«Taza qala» Balqashta: Týrıstik qalanyń tazalyǵy tekserildi
BALQASh. KAZINFORM — Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy Qaraǵandy oblysynyń monoqalalaryn aralaýdy jalǵastyrady. Kezekti shyǵarylym Qazaqstandaǵy tústi metallýrgııanyń eń iri ortalyǵy ári týrıstik áleýeti bar Balqash qalasynyń tazalyǵyna arnaldy.
Baǵdarlama júrgizýshileri ekige bólinip, qalanyń tazalyǵyna qatysty aqparatty zertteıdi. Biri jaqsy, endi biri jaǵymsyz tustaryn anyqtaıdy jáne bar maǵlumatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrady.
Jarty mıllıon týrıst keledi
Balqash – týrıstik qala. Ótken jyly týrıster aǵyny 385 myń adamǵa jetse, bıyl jarty mıllıonǵa jýyq qonaq qabyldaýdy maqsat tutqan. Demek saıahatshylar qaıta kelýi úshin, jaqyndaryna aıtyp jarnamalaý úshin qalany abattandyrýǵa, tazalyq jaıyn retteýge kóńil bólý qajet. Bul jumystar bastalyp ta ketken. Bastamaǵa kásipkerler de qosylyp, jaǵajaıdy tazalaýǵa úlesterin qosyp keledi.
– Biz árbir tańdy óz aýmaǵymyzdy, barlyq jaǵajaıdy tazalaýdan bastaımyz. Tańǵy 8-de tazalaýdy bastap tazalap, saǵat 10-da kelýshilerge daıyndap qoıamyz. Munyń bári turǵyndarmen qatar týrısterdiń tazalyq mádenıetin qalyptastyrý úshin qajet. Alaıda qazir erejege baǵynbaıtyn demalýshylar da kezdesedi. Olardy beınebaqylaý arqyly anyqtap, tártipke shaqyrýǵa týra keledi. Bizde bári kameraǵa jazylatynyn eskertkende adamdar qatesin moıyndap, aınalasyn retke keltire bastaıdy, – deıdi kásipker Gúljan Maqanalına.
Kásipkerlerden bólek, Balqashtyń qarapaıym turǵyndary da jaǵalaýdyń tazalyǵyn saqtaýǵa óz úlesterin qosyp keledi.
– 2019 jyldyń tamyz aıynda kól jaǵasyna baryp demalǵan edik. Sonda qoqys úıindilerin kórip, Instagram jelisinde senbilik jarııaladym. Osy aralyqta kóptegen eriktiler qatarymyzǵa qosyldy, – deıdi volonter Anar Adambekova.
Súńgýirler kól túbin tazalaıdy
Al Balqashtaǵy Tótenshe jaǵdaılar bólimshesiniń súńgýirleri eki apta saıyn kóldiń túbin tekserip, qoqystan tazartyp otyrady. Ol úshin 6-7 metr tereńdikke túsedi.
– Árıne kóldiń túbinde qoqys kóp. Demalýshylar qaldyryp ketedi, sýǵa tastaıdy. Katermen júrgender de qoqys laqtyrady. Jergilikti ákimdik ótinim bergende bizdiń bólimshe ótinimdi qabyldaıdy jáne jaǵalaýdy tazalaýǵa shyǵamyz, – deıdi súńgýir Oleg Meshalkın.
Qalanyń ortalyǵynda tazalyq deńgeıin sanap eseptep, qorytyndysyn shyǵaryp otyratyn arnaıy ekran ornatylǵan. Bul aqparat kommýnaldyq mekemelerden, kúndelikti ótip turatyn ekoaktsııalardan alynady. Mysaly beısenbi, senbi kúnderi belsendiler, qala turǵyndary, janashyr jandar shahar kóshelerine, kóldiń jaǵasyna shyǵyp aýmaqty qoqystan tazartady.
– Biz 200-300 adamdyq ekoaktsııalar jasaımyz. Sebebi demalýshylar sany óte kóp bolǵandyqtan, jaǵajaılar kún saıyn qoqysqa tolady. Olardy kerekti quraldarmen, konteınerlermen jabdyqtaımyz, – deıdi qala ákiminiń orynbasary Danııar Serikov.
Balqashtyń ınfraqurylymy 80% tozǵan
Barlyq monoqalalar sekildi Balqashta ta kelbeti tozǵan kóne úıler jeterlik. Olardyń kópshiligi ótken ǵasyrda salynǵan. Eskirgen qasbet ber jaǵy, turǵyndardy sý basqan jertóle, eskirgen qubyrlar men káriz júıesi qatty alańdatady. Tipti bir jertólege túsirilim toby bet-aýzyn tumshalap kirýge májbúr boldy.
Balqash qalasynyń ákimi Sapar Sataev qala ınfraqurylymy 80% tozǵanyn moıyndady.
– Sondyqtan bıyl úshinshi jyl qatarynan jylytý men sý júıesin aýystyrý úshin 120 shaqyrymdaı jer qazyp tastadyq. Jyl saıyn 10-15 úıdiń qasbeti men shatyrlaryn jóndep kelemiz. Biraq bıyl biraz qarajat bólip, 94 úıdiń qasbetin boıaý jáne jóndeý bastaldy, – dep suhbat berdi ákim.
Onshaqty jyl buryn qala aýmaǵyna qosylǵan Qońyrat aýdanynyń da kórinisi máz emes. Aýdandaǵy jalǵyz klýb jabylǵan, al onda kitaphana, bı alańy, kınoteatr da bolǵan desedi. Saıabaǵyndaǵy aǵashtar qýrap, tastandy úıler kóbeıgen. Garajdardyń mańy qoqys polıgonyna aınalǵan.
