Táýelsizdik jyldary taý-ken sektoryna qansha ınvestıtsııa salyndy

NUR-SULTAN. QazAqparat - Qazaqstannyń basty baılyqtarynyń biri – ol paıdaly qazbalary. Álemniń jetekshi elderi ǵalymdarynyń baǵalaýy boıynsha Qazaqstan tabıǵı resýrstar qory boıynsha álemde altynshy oryn alady. Onyń ishinde volfram qory boıynsha 1-oryn, hrom keni– 2-oryn, qorǵasyn jáne myrysh – 5-oryn, mys – 12-oryn, altyn boıynsha 15-oryn. Qazaqstandaǵy negizgi paıdaly qazbalar qorlarynyń jalpy quny 3 trln AQSh dollaryn qurady, al olardyń alynatyn quny 2 trln AQSh dollarynan asady.

Qazaqstanda naryqtyq ekonomıkaǵa kóshkennen keıin bastapqyda ekonomıkalyq quldyraý baıqaldy, keıinnen ol eleýli ósimmen almastyryldy. Naqty JІÓ turaqty baǵada is júzinde ornyqty. Bul kezeń óndirýshi sektordyń, atap aıtqanda munaı jáne taý-ken ónerkásibiniń ósip kele jatqan tabystaryna baılanysty. Búginde óndirýshi sektor Qazaqstan jalpy ishki óniminiń 30% - ǵa jýyǵyn qamtamasyz etedi. Mıneraldyq otynǵa eksporttyq túsimderdiń shamamen 60% -y, al qatty paıdaly qazbalar men metaldarǵa 22% -y tıesili.

Qazaqstan Respýblıkasynyń egemendikke ıe bolýymen, sondaı-aq naryqtyq qatynastardyń qalyptasýymen mıneraldyq-shıkizat kesheniniń áleýetin paıdalanýdyń túbegeıli jańa saıasatyn ázirleý qajettiligi týyndady. Bul kezeń belsendi zań shyǵarý protsesimen sıpattalady. Osylaısha, jer qoınaýyn paıdalaný salasyndaǵy qatynastardy retteýge baǵyttalǵan birqatar mańyzdy zańnamalyq aktiler qabyldandy. 1992 jyly «Jer qoınaýy jáne mıneraldy resýrstardy keshendi óńdeý týraly» Kodeks, 1994 jyly «Investıtsııalar týraly» Zań, 1995 jyly «Munaı týraly» Zań, 1996 jyly «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» Jarlyq, 2010 jyly «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» Zań qabyldandy.

Jer qoınaýyn paıdalaný salasyndaǵy basty jetistikterdiń biri 2017 jyly «100 naqty qadam» Ult jospary aıasynda iske asyrylǵan «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» Qazaqstan Respýblıkasy kodeksiniń qabyldanýy boldy, ol postkeńestik keńistikte alǵash ret taý-ken sektoryna avstralııalyq modeldi engizýdi kózdedi. Jańa zańnamada salany memlekettik retteýdiń ashyq jáne túsinikti ádisterin qamtamasyz etýde, geologııalyq aqparatqa qol jetkizýde, ulttyq standarttardy álemdik standarttarmen úılestirýde úzdik halyqaralyq tájirıbeler engizilgen. Bul qujat geologııalyq barlaýǵa sheteldik ınvestorlardy tartýǵa odan da úlken serpin jasaýǵa baǵyttalǵan.

Júrgizilgen saıası jáne quqyqtyq reformalardyń, jańa qarjy jáne ekonomıkalyq ınstıtýttardyń qalyptasýynyń nátıjesinde mıneraldyq-shıkizat bazasyn paıdalanýdyń ári onyń negizinde joǵary tehnologııalyq ónerkásipti damytýdyń neǵurlym jetildirilgen júıesi quryldy. Belgili bir saıası turaqtylyq, bilimdi adam resýrstarynyń bolýy, jınaqtalǵan jáne tekserilgen geologııalyq aqparattyń úlken kólemi, sondaı-aq qurylǵan lıberaldy zańnamalyq baza elde qajetti ınvestıtsııalyq ahýal qurýǵa múmkindik berdi. Osynyń barlyǵy elge eleýli halyqaralyq ınvestıtsııalar tartýǵa jáne jer qoınaýy ýchaskelerinde jer qoınaýyn paıdalanýǵa mańyzdy lıtsenzııalar/kelisimsharttar jasasýǵa yqpal etti.

QR Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi málimetinshe, Táýelsizdik jyldary Qazaqstanda taý-ken sektorynda shamamen 189,2 mlrd dollar tikeleı sheteldik ınvestıtsııa (96,5 mlrd dollar taý-ken ónerkásibine, 92,7 mlrd dollar geologııalyq barlaýǵa) tartyldy. Qatty paıdaly qazbalar boıynsha jer qoınaýyn paıdalanýǵa ınvestıtsııalar jyl saıyn 2 trln teńge quraıdy, onyń ishinde ǴZTKJ 24 mlrd-tan astam, áleýmettik salaǵa 10 mlrd-tan astam, qazaqstandyq kadrlardy oqytýǵa 4,4 mlrd teńgeden astam.