«Taza qala» Petropavlda: Sý tasqynynan keıingi qalanyń jaı-kúıi
PETROPAVL. KAZINFORM – Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy elimizdiń soltúsik aýmaqtaryn aralaýdy bastady jáne Petropavl qalasyna jetti. Kóktemde sý tasqynynan zardap shekken ólkeniń qazirgi tynys-tirshiligi qandaı, ınfraqurylymy men tazalyǵy qaı deńgeıde – jańa reportajdan oqyp-bilińiz.
Jol máselesin túbegeıli sheshý úshin 5 jyl kerek
Petropavlda tazalyqqa óz deńgeıinde nazar salynǵan. Túrli sharalar ótkizilip, jastar, ekobelsendiler oǵan turaqty atsalysady. Ásemdikke umtylǵan, óz aýlasyn árlep, kórkeıtip qoıǵan turǵyndar da bar. «Taza Qazaqstan» baǵdarlamasy aıasynda da qalany kúl-qoqystan tazartýǵa baǵyttalǵan mándi sharalar da uıymdastyrylady.
Qalanyń jańa aýdandarynyń biri – «Jas órken» dep atalady. Aınaldyrǵan bes jyldyń ishinde bul aımaqta jańa úıler, sport keshenderi, óner ordasy boı kótergen. Degenmen, mundaǵy turǵyndardyń basty máselesi – joldyń bolmaýy. Ásirese jańbyrly kúnderi batpaqty keship júrýge májbúr.
Bereke shaǵyn aýdanynda qazir kópqabatty turǵyn úıler men jeke sektor jeterlik. Ortalyq kóshelerde jol táýir bolǵanymen, asfalttyń taýsylar jeri alys emes eken.
«Ortalyq stadıonda skeıtter men velosıpedterge arnaıy oryn salý jaqsy ıdeıa, biraq iske asyrýda qatelikter bar. Nege sý ketetin oryn qarastyrmaǵan ? Qazir sý ketkenin baıqap tursyz, ádette mundaǵy sý kól bolady», - deıdi bloger Vladımır Pekarskıı.
Petropavldaǵy Qazaqstan Konstıtýtsııasy kóshesi – álemdegi eń uzaq jaıaýjol. Kóshedegi oıý-órnek músinderi úgitilip qulap jatyr.
«Alty aı qys bolatyn qalada jyly aıaldamalar az. Qalalyqtar búrseń qaǵyp kóshede turýǵa májbúr. Sosyn jańbyr da aspannan tike jaýmaıdy. Qıǵashtap kelip, adamdarǵa qaraı jaýady, eski aıaldama jańbyrdan esh qorǵamaıdy. Bul máseleni birneshe jyl boıy sheshe almaı júrmiz», - deıdi V. Pekarskıı.
Baǵdarlamaǵa suhbat bergen qala ákimi Serik Muhamedıev aldaǵy 5 jyldyń aınalasynda barlyq jol asfaltke aýystyrylatynyna ýáde berdi. Bul jumystar qazir júrip jatyr, bıyl 37 topyraq kóshe asfalttalǵan.
«Jańa aıaldamalardy kóbeıtý de josparda bar. Bıyldyń ózinde olardyń sanyn júzge arttyrý kózdelgen. Al Áýezov-Táshtıtov qıylysyndaǵy jol bir jylda sheshiledi», - deıdi ákim.
Sý tasqynyndaǵy qoqystar áli jınalyp keledi
Qala shetindegi «Meşan ormany» aýmaǵynda turǵyndardyń tazalyq mádenıetin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan ózgeshe sharalar ótedi. «Taza Qazaqstan» respýblıkalyq baǵdarlamasy aıasynda bastalǵan «Clear Fest» festıvaline árdaıym júzden asa belsendi qatysady, olardyń basym bóligi jastar.
Óńirde eriktiler, ekobelsendiler qatary kóp. Barlyǵy derlik Petropavldy taza qalpynda ustap turýǵa atsalysqysy keledi.
«Munda qyzyq kóp. Qaıyń tomarlary men kólik dóńgelekteriniń túr-túri jınalyp jatyr. Esterińizde bolsa, bıyl óńirimizdi sý basty. Sý tasqyny kezinde dóńgelekterdiń kelgeni bylaı tursyn, jylyjaılardan esikter, qaqpalar júzip keldi. Bul qoqystardy áli kúnge deıin tazalap jatyrmyz», - deıdi uıymdastyrýshy Juldyz Toqtarǵazy.
