Tarıhı sýret syry: Qoǵam qaıratkeri Sheker Ermaǵambetova jaıly ne bilemiz
ASTANA. KAZINFORM – Qazaq qyzdarynyń arasynan shyǵyp, Qazaq KSR Joǵarǵy keńesi tóralqasy tóraǵasynyń orynbasary syndy eń joǵary laýazymda qyzmet etken Sheker Ermaǵambetovanyń esimin búginde kópshilik bile bermeıdi. Tarıh qatparynda kómeskilenip bara jatqan osynaý kórnekti qoǵam qaıratkeriniń sýreti Kazinform agenttiginiń fotojylnamasynan tabyldy.
Memleket jáne qoǵam qaıratkeri Sheker Ermaǵambetova 1903 jyly Qyzylorda oblysynyń Jalaǵash aýdanynda dúnıege kelip, Almaty qalasynda 1986 jyly ómirden ozdy. Keńes partııa mektebin, Joǵary kommýnıstik aýyl sharýashylyǵy mektebin bitirgen.
1929 jyldyń jeltoqsanyna deıin aýdandyq keńshar odaǵynda jumys istep júrgen Shekerdi ólkelik áıelder bólimi mal jáne sút mamandaryn ázirleıtin ólkelik áıelder kýrsyna jiberedi. Ony bitirgen soń qaıtadan burynǵy qyzmetine qabyldanady. Qabileti men iskerligin baıqatqan ol sol jyly partııa qataryna qabyldanady. Bul senim ony burynǵydan da qanattandyryp, jaýapkershiligin kúsheıtedi.
Qyzylorda oblystyq partııa komıtetiniń joldamasymen Qazaqstan ólkelik partııa-keńes mektebine túsip, 1932 jyly bitirgennen keıin Aqmolanyń Nura aýdandyq partııa komıtetinde nusqaýshy ári balalar úıiniń meńgerýshisi qyzmetin atqarady.
1938 jylǵa deıin Ortalyq Qazaqstan oblystyq partııa komıtetinde áıelder bóliminiń meńgerýshisi, Qazaly aýdandyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy, Jańaqorǵan aýdandyq partııa komıtetiniń 1-hatshysy bolyp istedi.
1938 jáne 1955 jyly Qazaq KSR Joǵarǵy keńesine depýtat bolyp saılanyp, Qazaq KSR Joǵarǵy keńesi tóralqasy tóraǵasynyń orynbasary qyzmetin 17 jyl boıy atqardy.
1955-1959 jyldary Qazaq KSR Joǵarǵy keńesi tóralqasynda marapattaý bóliminiń meńgerýshisi boldy.
Á. Tájibaev atyndaǵy Qyzylorda oblystyq ámbebap ǵylymı kitaphana dırektory Nurlybek Myńjas pen Qyzylorda oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıi qorynyń bas saqtaýshysy Kenje Ibragımova usynǵan taǵylymy mol tarıhı sýretter men sol kezeńdegi gazet tigindilerine kóz júgirte otyryp, Sheker Ermaǵambetqyzy ǵumyrnamasyndaǵy atqarǵan qyzmetinen bólek aıtýly oqıǵalardyń biri 1943 jyly Ýkraına maıdanynda jaýmen alysyp jatqan jaýyngerlerge azyq-túlik, kıim-keshek tıelgen eshalondy bastap barýy bolǵanyn baıqadyq.
Keıipkerdiń ózi de bul oqıǵa jaıynda soǵystan keıingi jyldary jaryq kórgen merzimdi basylymdardyń birine bergen suhbatynda bylaı dep eske alady:
«Almatyda jasaqtalǵan dıvızııa 1943 jyly Ýkraına maıdanynda jaýǵa qarsy soǵysyp jatqan-dy. Ómir men ólim beldesken shaq. Osy dıvızııanyń jaýyngerlerine arnap respýblıka eńbekshileri azyq-túlik pen kıim-keshek tıelgen eshalondy basqaryp aparý meniń úlesime tıdi. Biz attanatyn kúni vokzal basyna halyq tolyp ketti, árqaısysynyń qolynda sálem-saýqattary bar. Meni tanıtyn kisiler: «Sheker, mynany meniń balama, kúıeýime, aǵama, inime tabys et», - dep dorbalaryn qolyma ustatyp jatyr. Kóńilderin qımaı bárin alýǵa tyrystym. Maǵan jete almaı jatqan turǵyndarǵa radıo arqyly: «Joldastar, sálemdemelerińiz ben hattaryńyzdy vagondardaǵy kisilerge aparyp tapsyryńyzdar!» - dep habarlattym. Qalyń top vagondarǵa qaraı júgirdi. Respýblıka aýmaǵynan shyǵyp ketkenshe jol-jónekeı eshalonǵa oramalyn, bórkin bulǵap: «Toqta!» - dep belgi bergender de kóp boldy. Iá, sonymen qarsha boraǵan oq astynda 20 qarashada Poltavadan 