Tasqyn júıesi 251 ózenniń sý deńgeıin baqylap otyr
ASTANA. KAZINFORM – Elimizdiń birqatar bóliginde sý tasqyny qaýpi áli kúshinde. Byltyr aýqymdy sý tasqyn bolǵanda, apattyń aldyn alatyn aqparattyq júıe jasaý ıdeıasy aıtylǵan edi. Osylaısha mamandar kóktemgi sý tasqynyn boljaıtyn Tasqyn júıesin jasap shyǵardy. Jańa júıe jumysymen Kazinform tilshisi tanysyp qaıtty.
Bul - Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń komandalyq basqarý ortalyǵy. Qazir munda Sý tasqynyna qarsy is-qımyl shtaby jumys isteıdi. Túrli memlekettik organ ókilderi bas qosyp, sý tasqyny qaýpine qatysty ortaq sheshim qabyldaıdy. Ol úshin «Qazgıdromet» memlekettik kásipornynyń derekteri, Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrliginiń TALSIM modeli, tórt mınıstrlik ázirlegen Tasqyn júıesi kómektesedi.
− Tasqyn aqparattyq júıesi – byltyrǵy sý tasqynynan keıin paıda bolǵan ıdeıa. Byltyr óte joǵary qarqyndaǵy tasqyn bolǵanda, memlekettik organdar birigip, osyndaı bir ortaq aqparattyq júıe jasaý kerek degen oıǵa keldi. O basta Tasqyn - Shyǵys jáne Ortalyq Qazaqstanda kishkentaı aýdandarda ǵylymı jumys negizinde jasalǵan modelder edi. Ony byltyrǵy mamyr aıynan bastap qolǵa alyp, jyl sońynda óndiristik qoldanýǵa berdik. Osylaısha, qazir Tasqyn júıesi eldi mekenderdiń ǵaryshtan túsirilgen sýretterin, «Qazgıdromet», Sý resýrstary mınıstrliginiń jáne jahandyq GloFAS modeliniń aqparatyn jınaqtaıdy jáne kún saıyn 251 gıdrobekettiń, ıaǵnı 251 ózenniń sý deńgeıin baqylap otyr, − dep túsindirdi «Qazaqstan ǵarysh sapary» UK» AQ Keńistiktik derekterdi taldaý departamentiniń dırektory Berik Rahymjanov agenttik tilshisine bergen suhbatynda.
Onyń aıtýynsha, 251 gıdrobeket boıynda 330-dan astam eldi meken bar. Olar Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi belgilegen 1 223 sý basý qaýpi bar eldi meken qatarynda. Jyl saıyn sý basý qaýpi bar eldi mekender anyqtalyp, boljamǵa qaraı aýysyp otyrady. Qazirgi kezde aqparattyq júıe 251 gıdrobeket boıynsha derek berip otyr.
Sonymen qatar, Tasqyn jáne sý tasqynyn boljaıtyn halyqaralyq GloFAS júıesi ıntegratsııalanǵan. GloFAS álem boıynsha qaı aımaqta qandaı qaýip baryn, qaı ýaqytta tasqyn bolýy yqtımal ekenin kórsetip otyrady. Mysaly, byltyrǵy sý tasqynyn boljaǵanda osy GloFAS júıesi 80-85% dál aıtqan bolatyn. Mamannyń aıtýynsha, bıyl da qaralyp otyrǵan aımaqtarda sý kórsetkishteri GloFAS júıesimen shamalas bolyp otyr.
− Tasqyn-ǵa tórt derekkózden aqparat kelip túsedi jáne barlyq aqparat salystyryp qaralady. Aqparat kózderi bir-birin túzetip otyrady, ıaǵnı sý deńgeıiniń bıiktigi men eń kóp sýdyń keletin ýaqyty boljanady. Memlekettik organdardyń bir-birimen kelisip sheshim qabyldaýy degen osy. Bárimiz ortaq bir ýaqytty belgileımiz, onymen ártúrli saladaǵy mamandar kelisýi kerek. Sodan keıin ǵana bul eldi mekende qaýip mártebesi anyqtalady jáne sol óńir basshylyǵyna habar jiberiledi, − deıdi B. Rahymjanov.
