«Taza qala»: Sátpaevta qandaı túıtkildi máseleler anyqtaldy
ASTANA. KAZINFORM - «Jibek Joly» telearnasynyń «Taza qala» baǵdarlamasy bul joly akademık Qanysh Sátbaevtyń týǵan ólkesine arnaıy kelip, Sátpaev qalasynyń ekologııalyq ahýaly, tazalyq deńgeıi, turǵyndardyń sanıtarlyq mádenıeti men qala abattandyrý máselelerin jan-jaqty zerttedi. Baǵdarlama barysynda sarapshylar óz qorytyndylaryn aıtyp, qala tazalyǵy men ekologııasyn jaqsartý jolyn usyndy.
Kınoǵa bılet — erekshe motıvatsııa
Tazalyq mádenıetine keler bolsaq, qalada turaqty túrde senbilikter ótetinine kóz jetkizdik.
Sátpaevta bul sharalarǵa eń belsendi qatysatyndardyń biri — balalar. Mysaly, ıAsmın men Medına birlesip qoqys jınap júr. Árqaısysy bir qap qoqys toltyrsa, kınoǵa tegin bılet alady. Bul aktsııa úlkendi de, kishini de yntalandyryp, bos ýaqytyn paıdaly ispen ótkizýge múmkindik beredi.
Sátpaevta velosherýler de tazalyq pen ekologııa taqyrybymen tyǵyz baılanysty uıymdastyrylady. Munda turaqty túrde ekologııalyq is-sharalar ótip, turǵyndardyń tabıǵatqa degen qamqorlyǵyn arttyrýǵa baǵyttalǵan jumystar júıeli júrgiziledi. Mysaly, ár maýsymda qala aýmaǵyna aǵash otyrǵyzylady, kógaldandyrý jáne abattandyrý jumystary belsendi júredi.
– Sharany ákimdik uıymdastyrady. Bul — jastardy eńbekke dáripteý, tazalyq mádenıetin damytýǵa baǵyttalǵan bastama, – deıdi Jastar resýrstyq ortalyǵy dırektorynyń orynbasary Juldyzaı Syzdyqbaeva.
Aǵashtar tsıfrlandyrylǵan
Eń qyzyǵy, Sátpaevta aǵashtar tsıfrlandyrylǵan. Bul — tarıhta tuńǵysh ret qolǵa alynǵan joba. Mamandar qalada barlyǵy 51 200 jasyl jelekti arnaıy belgilep, tsıfrlyq júıege engizgen. Búginde taǵy júzdegen jańa aǵash otyrǵyzýǵa daıyndyq júrip jatyr.
Sonymen qatar «Taza qala» alańyn kórkeıtýge kenshiler de belsene qatysyp, aǵash otyrǵyzý sharasyna atsalysty. Mamandar shahar tazalyǵyna, abattandyrý men kórkeıtý jumystaryna turaqty túrde úles qosyp otyrady eken.
Ásirese, «Taza beısenbi» dep atalatyn ekologııalyq aktsııalarda olardyń belsendiligi aıryqsha baıqalady. Bul is-sharalardy uıymdastyrýda Tursynbek Shambyluly erekshe kózge túsedi. Otyz bes jyldyq tájirıbesi bar mamannyń aıtýynsha, kenshiler Sátpaevty kórkeıtýde aıanyp qalǵan emes.
— Qorshaǵan ortany, týǵan ólkeni kórkeıtý — barshamyzǵa ortaq mindet, — deıdi ol.
Kásipkerler erekshe chellendj bastady
Jınaqtalǵan máselelerdi sheshý baǵytynda shahar turǵyndary belsendilik tanytyp keledi. Mysaly, birqatar kásipker balalarǵa arnalǵan oıyn alańyn salǵan. Áleýmettik jaýapkershilikti tereń sezingen kásipkerler osylaısha qalada jańa chellendj bastaǵan, aldaǵy ýaqytta ol jalǵasady degen senim zor.
— Qalalyq máslıhatqa depýtat bolyp túsken kezdeqaramaǵymda osy okrýg boldy. Balabaqsha aýmaǵynda oıyn alańynyń joq ekenin baıqadym. Sol kezde balalar kóbinese oryndyqta otyryp, ata-analaryn kútip otyratyn. Jaǵdaıdy ózgertý maqsatynda oıyn alańyn saldyq, — deıdi kásipker Tolqyn Qaısarova.
Ásemdikke umtylǵan turǵyndar
Qalada jan jaǵy jaıqalǵan, erekshe músindermen kómkerilgen aýlalar kóptep kezdesedi. Solardyń biri — 1988 jyly paıdalanýǵa berilgen úıdiń aýlasy.
