«Taza qala»: Pavlodarda qoqystyń 70%-y qaıta óńdeledi
ASTANA. KAZINFORM — Damyǵan eldi, kórkeıgen qalany anyqtaıtyn negizgi krıterıılerdiń biri – tazalyq. Prezıdent Teleradıokesheniniń «Taza qala» jobasy Ertistiń jaǵasyndaǵy Pavlodar ólkesine jetti. Tarıhı tulǵalar dúnıege kelgen óńirdiń tazalyǵy qaı deńgeıde – kezekti shyǵarylymnan oqyńyz.
Pavlodar – tramvaılar qalasy
Ár qalanyń tap-taza tustary da, shańǵa batqan kósheleri de bar. Sondyqtan baǵdarlama júrgizýshileri ekige bólinip, qalanyń túkpir-túkpirin aralady.
Qoınaýy tarıhqa baı Ertis-Pavlodar ólkesinde tazalyqqa erekshe zeıin qoıylady. Qalany abattandyrý, aýlalardy jańartý jumystary da kezeń-kezeńimen júzege asyrylyp keledi. Bıyldyń ózinde 20 myń túp aǵash egý josparlanǵan. Prezıdent Qasym Jomart Toqaev jarııalaǵan «Taza Qazaqstan» aktsııasy aıasynda jumystary atqarylyp keledi. Óńir turǵyndary týǵan ólkeni qoqystan tazartyp, eko-sharalarǵa belsendi qatysyp júr.
Qalalyq saıabaq – Pavlodar jurtshylyǵynyń qysta da jazda da serýendep boı sergitetin oryndarynyń bir osy. Demek shahar jurtshylyǵynyń tazalyq mádenıeti de, tártibi de aıqyndalatyn aýmaq. Bul saıabaqta túsirilim tobyna bir de bir qoqys kezikpegen. Aldaǵy ýaqytta da bul keńistik jandanyp, túrlene túsedi. Ǵasyrǵa jýyq tarıhy bar Ortalyq saıabaqta aýqymdy jóndeý jumystary bastalyp ketken. Oǵan 30 mlrd teńge shamasynda qarajat jumsalady. Akvapark, stadıon, oıyn alańy jáne attraktsıondar qaıta jańartylady.
Pavlodarda ózge qalalarda kezdese bermeıtin eń iri tramvaı jelisi ornalasqan. Kezinde Allıýmınıı zaýyty men hımııalyq zaýyttyń jumysshylaryn tasyǵan, 60 jyldyq tarıhy bar tramvaı deposynda búginde 100-den astam toqpen júretin kólik bar. Mundaı kórsetkishti Qazaqstannyń basqa jerlerinen kezdestirmeısiz. Ári tramvaılar shahardyń barlyq kóshesine qatynaıdy. Bul qala qonaqtary men turǵyndarynyń maqtanyshpen aıta alatyn tarıhı qundylyǵy ekeni sózsiz.
Al qalanyń estetıkasyna baılanysty belgili bir suraqtar bar. Jalpy Pavlodardaǵy ǵımarattardyń jartysynan kóbi ótken ǵasyrdyń 60-70 jyldary salynǵan. Ásirese ortalyq kóshelerinen shetkeri turǵyn úılerdiń jaǵdaıy máz emes. Gagarın, 81 mekenjaıynyń turǵyndary aýlany abattandyryp, balalarǵa jaǵdaı jasalsa deıdi. Bul úıde 50 jyldan beri balalar alańy bolmaǵan. Al 145 páteri bar úıde jyldan-jylǵa balalar sany artyp keledi. Eski átkenshekter 1974 jyly úı boı kótergen sátten bastap alańqaı aýyspaǵanyn taǵy bir dáleldeıdi. Jańa, zamanaýı alańdar túrli syltaýmen salynbaı qalatyn kórinedi.