50 shaqyrym jerden «Novye Sanjary» degen shaǵyn stansaǵa kelip toqtadyq. Syılyqtarymyzdy tabys etip, kelesi kúni delegatsııany 7-armııanyń qolbasshysy, general-polkovnık, Keńes odaǵynyń batyry Shýmılov qabyldady. Shtabqa soǵys keńesiniń músheleri túgel jınalyp, jerlesterimizdiń Otan soǵysy maıdanynda tamasha erlik kórsetip júrgenin aıtty. Shýmılov armııasyndaǵy 6 jaýyngerge saltanatty jaǵdaıda Qazaq KSR Joǵarǵy keńesiniń gramotalaryn tapsyryp, atqyshtar korpýsyna attandyq. Ony Keńes odaǵynyń batyry, general-maıor Ǵanı Safıýllın basqarady. Ózderine qaraı zymyrap kele jatqan eki mashınany kórgen mergen jigitter sap túzep tura qaldy. Munda 3 kún bolyp, 32 adamǵa gramotalar tapsyrdyq. Safıýllın bizdiń qurmetimizge barlaýshylarǵa tiri fashısti ustap ákelýge tapsyrma berdi, birneshe saǵattan soń olar bir nemis soldatyn alyp keldi. Odan keıin general-maıor Kozaktyń basqarýyndaǵy gvardııalyq dıvızııaǵa bardyq, jerlesterimizge respýblıkanyń Joǵarǵy keńesi Qazaq KSR halyq komıssarlary keńesiniń hatyn tabys ettik, 100 jaýyngerdi gramotamen nagradtap, sonda 5 kún aıaldadyq. Bir keshte jaý samoletteri shtab pen biz otyrǵan blındajdyń mańyn bombylady. Biz tyldyń jaǵdaıyn, halyqtyń ystyq sálemin aıtyp, tez jeńiske jetýge tilektestik bildirip, qaıta jolǵa shyqtyq».
Sheker Ermaǵambetqyzy maıdan dalasynan oralǵannan keıin respýblıkalyq basylymdardyń biriniń 1943 jyldyń 30 qarashasynda jaryq kórgen sanynda «Kazahstan v dnı otechestvennoı voıny» degen taqyryppen maqala jarııalady. Onda Qazaqstan halqynyń qorǵanys qoryn qurý bastamasyn úlken qulshynyspen qabyl alǵandyǵyn jazady.
«Soǵys bastalǵannan beri Qazaqstan boıynsha eldiń qorǵanys qoryna tank qarastyrýǵa aqshalaı jáne oblıgatsııa túrinde 379 mln rýbl jáne ushaq qurastyrýǵa 477,6 mln rýbl jınaldy. Respýblıkamyzdyń sharýalary qorǵanys qoryna myń tonna aýyl sharýashylyǵy ónimin tapsyrdy. Qalalarda, aýyldarda jyl saıyn Qyzyl armııa úshin jyly kıim-keshek jınaýǵa baǵyttalǵan tamasha qozǵalys júzege asyrylady. Qazaqstan eńbekkerleri 2 500 000 danadan astam jyly kıimdi maıdanǵa jóneltti. Qazaqstannan armııa bólimshelerine Otan qorǵaýshylarǵa súıispenshilik belgisi retinde 1500 vagon túrli azyq-túlik syılyǵy jiberildi. Keńes halyqtarynyń dostyǵy nemis basqynshylarynan azat etilgen eldiń tyl aýdandaryna kómek kórsetýde de anyq baıqaldy. Atalǵan aýdandardyń sharýashylyǵyn qalpyna keltirý úshin Qazaqstannyń keńsharlary 13 myń bas jiberdi. Sonymen qatar azat etilgen aýdandarǵa kóptegen aýyl sharýashylyǵy mashınasyn, traktorlar men ártúrli qural-jabdyqtar jiberdi», - dep atap ótedi Sheker Ermaǵambetqyzy.
Barlyq sanaly ǵumyryn, erik-jigerin, bilimin eliniń damýyna, beıbit kúnniń týýyna jumsaǵan ardaqty jannyń eńbegi eleýsiz qalmady. El, halyq aldyndaǵy sińirgen eńbekteri úshin Sheker Ermaǵambetova «Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet belgisi» ordenderimen, kóptegen medalmen marapattalǵan, Qazaqstan Kompartııasynyń 8 sezine delegat bolyp qatysyp, 4 ret Ortalyq Komıtettiń músheligine saılanǵan. Búginde Jalaǵash aýdanyndaǵy №246 orta mektepke, Qyzylorda qalasyndaǵy bir kóshege esimi berilgen.
Aıta keteıik, Kazinform óziniń 105 jyldyǵy aıasynda 1929 jyldan bastalatyn biregeı fotoarhıvin qalpyna keltirdi. Sonyń ishinde 1951 jyly túsirilgen túıeshiniń sýreti bar. Sol tarıhı kezeńniń erekshelik-kórinisterin agenttik tilshisi anyqtap kórdi.