkerler jumysy, qala kósheleriniń tazalyǵy joǵary deńgeıde oryndalyp jatyr. Aldyńǵy jyly qalada 1 mln 100 myńdaı jasyl jelek otyrǵyzylǵan edi. Jalpy qala tazalyǵy, halyqtyń mádenıeti jyldan-jylǵa artýda. Memleket basshysynyń bastamasymen «Taza Qazaqstan» aktsııasy ótip keledi. Onyń da áseri bar. Óıtkeni ár senbi saıyn munda ekologııalyq festıvaldar men aktsııalar ótedi. Sondyqtan jalpy Astanaǵa joǵary baǵa beremin, −dedi depýtat Arslanbek Maǵzum.
Qazaqstan ekologııalyq uıymdary qaýymdastyǵynyń basqarma tóraǵasynyń keńesshisi Álııa Baımaǵanova jastardyń senbilikterge óte belsendi qatysatynyn, túrli ekologııalyq jobalardy jasaıtynyn atap ótti.
− Astana qalasy óte kúrdeli, biraq taza jáne mádenıetti qala. Meniń oıymsha qalany abattandyrýǵa 4 upaı beremin, kommýnaldyq qyzmet jumysyna jáne kósheler tazalyǵyna 2 upaı berdim. Jalpy Astana qalasyna osy shyǵarylym boıynsha 8 upaı beremin, − dedi ýrbanıst Baqtııar Bekenov.
Osylaısha, jalpy esepte Astana qalasy 28 upaı aldy. Kelesi shyǵarylym Stepnogorsk qalasynyń tazalyǵy jóninde bolmaq.
Eske sala ketsek, byltyr kópshiliktiń kóńilinen shyqqan «Taza qala» telejobasy ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa basa nazar aýdaryp, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq. Sondaı-aq elimizdiń úsh megapolısi — Astana, Almaty men Shymkent nazarǵa iligedi.
Telejoba aptasyna 2 ret – dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30-da kórermen nazaryna usynylmaq.
Buǵan deıin «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.