4 qapshyq tamaq ákelseń, 1 qapshyq qoqys áketýge erinbe
Qaladaǵy ekologtardyń bas aýyrtatyn máseleleri de barshylyq eken. Ony bizge Marına Poýh aıtyp berdi. Bilikti mamanmen aldyn ala kelisip, qaladaǵy tabıǵı ormannyń mańynda kezdesetin boldyq.
«Biz Ýsolskıı dep atalatyn erekshe orynǵa keldik. Saıabaq dep aıta almaımyz, ekojúıe desek bolady. Munda 50-shi jyldary aǵash otyrǵyzý bastaldy. Al qazir demalýǵa kelgen azamattarymyzdyń qaldyqtaryn kórip júrmiz. Qoqys óte kóp. Árıne, bul ózenniń ózin lastaıdy jáne antısanıtarııalyq jaǵdaı týdyrady. Bul ár adamnyń mádenıeti. Ózińizben tórt qapshyq tamaq ákelseńiz, qaıtarda bir qapshyq qoqys áketýge erinbeý kerek», - deıdi maman.
Bul tabıǵı ekojúıeniń mańy ǵana, orman ishinde turǵyndardyń demalǵan oryndary menmundalap tur. Jolaı kómir men ottyq alyp, demalýǵa bara jatqan turǵyndar da baıqaldy. Ormanǵa ot tıse, sońy nege ákep soǵary belgisiz. Ekolog Marına Poýh qalany abattandyrýǵa qatysty taǵy bir máseleniń shetin shyǵardy.
«Pavlodarda aǵashtardy sýarý júıesin pysyqtaý qajet. Mynaý sýarýdyń azdyǵynyń saldary. Nelikten keýip ketti? Bul úlken suraq. Al munda jaı ǵana synǵan butaqtar bar. Munda sýarý jetkiliksiz. Alǵashqy jyly bir ǵana kóliktiń aragidik sýaratynyn kóretinmin. Ár aǵash aptasyna keminde 10 lıtr sýdy qajet etedi. Qaı aǵashqa qansha lıtr sý quıylǵanyn eshkim qadaǵalamaıdy.», - deıdi ekolog.
Oblys ortalyǵynda aǵashtardyń jersiný kórsetkishi tómen deńgeıde. Osydan eki jyl buryn munaı-hımııa zaýyty otyrǵyzǵan aǵashtardyń 40%-y qýrap ketken. Al elektrolız jáne alıýmınıı zaýyty salǵan kóshetterdiń barlyǵy derlik qýraǵan. Rasymen nazar aýdaratyn jaıt.
Qoqystardyń 70%-y qaıta óńdeledi
Ákimdik de aragidik orman ishi qoqysqa tolatynynan habardar eken. Sondyqtan senbilikterdi jıi ótkizip turady. Baǵdarlama túsirilimi bolǵan kúni turǵyndar Ýsolskıı aýmaǵynan 20 tonnadan astam qoqys shyǵarǵan.
Turǵandar tonnalap jınaǵan qoqys qaıta óńdeý zaýytyna jetkiziledi. Qalada jolǵa qoıylǵan birden bir sala – qoqysty qaıta óńdeý. Jalpy búkil álemde qajetsiz zatqa ekinshi ómir syılaý tabysty bızneske aınalǵan. Qazaqstan da zaman kóshinen qalmaı aýqymdy jobalardy qolǵa alyp keledi. Qazirdiń ózinde 232 mlrd teńgeden asatyn 94 joba irikteldi. «Jasyl damý» AQ jobasy arqyly kásibi órkendegen taǵy bir óndiris orny Pavlodarda.
«Bul mekeme qajetti qural-jabdyqtyń 70 paıyzyn óz qolymen jınady. Alǵashynda tek qushtarlyq qana boldy. Al qazir qaladaǵy qaldyqtyń shamamen 70 paıyzyn qaıta óńdeýge qol jetkizgisi keledi. ıAǵnı polıgondaǵy qaldyqtardyń basym bóligin zaýytqa jınap, múmkindiginshe ózderi qaıta óńdeıdi», - deıdi «Jasyl damý» aktsıonerlik qoǵamynyń ınvestıtsııalyq jobalar qyzmetiniń bas menedjeri Іlııas Janbolatov.
