Táttimbet Kápuly: Qusbegilik dástúrdi jastarǵa qaldyrý – bizge amanat
PETROPAVL. KAZINFORM – Soltústik Qazaqstan oblysynda 21-22 aqpan aralyǵynda qusbegilikten eresekter arasynda HVІІІ QR chempıonaty ótedi.
Jarys Qyzyljar aýdany Beskól aýylyndaǵy «Qulager» ıppodromynda uıymdastyryldy. Chempıonat sońǵy ret Soltústik óńirde osydan 5 jyl buryn ótti. Tartysqa toly jarysqa bıyl elimizdiń túkpir-túkpirinen 100-ge jýyq búrkitshi qatyspaq. Solardyń ishinde Abaı oblysynyń da qusbegileri bar. Kazinform tilshisi osy óńirdiń búrkitshilerin bastap kelgen azamat, Abaı oblysy búrkitshiler qaýymdastyǵynyń prezıdenti Táttimbet Kápulyn áńgimege tartty.
- Chempıonatqa Abaı oblysynan neshe búrkitshi kelip otyr?
- Chempıonatqa bizdiń óńirden tórt búrkitshi qatysady. Abaı oblysynda onshaqty búrkitshimiz. Buǵan deıin irikteýden ótkizip, myqty degenderin ákelip otyrmyz. Byltyrǵy Dúnıejúzilik kóshpendiler oıynynda bizdiń Abaı oblysynyń qusbegisi Bekzat Baıqadamov ekinshi oryn aldy. Astana qalasynyń búrkitshisi Serikbek Kúntýǵan birinshi oryndy, úshinshi oryndy atyraýlyq Arman Qoshqarov degen búrkitshi ıelendi. Ózi Qazaqstan boıynsha komanda jasaqtalyp, osy úsh búrkitshi qatysqan edi.
- Qusbegilik – erteden kele jatqan ónerimiz. Qazirgi betalysy qalaı?
- Qazaqstan boıynsha qusbegilikpen aınalysyp júrgen júz adamdaı bolarmyz. Bul az, kórshi Qyrǵyzstanda kóp, Mońǵolııada mysaly, 400-ge tarta búrkitshi bar. Bizde endi damyp kele jatyr. Óıtkeni jas balalarymyz 9-10 jastaǵy qarshyǵa, ıtelgilerin kóterip, jastar chempıonattaryna qatysyp jatyr. 10-nan 15 jasqa deıin jáne 15 pen 18 jas arasyn qamtyǵan.
21 ǵasyrdyń derti – telefon. Qazirgi balalarymyz qurt jemeıdi. Súıek mújimeıdi. Jaǵy jetilmegen balada kúsh bolmaıdy. Biz bir nárseni kóterý úshin tistenemiz ǵoı. Al tistený úshin jaqta bulshyq et bolýy kerek. Osyndaı osaldaý jerimiz bar.
Desek te, betburysymyz jaman emes. Almaty oblysynda «Jalaıyr Shora» búrkitshiler mektebi bar. Babalarymyzdan jetken óner bizden de qalady, sony kelesi urpaq jalǵasaq, osy dástúrimizdi jastarǵa jetkizsek degen bizdiń armanymyz bar, bul – amanat.
Bul – atadan qalǵan mıras, dástúr, rýhanııatymyz. Bizdiń babalarymyzdyń ereksheligi – aspandaǵy qusty qolyna qondyryp, sonyń tilin taýyp, jer taǵysy túlkimen oınattyra bilgen.
Men qyranmyn - barlaıtuǵyn tóbeden,
Sondaı em ǵoı álmısaqtan, kóneden.
Men nalysam, topyraq bolyp túnerip,
Qýanǵanda aspan bolyp kógerem... – dep aqyndarymyz jyrlaǵan ǵoı. Ózimiz de jigitterimizdi qarshyǵaǵa, suńqarǵa teńep jatamyz. Búrkit – aspannyń serisi, aspannyń patshasy, arystany. Odan myqty qus joq.
- Sizdiń qusbegilikpen aınalysyp júrgenińizge kóp boldy ma?
- 14-15 jyldaı bolyp qaldy. Óz qolymda Qarager degen bir qusym bar. Ákem buryn júırik at ustap, báıgege baptaǵan. Ol kisi 50 jyl muǵalim boldy. Naǵashy atalarymyz búrkitshi bolǵan deıdi. Qazaqtyń qanynda bar nárse ǵoı.
Qusbegilik degen bekzat óner ǵoı. Qustyń ózinen adam tálim-tárbıe alady. Bekzattyǵy, tákapparlyǵy... Bir silkinse myń pále ketedi deıdi, erekshelikteri kóp. Qusyńdy qolyńa qondyryp, tobylǵy sapty qamshyny qaryńa ilip, júırik atyńa minip, tazyńdy ertip júrgenge ne jetsin. Rýhymyz oıanady. Aspandaǵy qyran kelip qolyńa qonsa, 62 tamyryń ııdi, súısinesiń.
- Búrkitti ań patshasyna teńedińiz. Bul qusty baptaý da ońaı emes shyǵar...
- Búrkitti baptaý da, tilin bilý de ońaı emes. Men tek bireýine ǵana toqtalaıyn, aqjemdeý, mysaly. Óte aryqtatýǵa da bolmaıdy, semirip ketse qolǵa qaıtyp kelmeıdi. Búrkit tek tamaq úshin ǵana adamǵa keledi, táýeldi. Búrkitti túlkige salatyn bolsań, ishinde tamaq bolmaýy tıis. Jarap, ushymdy bolýy kerek. Aqjemdeý degen etti alyp, jýyp-shaıyp, sóli men nárinen aıyryp qana qusqa berý, ıaǵnı jegen kezde qorek bolmaýy kerek ol. Arasynda túlki, qoıannyń sanyn juldyrasyń. Jaraǵan kezde ańǵa salasyń.
Túletý degen bar, jazda túleıdi, sol kezde tamaqty mol berý kerek. Bútin qoıandy nemese sýyrdy ákelip beremiz. Túlegen kezde qanaty, quıryǵyn, túbit júnin bárin tastaıdy. Ol qaıta shyǵady. Durys túlemese denesine qaıta kirip, ushqanda bóget bolady. Sondyqtan durys túletýdiń de mańyzy zor.
Biraq qazir ańǵa salýǵa tyıym bar, halyqaralyq búrkitshiler qaýymdastyǵynyń talaby boıynsha. Biz bul uıymǵa kirgennen keıin, ańdy qorlaýǵa bolmaıdy degen talabyn oryndaýǵa mindettimiz. Qazir qolǵa shaqyramyz jáne shyrǵa tartamyz.
- Qusbegilerdiń chempıonaty Soltústik Qazaqstan oblysynda buǵan deıin de ótken eken. Araǵa bes jyl salyp taǵy búrkitshilerdiń basyn qosty, oǵan ne sebep?
- Qyzyljarda ótýiniń óz sebebi bar. Rýhanııatymyzdy kórseteıik, búrkitimizdi aspanynda qalyqtataıyq degen nıet. Munda da qalyń qazaq otyr. Chempıonatqa Atyraýdan, Mańǵystaýdan, búkil Qazaqstannan kelip jatyr qusbegiler. Kelesi Kóshpendiler oıyny 2026 jyly Qyrǵyzstanda Ystyqkólde ótedi. Bıyl osy QR chempıonatynda iriktelgen qus soǵan qatysady.
– Áńgimeńizge raqmet!
Buǵan deıin Qaraǵandy oblysynda eldiń úzdik qusbegileri anyqtalǵanyn jazǵan bolatynbyz.