«Tarıhı sapar»: Qazaqstan men Koreıa arasyndaǵy qatynastyń jańa belesi týraly elshimen suhbat
2024 jylǵy 12 maýsymda Koreıa Respýblıkasynyń Prezıdenti ıÝn Sok Eldiń Qazaqstanǵa memlekettik sapary ótti. Qasym-Jomart Toqaev bul sapardy tarıhı sapar dep atady. Eki eldiń basshylary birqatar ekijaqty qujatqa qol qoıdy. Koreıa basshysy saparyndaǵy josparlaǵan maqsatyna jetti me? Koreıa Qazaqstanǵa qandaı tehnologııalardy usyna alady? Sapardyń nátıjesine qatysty basqa da suraqtardy Kazinform tilshisi Qazaqstandaǵy Koreıa Respýblıkasynyń tótenshe jáne ókiletti elshisi Chjo Te-ıkke eksklıýzıv suhbatynda qoıdy.
- Koreıa Respýblıkasy Prezıdentiniń Qazaqstanǵa memlekettik saparynyń barlyq josparlanǵan maqsaty oryndaldy ma?
- Prezıdent ıÝn Sok Eldiń Qazaqstanǵa memlekettik sapary Koreıa men Qazaqstan arasyndaǵy 2009 jyly qurylǵan strategııalyq seriktestikti odan ári nyǵaıta tústi.
Atap aıtqanda, osy sapar barysynda eki el basshylary joǵary deńgeıdegi kelissózder men resmı qabyldaýǵa ǵana emes, dostyq túski as, bıznes-forým, koreı-qazaq birlesken mádenı keshi sııaqty is-sharalarǵa da qatysty.
Sonyń arqasynda eki el basshylary senim men dostyqty nyǵaıtty. Memleket basshylarynyń joǵary qyzyǵýshylyqtary aıasynda bul sapar eki el arasyndaǵy barlyq saladaǵy, sonyń ishinde saıasat, ekonomıka, qoǵam jáne mádenıettegi ózara tıimdi yntymaqtastyqty tereńdetý men damytýdyń mańyzdy qozǵaýshy kúshine aınaldy.
Prezıdent Toqaevtyń osy sapar aldynda Koreıa jarııalaǵan Koreıa Respýblıkasy men Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy yntymaqtastyq jónindegi «K-Silk ROAD» bastamasyn qoldaıtynyn aıtqanyn erekshe atap ótýge bolady.
Prezıdent Toqaev 2025 jyly bizdiń elimizdiń alǵash ret Koreıa-Ortalyq Azııa sammıtin ótkizý sheshimin de quptady.
- Sapar barysynda eń mańyzdy ekijaqty qujattar qandaı boldy jáne qandaı somaǵa qol qoıyldy?
- Sapardyń nátıjesinde eki eldiń úkimetteri, tıisti mekemeler men kompanııalar arasynda ártúrli baǵyttaǵy 36 mańyzdy kelisimge qol qoıyldy.
Kelisim qujattarynyń árqaısysy eki eldiń jekelegen salalardaǵy erekshelikterin, suranysy men kúsh-jigerin kórsetedi. Sondyqtan osy salalardyń árqaısysy boıynsha yntymaqtastyqty nyǵaıtý óte mańyzdy jáne barlyq yntymaqtastyq qujaty biz úshin qundy.
Ekonomıka jáne ónerkásip turǵysynan alǵanda, eki eldiń bir-birin tolyqtyratyn ekonomıkalyq jáne ónerkásip qurylymdary bar ekenin eskere otyryp, men munaı, gaz jáne elektr energetıkasy sııaqty energetıka jáne ınfraqurylymdaǵy, sondaı-aq mańyzdy mıneraldar jetkizý tizbegindegi yntymaqtastyq salalarynda úlgili jetistikter baıqalady dep oılaımyn.
Qazaqstan energetıkalyq qory bar paıdaly qazbalarǵa baı memleket bolsa, Koreıa – joǵary bilikti kadrlary men joǵary tehnologııalary bar el. Eger eki el ózderiniń myqty salalaryndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıta tússe, bul olardyń tıisti sektorlarynda sınergııa qurýdyń tıimdiligin arttyryp qana qoımaıdy, sonymen qatar eki el ekonomıkasynyń ózara tıimdi ósýine serpin beredi.