— Tórt jyl buryn kórshiler birigip, aýlaǵa kórik berýdi qolǵa aldyq. Jubaıym gúl egýmen aınalysady, al men abattandyrý jumystaryn jasaımyn. Aǵashtardy oıyp, ártúrli erekshe kompozıtsııalar quramyn, — deıdi qala turǵyny Manat Tákeshuly.
Aýladaǵy janýarlar men qustardyń músinderi erekshe áser qaldyrady. Olar aǵashtan oıyp jasalǵan.
Bul tek bir úıdiń ǵana jetistigi emes. Jaqyn mańda qajet qarajatty jınap, aýla men turǵyn úı kireberisin tolyq jóndeýden ótkizgen turǵyndar bar. Sondyqtan da bul aýla qalada úzdik atanyp júr.
— Biz turǵyn úıdiń tehnıkalyq jaǵdaıyna alańdadyq. Sol sebepti turǵyn úı keńesin quryp, aqaýlardy tizip, retke keltirý úshin birlese jumyldyq. Qarjyny júıelep, barlyǵyn jóndep, ádemilep qoıdyq, — deıdi múlik ıeleri birlestiginiń tóraǵasy Irına Avalıan.
Qordalanǵan «qoqys jáshikteri» máselesi
Qaladaǵy ekologııalyq bastamalarǵa qaramastan, sheshimin kútken ótkir máseleler bar. Solardyń eń ózektisi — qoqys jáshikteriniń jaǵdaıy. Bul sanıtarlyq talaptarǵa qaıshy kelip qana qoımaı, turǵyndardyń turmys sapasyn tómendetip otyr.
— Bul másele kóterilgeli birneshe jyldyń júzi boldy. Qala turǵyndary ábden sharshaǵan. Ákimdikke kún saıyn shaǵym aıtyp otyrmyz, biraq nátıje joq. Jáshikter tolyp, aınalasyna qoqys shashylyp jatady, — deıdi narazy turǵyndardyń biri.
Ákimdik apatty dep tanymaǵan turǵyn úıler
Sátpaev qalasynda tozyǵy jetip, qulaýdyń sál-aq aldynda turǵan turǵyn úıler de az emes.
Keıbiriniń sıqy múlde ketip, apatty jaǵdaıda turǵandaı kóringenimen, resmı túrde mundaı mártebe berilmegen. Eń soraqysy, bul úılerdegi basty másele tek syrtqy kórinis emes.
— Buryn osy úıde eki páter órtendi, eki otbasy kóship ketti. Qysta jylý durys berilmeıdi. Qabyrǵamyz túsip jatyr, sylaǵy joq. Jertólege kirý múmkin emes. Al jóndeý jumystaryn bastaý úshin turǵyn sany jetkiliksiz, — deıdi úı turǵyndarynyń biri.
Bir qyzyǵy, dál irgesinde ornalasqan úıdiń jaǵdaıy áldeqaıda jaqsy. Sebebi onda turǵyndar sany kóp.
Baıqaǵanymyzdaı, Naýryz kóshesinde ornalasqan eski úıdiń de qabyrǵasy qaýsap tur. Qabyrǵalarda jaryqtar bar, jertólesin jaǵymsyz ıis jaılaǵan. Biraq ákimdik bul úıdi apatty dep tanymaǵan.
— Bul úı ne tolyqtaı jóndeýdi, ne tolyǵymen súrip tastaýdy qajet etedi. Biz ákimdikke birneshe ret bardyq, biraq másele sol kúıi qozǵalǵan joq, — deıdi turǵyn.
Bul úıdiń bir bóligindegi turǵyndar budan jıyrma jyl buryn kóship ketken. Qazir bos qalǵan páterler men shirigen qabyrǵalar úıdiń jalpy jaǵdaıyn odan ári ýshyqtyryp otyr. Kez kelgen sátte qulap ketýi múmkin degen úreı turǵyndardyń janyn jegideı jeıdi.
Taǵy bir úı bar. Syrty qırańqy, ishki jaǵdaıy tipti múshkil. Esikteri durys ashylyp-jabylmaıdy, terezelerinen jel ótedi. Bul jaǵdaı turǵyndardyń mazasyn qashyrǵan.
Bul — jalǵyz másele emes. Turǵyndardyń aıtýynsha, úıdiń ózi qıǵash tur.
— Іrgetasy jyljyp, bir jaǵyna qaraı qısaıǵan. Bul — jaı ǵana yńǵaısyzdyq emes, naqty qaýiptiń belgisi, — deıdi turǵyndar.
Joldyń jaıy qandaı?
Qalanyń ishki kóshelerindegi joldardyń jaǵdaıy syn kótermeıdi. Shuryq-tesik joldar, jıi kezdesetin shuńqyrlar júrgizýshiler men jaıaý júrginshiler úshin kúndelikti qıyndyqqa aınalǵan.