Qaıta óńdeýmen aınalysatyn mekemelerge qoqysty qaıdan alýǵa bolatynyn jergilikti bloger Bákijan Kákim biledi. Ol «Ekinshi Pavlodar» atalyp ketken aýdandaǵy joldyń qaq ortasyna tastalǵan qoqysty kórsetti.
«Qazir tazalanǵan myna qoqystyń bárin shyǵarý úshin úlken tehnıka kerek. Óıtkeni jáı tehnıkamen shyǵarý múmkin emes. Nege eringenderin bilmeımiz, ne maqsatpen osynda tókkenin de bilmeımiz, mynaý jeke aýmaq emes, sondyqtan aıyppul salynýy kerek», - deıdi bloger.
Baǵdarlama efırge daıyn bolǵansha ákimdik qoqysty typ-tıpyl jınap alǵan. Degenmen turǵyndardyń tazalyq tártibi suraq kúıinde qala bermek.
Imanbek «Taza qala» jobasynda
Áıtse de, Pavlodar jaǵdaıy jyldan-jylǵa jaqsaryp keledi. Tipti ónerimen talaıdy tańqaldyryp, álemdi sharlap júrgen juldyzdardyń da bul qaladan ketkisi joq. Álemge áıgili dıdjeı, Grammy júldesiniń ıegeri Imanbek Zeıkenov «Taza qala» baǵdarlamasynyń túsirilimine qatysty.
«Men Qazaqstannyń kóptegen qalalarynda boldym. Meniń oıymsha, bizdiń qala ózgelermen salystyrǵanda óte taza. Zaýyttar bolǵan kúnde de jaǵdaı jaqsy. Qorshaǵan orta da jaǵymdy. Qalada qoqys jáshikteri óte kóp jáne qoqys joq», - deıdi dıdjeı.
Imanbek basty hıtty jazýǵa shabyttandyrǵan qalanyń tazalyǵy, estetıkasy jáne damý qarqyny jóninde aıtyp berdi.
«Men munda 2016 jyldan beri turamyn. Sol ýaqyttan beri jańa turǵyn úı keshenderi kóptep salyndy. Óte uzyn jaǵalaý paıda boldy. Qazir munda adamdar da kóptep kele bastady. Buryn olaı bolmaǵan edi», - deıdi I.Zeıkenov.
Jaǵajaı janyndaǵy Ertis Promenade sahnasynda turǵyndar úshin túrli mádenı sharalar turaqty uıymdastyrylady. Ol kontserttiń basy-qasynda osy eldiń týmasy Altynbek Rahmetov júredi.
«Dál osy sahnadaǵy kontsertterge 10 myńnan bastap, 70 myń halyqqa deıin jınalady. Biz uıymdastyrýshy-rejısser bolǵasyn eń sońynan ketemiz, bir qoqys taba almaısyń, sol sahnadaǵy mádenıet bir tóbe jáne Pavlodar halqynyń mádenıeti bir bólek. Sondyqtan, Pavlodardy elimizdiń eń mádenıetti qalasy dep aıtýǵa bolady», - deıdi A.Rahmetov.
Ákim jaýaby
Pavlodar oblysynyń basshysy Asaıyn Baıhanov «Taza qala» baǵdarlamasyna suhbat berip, turǵyndardy alańdatqan aýlany abattandyrý suraqtaryna jaýap berdi.
«Jalpy Pavlodar qalasynda 610 aýla bar, onyń 370-i abattandyrylǵan, oǵan qosymsha bıyl taǵy 100 aýla abattandyrylady. Qalǵan 100 aýlany 2025 jyly tolyǵymen aıaqtaýdy kózdep otyrmyz», - deıdi oblys basshysy.