Óz kezeginde eldi mekender boljam boıynsha qandaı is-shara qabyldaǵany týraly esep berip, keri baılanysqa shyǵady. Kóbinese bul sharalar byltyr jasalyp qoıǵan. Byltyr sýǵa ketken aýyldar qorǵanysh tósenishterin saldy, sý aǵatyn joldardy tazartty. Al tsıfrlyq aqparattyq júıe qosymsha boljamdar berip, sý tasqyny kezeńiniń qaýipsiz ótýine atsalysady.
Tasqyn júıesi kórshi memleketterdiń gıdrobeketterine baqylaý jasamaıdy, degenmen olardan keletin sý jiberý jospary munda da eskeriledi. Máselen, Reseı terrıtorııasynda sý qoımalarynan qandaı sý shyǵyny bolatyny, onyń kúndelikti jospary bar. Sonyń nátıjesinde mamandar, máselen Oral qalasynda sýdyń joǵary deńgeıi qaı kúni bolatynyn baǵamdaı alady. Qazaqstan halyqaralyq kelisimder aıasynda Qytaı, Reseı jáne Ortalyq Azııa elderimen sý tasqyny boıynsha jedel aqparat almasady.
Alaıda Tasqyn júıesindegi sý tasqyny boljamyn kez kelgen adam qaraı almaıdy. Spıker muny aqparattyń sezimtaldyǵymen, kúndelikti ózgerip otyratyn jedeldigimen túsindirdi.
− Bul jerde ár taraptyń óz fýnktsııasy bar. «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» - júıelik ıntegrator, biz Tasqyn júıesin jasap shyqqan soń, ári qaraı oǵan memlekettik organdar arnaıy logın-parol arqyly kirip, jumys isteı alady. Óıtkeni ózderińiz túsinip turǵandaı, bul aqparat óte sezimtal bolyp keledi. Óıtkeni sý deńgeıiniń bıiktigi, onyń shyǵyn kólemin tek mamandar ǵana talqylaý kerek. Kez kelgen maman emes adam kirip, ol jerden durys emes tujyrym jasap, jelige salyp jiberse, áleýmettik negatıvti áserge ákelýi múmkin. Sondyqtan bul tek mamandarǵa arnalǵan, mamandar ózderi talqylap, bir kelisimge keledi, − deıdi joba avtory.
Sý resýrstary mınıstrliginiń habarlaýynsha, qazir Batys jáne Qostanaı oblystarynda sý tasqynynyń qaýipti kezeńi aıaqtaldy. Soltústik, Ortalyq jáne Shyǵys aımaqtarda qar erip jatyr. Al júıe jyl boıy jumysyn júrgize beredi.
− Sý tasqynynan bólek, jazǵy qýańshylyq máselesi bar. Ol jazda bolsyn, qys, kóktem, kúz – jyl saıyn engizilip otyrady. Bul derekter bizge qysqa merzimde, uzaq merzimde árbir kól-ózenderge jaqsy boljam jasaýǵa kómegin beredi. Mysaly, qazir elimizdiń úlken problemasy – Araldyń tartylýy. Tasqyn aqparatynyń arqasynda bolashaq jyldarda basqa da ózen-kólderge analız jasap, jaqsy artyqshylyq beredi. Qazirgi basty maqsat – ár ózen-kólge, sý ótetin jerlerge datchıkterdi qoıyp, sý ólsheý deńgeıi bolsyn, sý kólemi bolsyn, tolyq derekterdi jınaý. Jalpy júıe óz tıimdiligin kórsetti, − deıdi Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi Tsıfrlandyrý departamentiniń bas sarapshysy Álıhan Sálimjanov.
Aıta keteıik, óńirlerde sý basý qaýpin azaıtý jumystary belsendi júrip jatyr. 1 naýryzdan beri Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi men jergilikti organdar 2 mıllıonnan astam tekshe metr sý soryp, 500 myńǵa jýyq qapshyq, 42 myń tonna ınertti materıal tósedi. Іs-sharalar aıasynda 800 shaqyrymnan astam sý burý aryqtary tazartyldy.
Al Sý resýrstary mınıstrligi tasqyn sýyn qabyldaý úshin respýblıkanyń soltústik, batys, shyǵys jáne ortalyq aımaqtarynda iri sý qoımalarynan sý jiberip jatyr. Eldiń shyǵysy men ońtústigindegi sý qoımalarynda sý deńgeıi 80 paıyzdan asty.
Buǵan deıin Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrliginiń orynbasary Nurlan Aldamjarov Qazaqstanda tasqyn qaıtalana bermeý úshin neshe sý qoımasy kerektigin aıtqan edi.