Óz jaýabynda ákim Qońyrat aýdanyndaǵy sý qubyry men jylý júıeleri tolyǵymen aýysqanyn aıtýda.
– Jol máselesine kelsek, qala joldaryn jóndemeıinshe, bul aýdanǵa qarajat bóle almaımyz. Ózim halyqpen kezdesip, osyny túsindirip aıtqanmyn. Klýbtyń jaǵdaıyn qarastyryp jatyrmyz. Oǵan kúrdeli jóndeý kerek pe, álde shaǵyndaý etip salý kerek pe, osyny sheshý kerek. Buryn Qońyratta 12 myń halyq turǵan, sol kezde klýbtyń qajettiligi boldy. Qazir úsh myńǵa jýyq halyq qalǵan, – deıdi ákim.
Qaqpaqtan kartına jasaıtyn turǵyn
ıÝrıı Vorobev óziniń kireberisin plastıkalyq qaqpaqtarmen bezendirdi. Bul ádemilikti jasaý úshin sheber 4 jyl ýaqytyn arnaǵan. Biz úshin qajetsiz qaldyq bolǵan qaqpaqtardy úıinde de kádege jaratypty.
– Alǵashynda kireberis esikti jóndeı bastadym. Sol kezde mýltfılmdegi totyqusty kórip qalyp, esikke sýretin salyp shyqtym. Qazir ol esik saıajaıda tur. Sosyn tutas kireberisti sándeýdi uıǵardym. Aına qoıyp, qabyrǵasyn qaqpaqpen qaptap shyqtym. Qazir úıdi de, kireberisti de qaqpaq-kartınalarmen árlep qoıdym, – deıdi qala turǵyny ıÝrıı Vorobev.
Shaharda tazalyq mádenıetin qalyptastyrý baǵytynda eleýli ister atqarylyp keledi. Mysaly mektepterdiń birinde agrosynyp ashylǵan. Oqýshylar túrli ósimdikti ósirip, jylyjaıda kútip-baptaıdy. Tipti avokado, pıtahaııa sekildi tropıkalyq jemisterdi de ósiredi.
– Biz balalarmen birge óz jylyjaıymyzda jumys istedik. Aldymen mektebimizdiń aýmaǵyn bezendirý úshin gúlder otyrǵyzdyq. Keıin mektep muǵalimderi biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótip, sertıfıkat aldyq. Ony alý úshin emtıhan tapsyryp, ortaq komandalyq bastama paıda boldy. Jylyjaıymyzdy birtutas joba aıasynda paıdalanǵymyz keldi, – deıdi oqytýshy Olga Pochtar.
Qalanyń týrıstik áleýetin arttyrý kerek – Sarapshylar
«Taza qala» júrgizýshileri Abaı qalasy týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymda Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish, QR Eńbek sińirgen sáýletshisi Serik Rústembekov jáne ekolog Eldos Abaqanov tórelik etti.
– Qalanyń turǵyndarynyń mádenıeti, odan bólek ekologııasyn jaqsartýǵa qatysty atqaratyn jumystar unady. Qala ákimdiginiń ashyqtyǵyna da erekshe kóńil bólý kerek. Óıtkeni bar problemalardy jasyrmaı, aldaǵy josparymen bólisti. Jalpy aldaǵy ýaqytta Balqashtyń taza qalaǵa aınalaryna úlken úmit bar, – dedi Eldos Abaqanov.
Sáýletshi Serik Rústembekov Balqash qalasynyń orny tutas Qazaqstan úshin mańyzdy ekenin atap ótti.
– Bul qala úlken kóldiń jaǵalaýynda ornalasqan jáne úlken týrıstik potentsıaly bar. Qalanyń jaǵdaıyna kelsek, ǵımarattarynyń qasbeti tozǵan. Bir zeınetker plastık qaqpaqtardan áshekeılegeni sekildi talpynystar bar, degenmen jalpy qalanyń estetıkasyn tómen baǵalaımyn, – dedi S. Rústembekov.
Óz kezeginde sarapshy Gúldana Ábish qaladaǵy týrızmdi damytý úshin promenadtar qajet ekenin atap ótti.
– Maǵan jaǵalaýdyń janynda óndiristik nysandardyń ornalasýy unamady. Olardy basqa orynǵa aýystyrý kerek. Qalanyń kórikti tustary bar, alaıda paneldik úılerdi jańǵyrtý kerek. Qazir alýan túrli halyqaralyq standarttar bar. Balqashtyń qurǵaq ári ystyq aýa raıyn paıdalanyp, energııa alýǵa da bolady. Qaldyqsyz tehnologııany paıdalansa, qalalarymyz odan saıyn kórkem bolady, – dedi ol.
Jalpy esepte Balqash qalasy 21 upaı alyp, qalalar reıtınginde tórtinshi orynǵa turaqtady. Tizim basynda Astana (28), ekinshi orynda Abaı (24), úshinshi orynda Temirtaý men Hromtaý (22), besinshi orynda Lısakov (21), altynshy orynda Rýdnyı (20), jetinshi orynda Aqsaı jáne Shahtınsk (18) qalalary tur. Sondaı-aq 16 upaı alǵan Stepnogorsk jáne Jitiqara qalalary segizinshi orynda, 14 upaıymen Qulsary toǵyzynshy orynda jáne eń tómengi orynda 10 upaı alǵan Jańaózen qalasy tur.
Eske sala ketsek, «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq.
Telejoba aptasyna 2 ret — dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30–da kórermen nazaryna usynyldy.