Qala kóshelerindegi tazalyq ta oblys ákiminiń nazarynda eken. Kóshe boıyna tógip ketken qoqysty arnaıy uıym kórgen boıda lezde jınap alatyn kórinedi. Tazalyq mádenıetin qalyptastyrý úshin de birneshe baǵytta jumys júrgizilmek.
«Birinshi baǵyt – mundaı aqparattyq jumysqa úlgili azamattardy tartý. Ekinshi baǵyt – ákimdik árıne jıi sanıtarlyq jumystardy júrgizýi kerek. Úshinshi baǵyt – quqyq qorǵaý organdary túsindirme jumystaryn júrgizýi kerek. Oǵan qosa, bir jarym jyldan keıin óńirdegi qoqys óńdeý kólemin 80-85 paıyzǵa jetkizemiz», - dedi A.Baıhanov.Sarapshylar baǵasy
Baǵdarlama júrgizýshileri Pavlodar týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Bul shyǵarylymdy AMANAT partııasy Astana qalalyq fılıalynyń atqarýshy hatshysy Muhammed Bolysbek, «Jasyl damý» AQ qaldyqtardy basqarý departamentiniń dırektory Sábıt Qashqynbaev jáne ýrbanıst Tursyn Jıenbaeva arnaıy tamashalady. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
«Qalaǵa ınfraqurylym jetispeıdi. Nasıhat jumystary da kórinbeıdi. Ekobelsendiler sany kóp bolǵasyn, qalanyń ákimshiligi men kommýnaldyq qyzmetkerleriniń jumystary belsendi kórinedi», - dep baǵa berdi S. Qashqynbaev.
Al ýrbanıst T.Jıenbaeva eski qalalardyń kóptegen problemalary uqsas ekenin atap ótti.
«Máselen, ony qala ǵımarattarynyń qasbetiniń eskirýinen kórýge bolady. Sonymen qatar, qalada aýla keńistikterin abattandyrý jumystary kórinbeıdi. Qala mádenıetin jaqsy dep baǵalaımyn, qaıta óńdeý zaýyttarynyń jumys istep turǵany da qýantady», - dedi ol.
Jalpy esepte Pavlodar qalasy 17 upaı jınady jáne qalalar reıtınginde 4-orynǵa turaqtady.
«Qalanyń kórki-ajary kózdiń jaýyn alady. Ásirese unaǵany erikti jastardyń, qala turǵyndarynyń oıy, ekologııalyq mádenıeti, pikiri qatty áser berdi», - deıdi M.Bolysbek.
Aıta keteıik, «Taza Qazaqstan» ekologııalyq baǵdarlamasy aıasynda telegram-bot iske qosyldy. Endi kez kelgen adam tsıfrlyq júıe arqyly quzyrly organǵa ekologııalyq aryz-shaǵymyn jetkize alady. Ol úshin bottyń basty mázirinen «ótinish joldaý» optsııasyn tańdap, máseleniń mán-jaıyn tolyq sıpattap dazyp, qosymsha foto nemese vıdeo júkteý kerek. Habarlamańyz jergilikti ákimshilikke joldanady. Artynsha ótinish tirkelgeni, qaralyp jatqany nemese oryndalǵany týraly jaýap keledi. Nátıjesinde shaǵymdanýshy oryndalǵan jumysty 5 baldyq júıemen jáne kommentarıı jazý arqyly baǵalaıdy. Eger 3-ten tómen baǵa qoıylsa, másele tyńǵylyqty atqarylýy úshin ákimdikke qaıta joldanady.
Maýsym aıynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Taza Qazaqstan» bastamasy aıasynda Prezıdent Teleradıokesheni «Taza qala» aýqymdy telejobasyn qolǵa aldy. Alǵashqy túsirilim Taraz, Shymkent, Túrkistan, Qyzylorda qalalarynda bastaldy.
Buǵan deıin Kazinform saıtynda Shymkent, Túrkistan, Taraz, Qyzylorda, Óskemen jáne Semeı qalalarynyń tazalyǵy jóninde fotoreportaj serııasy jarııalanǵan edi.