— Qalanyń dál ortalyǵynda eki úlken meıramhana bar. Munda elimizdiń túkpir-túkpirinen qonaqtar keledi. Al olar eń aldymen jolǵa qarap, qalanyń jaı-kúıin topshylaıdy. Biraq ókinishke qaraı, kórinis kóńil kónshitpeıdi. Ákimdik bul máselege qatysty jaq ashpaıdy. Jóndeý qashan bastalatyny belgisiz, — deıdi qala turǵyny.
Ákimdik barlyǵynan habardar
Sátpaev qalasynyń ákimi Murat Bóribaev turǵyndardy tolǵandyrǵan túıtkilderdiń barlyǵynan habardar ekenin málimdedi. Ásirese, kóp jyldan beri qordalanǵan ekiqabatty eski úıler máselesine naqty toqtaldy.
— Bul úılerge memleket tarapynan naqty kómek qarastyrylmaǵan. Sondyqtan olar tolyǵymen súriledi. Turǵyndarǵa qoldaý kórsetiledi. Bıyl shilde aıyna deıin ınvestor tabylmaı keldi, jaqynda tabyldy. Qazir Sátpaeva 80A jáne Gýrby kóshesindegi eki jer telimi aýktsıon arqyly satyp alyndy. Kelesi jyly osy oryndarǵa 5 nemese 7 qabatty jańa turǵyn úıler salynady, — dedi qala ákimi.
Ákimniń aıtýynsha, byltyr eki apatty úıdiń turǵyndaryna ótemaqy berilip, jańa baspana alýǵa kómek kórsetilgen. Al bıyl qarjy tapshylyǵy kedergi bolǵanymen, jaǵdaı ret-retimen sheshiledi.
Qala basshysy jol sapasyna qatysty shaǵymdarǵa da jaýap berdi. Onyń aıtýynsha, jol jóndeý jumystary gaz tartý protsesinen keıin, ıaǵnı 2027 jyly bastalady.
— Kelesi jyly qalaǵa gaz keledi. Bul — úlken ári kúrdeli ınjenerlik jumys. Odan keıin baryp, tolyqqandy jol jóndeýge kirisemiz. Bári kezeń-kezeńimen júzege asady, — dedi Murat Bóribaev.
Sarapshylardyń baǵasy qandaı?
«Taza qala» baǵdarlamasynyń dástúrine saı, túsirilim toby usynǵan materıaldar negizinde ádilqazylar sol óńirdiń ekologııalyq ahýalyna, tazalyq deńgeıine jáne turǵyndar mádenıetine kásibı baǵa beredi. Bul joly Sátpaev qalasyndaǵy jaǵdaı sarapshylar tarapynan birqatar synǵa ushyrady.
— Qaldyqtardy shyǵarýmen aınalysatyn kompanııalardyń jumysy mardymsyz. Turǵyndar shaǵymynyń jıileýi beker emes. Ákimdik tarapynan konkýrs ótkizý kezinde talaptardyń tolyq saqtalmaǵany baıqalady, — dedi Tájirıbeshil ekologtar qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Laýra Malıkova.
— Ulytaý — elimizdegi bıýdjeti eń az oblys. Bul máseleni ákimniń ózi de moıyndady. Biraq qarajat tapshylyǵyna qaramastan, bastamalardy júıeli túrde júrgizýge bolar edi, — dedi Májilis depýtaty Dáýlet Muqaev.
— Tazalyq deńgeıi kóńil kónshitpeıdi. Jasyl jelek otyrǵyzylǵanymen, onyń sapasy tómen. Jerdiń qunarlylyǵyn aldyn ala zertteý qajet. Sonymen qatar qala estetıkasyna da nazar aýdarý kerek, — dedi qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish.
Osylaısha, saraptamalyq baǵalaý nátıjeleri boıynsha Sátpaev qalasy 20 upaı enshiledi.
Monoqalalar arasyndaǵy reıtıng tómendegideı:
- Aqsý — 27 ball;
- Ekibastuz — 26 ball;
- Abaı — 24 ball;
- Altaı — 24 ball;
- Kentaý — 23 ball;
- Temirtaý jáne Hromtaý — 22 balldan;
- Balqash — 21 ball;
- Sátpaev — 20 ball;
- Rýdnyı — 20 ball;
- Lısakovsk — 19 ball;
- Rıdder — 19 ball;
- Aqsaı jáne Shahtınsk — 18 balldan
Reıtınginiń eń tómengi satysynda turǵan qalalar:
- Stepnogorsk pen Jitiqara — 16 balldan;
- Qulsary — 14 ball;
- Jańaózen — 10 ball;
- Kýrchatov — 8 ball;
Aıta keteıik, buǵan deıin Jibek Joly» telearnasynyń «Taza qala» baǵdarlamasy Rıdder qalasyn aralaǵan bolatyn.