Koreıa kóshbasshysynyń Qazaqstanǵa memlekettik sapary aıasynda jasalǵan yntymaqtastyq qujattarynda tıisti jobalardyń qarjylaı kólemi naqty kórsetilmegen, sondyqtan nátıjelerdi baǵalaýda shekteý bar.
Alaıda, energetıka, ınfraqurylym jáne mańyzdy mıneraldardy jetkizý tizbegi boıynsha yntymaqtastyq týraly kelisim qujattarymen baılanysty jobalar bar jáne bolashaqta yntymaqtastyq damyp kele jatqandyqtan, júzege asyrylyp jatqan jobalardyń san jaǵynan nátıjesi artady dep kútýge bolady.
- Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan-Koreıa bıznes-forýmynda: «Ońtústik Koreıanyń jasandy ıntellektige, robotty tehnıkaǵa jáne bıotehnologııaǵa negizdelgen ınnovatsııalyq agrotehnologııasyn engizýge múddelimiz» dedi. Koreıa Respýblıkasy Qazaqstanǵa qandaı tehnologııalardy usyna alady?
- Qazaqstan - Ortalyq Azııadaǵy úlken aýmaqta bıdaı óndiretin jáne eksporttaıtyn jalǵyz memleket, salystyrmaly túrde qysy uzaq. Sondyqtan aýyl sharýashylyǵy jasandy ıntellekti paıdalanatyn smart fermalar sııaqty ınnovatsııalyq agrotehnologııalardy engizý arqyly jańa sala retinde damıdy dep kútilýde.
Tsıfrlyq tehnologııalardy paıdalanatyn smart ferma (ıntellektýaldy ferma) – jylyjaılarda, shyny jylyjaılarda, AKT tehnologııalaryn úılestire otyryp, egin men mal ósirý ortasyn ońtaıly jaǵdaıda qashyqtan jáne avtomat túrde ustaýǵa, ony shekteýsiz basqarýǵa múmkindik beretin tehnologııalar.
Bul tehnologııany paıdalana otyryp, egin jáne mal sharýashylyǵy ónimderin óndirýdi ulǵaıtýǵa, jumys ýaqytyn qysqartýǵa, egin jınaý ýaqyty men ónimdi boljaýǵa, egin jáne mal sharýashylyǵy ónimderiniń sapasyn jaqsartýǵa bolady.
Koreıa úkimeti koreı kompanııalarymen birlesip Taıaý Shyǵys, Ortalyq Azııa jáne Avstralııa sııaqty elderdegi aqyldy ferma yntymaqtastyǵyn ilgeriletýde jáne osy jyldyń aqpanynan bastap bes aqyldy fermany qoldaý ortalyǵy quryldy. Onyń ishinde Saýd Arabııasy, Kýveıt, Ázerbaıjan jáne Avstralııadaǵy Koreıa Respýblıkasy Bas konsýldyǵynyń kommertsııalyq bólimin (KOTRA) ataýǵa bolady.
Qazaqstan naryǵyna shyqqysy keletin koreı kompanııalary KOTRA arqyly jergilikti seriktester men jobalardy izdeýde, quqyqtyq keńester men naryqty zerdeleýde qoldaý ala alady, bul jergilikti kompanııalarmen yntymaqtastyqty jeńildetedi.
Bıyl qazanda KOTRA kompanııasynyń K-Smart Farm Roadshow kórmesin ótkizý josparlanyp otyr, ol eki eldiń aýylsharýashylyǵymen baılanysty aqyldy kompanııalaryn biriktiredi, sondyqtan osy salalardaǵy yntymaqtastyqtyń praktıkalyq nátıjeleri kútilýde.
- Ońtústik Koreıa prezıdenti ıÝn Sok El «Qazaqstannyń baı mıneral resýrstary men Koreıanyń tehnologııalyq múmkindikterin biriktire otyryp, elder negizgi paıdaly qazbalardy jetkizý tizbegin nyǵaıtýǵa kelisti» dep málimdedi. Osy kelisim týraly tolyǵyraq aıtyp bere alasyz ba? Al mańyzdy mıneraldar Ońtústik Koreıa ekonomıkasyna qanshalyq qajet?
- Bul sapardyń aıasyndaǵy ekonomıkalyq saladaǵy eleýli jetistikterdiń biri mańyzdy mıneraldardy jetkizý tizbegindegi yntymaqtastyqty keńeıtý boldy. Mundaı mıneraldarǵa baı Qazaqstan men mıneraldy óńdeýdiń ozyq tehnologııalary men suranysqa ıe ónerkásipteri bar Koreıa óz salalarynda ózara yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa kelisti.