Bul qoqystar polımerli qaptama qaldyqtaryn jınaıtyn jáne qaıta óńdeıtin iri kásiporyndardyń biri «Radýga» seriktestigine jetkiziledi. Zaýyt 500-den astam ártúrli sanattaǵy taýar ónimderin shyǵarady. Sonyń bir baǵaty – qaǵazdyń túr-túrin qaıta óńdeý. Mekeme jaqynda óndiris qýatyn arttyrýdy kózdep otyr.
«Jasyl damý» qoqys jınaýshylar men qaıta óńdeýshilerge sýbsıdııa beredi. ıAǵnı qaıta óńdeýmen aınalysatyn mekemelerge memleket sýbsıdııa tóleıdi, óndiris oryndaryna jumysty júıeleýge múmkindik beredi. Tamyzdan bastap bizge arnaıy baǵdarlama arqyly makýlatýra ótkize bastady», - deıdi mekeme menedjeri Dmıtrıı Sneshın.
Ertegi saraılary, tegin sheberlik sabaǵy, mobıldi qosymsha
Rasymen qalada ekologııalyq saýaty joǵary, tabıǵatqa janashyr jandar barshylyq. Olardyń da aıtar nazy bar. Baǵdarlamada Qazaqstandaǵy eń kóne botanıkalyq baqtyń jaǵdaıy tanystyryldy. Áýeden qaraǵanda bul aýmaq surqy qashqan óndiristik keshender ortasyndaǵy ǵajap oazıske uqsaıdy. Keshende jan-janýarlarmen qatar óńirde óspeıtin ósimdiktikter men jemisterdiń de túr-túri bar. Baq mamandary túrli ǵylymı zertteý jumystaryn da júrgizedi eken. Alaıda qoldaý joq.
Artýr Meşan ormanyndaǵy jasyl alqap aýmaǵy kúnnen-kúnge azaıyp jatqanyna da alańdaýly.
«Buryn munda Meşan ormany bolǵan edi. Keıin orman qorynan eldi meken aýmaǵyna jer bólinip, kópqabatty úıler salyna bastady. Bul qalaı bolǵany?», - deıdi botanıkalyq baq basshysy.
Óz kezeginde qala ákimi Serik Muhamedıev Meşan ormanyna qol suǵylmaıtynyn, jańa úıler burynǵy jylyjaılar ornyna ǵana salynyp jatqanyn aıtýda.
Ekologııalyq mádenıet qalyptasý úshin naqty áreket kerek-aq. Kelesi keıipkerimiz Ásel Shákimova turǵyndarǵa arnap, qoqysty qaıta óńdeý boıynsha tegin sheberlik sabaqtaryn ótkizedi. Ekoaǵartýdyń arqasynda ózin de otbasyn da tazalyqqa, suryptaýǵa úgitteı bastaǵan turǵyndar sany jeterlik.
«Petropavlda plastıktiń úsh túrin qaıta óńdeýge tapsyrýǵa bolady – bótelkeler, paketter men plenkalar. Oǵan qosa, qaǵaz, karton, allıýmınıı qaldyqtaryn arnaıy tapsyrýǵa bolady. Sosyn kendirden jasalǵan ydys jýǵysh gýbkany da kórsetkim keledi, óıtkeni biz qoldanyp júrgen plastık gýbkalar tabıǵatqa óte zııan», - deıdi Ásel.
Eko keńesshisiniń otbasy da belsendi. Tipti uldary bala shaǵynan álemdi qoqystan tazartý ıdeıasyna qyzyqqan eken.
«Kezinde úlken ulym bes jasynda kıtterdiń tirshiligine qyzyǵa bastady. Zertteı kele, kıtterdiń muhıtta plastıkten óletinin, muhıttardyń shekten tys lastanatynyn kórdik. Sol sebepti muhıtqa baryp tazalaý júrgize almasaq ta, óz úıimizden ekoádetterdi bastaýdy uıǵardyq», - deıdi Á. Shákimova.
Taǵy bir turǵyn Anvar Faızýllın úı mańynda kóne Eýropa ǵımarattarynyń shaǵyn kóshirmesin jasaýmen aınalysady. Onyń jan-jaǵyna aǵash pen gúl egip, bezendirip te qoıǵan. Qazir erekshe nysanǵa týrıster de qyzyǵýshylyq tanyta bastaǵan. Gýllıverdiń qalashyǵyn kórý úshin qala turǵyndary, qonaqtary kóp keledi.
«Qansha ýaqyt jumsaǵanymdy naqty aıta almaımyn. Aǵashtarǵa qarap esepteýge bolatyn shyǵar. Olar qanshalyqty bıik bolsa, sonsha ýaqytymdy ótkizgenmin. Ótken adamdar tańdanysy men qýanyshyn jasyrmaıdy. Keıbiri kelip ruqsat surap sýretke túsedi», - deıdi A. Faızýllın.
Sonymen birge, ekobelsendi Tımýr Zverıchenko qaladaǵy 200 myńnan astam aǵashty zerttep, árbiriniń ornalasqan jerin anyqtaıtyn arnaıy qosymsha oılap tapqan. Tipti bul qosymshada zaqymdanǵan aǵashtardy da tabýǵa bolady.
«Qaladaǵy kez kelgen aǵashtyń tolyq sıpattamasyn qaraı alamyz. Máselen, myna aǵash birneshe ret synǵan. Júıede aǵashtardyń rettik sany men sýretteri de bar», - deıdi T. Zverıchenko.
Sarapshylar qandaı baǵa berdi
«Taza qala» júrgizýshileri Petropavl qalasy týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymdy sáýletshi Serik Rústembekov, ekologııa salasynyń sarapshysy Eldos Abaqanov jáne ekolog, «Jasyl damý» AQ departament dırektory Sábıt Telman baǵalady.
«Petropavl qalasyna tazalyq jaǵynan, jalpy jaǵdaıy boıynsha bergen baǵa ortasha boldy. Maqtanyshpen kórsetken eń úzyn jaıaýjoldy da kórdik, onyń keı jeri jaınap tur, keı jeri shashylyp jatyr. Kommýnaldyq qyzmetterdiń jumysy baıqalmady. Tipti asfalt kórmegen kóshelerdi kórip qarnymyz ashty», - dedi S. Rústembekov.
Ekolog Sábıt Telman da kommýnaldyq qyzmetkerler jumysy kórinbegenin, biraq qalany las dep aıtýǵa bolmaıtynyn atap ótti. Qalanyń joldary men ınfraqurylymy jaǵynan jaǵdaıy qıyndaý, biraq kóp qurylys pen jańǵyrtý jumystary júrip jatyr.
«Árıne Petropavl qalasy tarıhy baı qala, ekinshi jaǵynan tabıǵaty men jasyl jelegi keremet. Eski qala bolǵandyqtan, jyldar boıy qordalanǵan problemalary da bar. Olardy bir kúnde sheshý múmkin emestigin jaqsy túsinemiz. Biraq kózge túserlik máselelerge erekshe kóńil bólý kerek dep esepteımin», - deıdi E. Abaqanov.
Jalpy esepte Petropavl qalasynyń qorjynynda 14 upaı bar. Bul tizimde Astana (25 upaı), Almaty (25 upaı), Qaraǵandy (22 upaı), Qostanaı (22 upaı), Qyzylorda (20 upaı) qalalary kósh bastap tur.
Eske sala ketsek, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Taza Qazaqstan» bastamasy aıasynda Jibek Joly arnasynda «Taza qala» aýqymdy telejobasy kórermenge jol tartty. Túsirilim toby Qazaqstannyń iri jáne shaǵyn qalalaryna baryp, tazalyǵy men kórki týraly áńgimeleıdi. Jýrnalıster jergilikti turǵyndarmen kezdesedi, kommýnaldyq qyzmetterdiń jumysyn kóredi, aımaqtyń ekologııalyq ómirine belsendi qatysatyn barlyq eriktilermen tanysady.
Buǵan deıin Kazinform saıtynda Shymkent, Túrkistan, Taraz, Qyzylorda, Óskemen, Semeı, Pavlodar, Almaty, Taldyqorǵan, Qonaev, Jezqazǵan, Qaraǵandy, Astana, Qostanaı qalalarynyń tazalyǵy jóninde reportajdar serııasy jarııalanǵan edi.
Aıta keteıik, «Taza Qazaqstan» ekologııalyq baǵdarlamasy aıasynda telegram-bot iske qosyldy. Endi kez kelgen adam tsıfrlyq júıe arqyly quzyrly organǵa ekologııalyq aryz-shaǵymyn jetkize alady. Ol úshin bottyń basty mázirinen «ótinish joldaý» optsııasyn tańdap, máseleniń mán-jaıyn tolyq sıpattap jazyp, qosymsha foto nemese vıdeo júkteý kerek. Habarlamańyz jergilikti ákimshilikke joldanady. Artynsha ótinish tirkelgeni, qaralyp jatqany nemese oryndalǵany týraly jaýap keledi. Nátıjesinde shaǵymdanýshy oryndalǵan jumysty 5 baldyq júıemen jáne kommentarıı jazý arqyly baǵalaıdy. Eger 3-ten tómen baǵa qoıylsa, másele tyńǵylyqty atqarylýy úshin ákimdikke qaıta joldanady.