Naqtyraq aıtqanda, mańyzdy mıneraldardy birlesip barlaýdan bastap ıgerýge, óńdeýge jáne kommertsııalandyrýǵa deıingi tsıkldiń barlyq kezeńinde yntymaqtastyqtyń negizin qurý maqsatynda eki eldiń ónerkásip mınıstrlikteri arasynda mańyzdy mıneraldardy jetkizý tizbegindegi yntymaqtastyq týraly ózara túsinistik memorandýmyna qol qoıyldy. Eger barlaýdy birlesip atqarý ekonomıkalyq turǵydan tıimdi bolatyny rastalsa, onda koreıalyq kompanııalarǵa olardy ıgerýge qatysýǵa basym quqyqtar beriledi.
Sonymen qatar, eki el osy Memorandýmnan nátıjelerge qol jetkizý úshin úkimetter arasynda mańyzdy mıneraldardy jetkizý tizbegi boıynsha Koreıa-Qazaqstan dıalogyn bastaý týraly sheshim qabyldady.
Úkimetaralyq yntymaqtastyqtan basqa, eki eldiń ǵylymı mekemeleri men kompanııalary arasynda mańyzdy mıneraldardy jetkizý tizbegindegi yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
Solardyń biri – Koreıanyń geologııa jáne mıneraldyq resýrstar ınstıtýty (KIGAM) jáne SK Ecoplant arasynda «Taý-Ken Samuryq» (Qazaqstan) kompanııasymen qol qoıylǵan elektromobıl akkýmýlıatorlarynyń negizgi shıkizaty – lıtıı kenishterin barlaý jáne ıgerý salasyndaǵy ózara túsinistik pen yntymaqtastyq týraly memorandým.
«Koreıa tehnologııalardy damytý ınstıtýty» men Qazaqstannyń «Ulttyq tehnologııalyq boljaý ortalyǵy» RMK qol qoıǵan sırek metaldardy kommertsııalandyrý boıynsha tehnıkalyq yntymaqtastyq týraly taǵy bir memorandým.
Koreı ekonomıkasyna sırek jer metaldarynyń qanshalyqty qajet ekenin naqty masshtabta aıtý qıyn, biraq Koreıa jartylaı ótkizgishter men elektr kólikteri sııaqty materıaldardy óndirýshi jáne eksporttaýshy el bolǵandyqtan, sırek metaldar – bul ónimderde qoldanylatyn negizgi shıkizat. Sondaı-aq, bolashaqta ekonomıkamyzdyń jáne ındýstrııanyń básekege qabilettiligin damytýdyń negizgi resýrsy. Sondyqtan suranys odan ári ósedi dep kútilýde.
- Sońǵy bir jylda Qazaqstanǵa Ońtústik Koreıadan qansha týrıst keldi? Ońtústik Koreıadan Qazaqstanǵa týrıster aǵyny artyp jatyr ma?
- Koronavırýs pandemııasynan keıin ótken jyly Qazaqstanǵa 23 928 koreılik azamat (Koreıa týrıstik uıymy, Qazaqstan statıstıkasy) keldi.
Naqty sandarǵa toqtalatyn bolsam, pandemııa kezinde 2021 jyly 6,4 ese – 3 744 adamǵa jáne 2022 jyly 51,3% – 15 811 adamǵa ósti. Bul kórsetkish pandemııaǵa deıingi kórsetkishten (2019 jyly 40 180) tómen bolsa da, sońǵy statıstıkalyq málimetter pandemııa aıaqtalǵannan beri Qazaqstanǵa keletin koreıler sanynyń qarqyndy ósip kele jatqanyn kórsetedi.
Eki el arasyndaǵy saýda men ınvestıtsııa kólemi artyp, kompanııalardyń iskerlik belsendiligi keńeıgen saıyn Qazaqstanǵa keletin koreılerdiń sany aldaǵy ýaqytta da arta túsedi dep kútilýde.
Atap aıtqanda, bıylǵy maýsymnyń ortasynan bastap Inchhon men Astana áýejaılary arasynda aptasyna eki ret bolatyn tikeleı áýe qatynasynyń qaıta jandanýynan Qazaqstanǵa keletin koreıler kóbeıedi degen úmit bar.
- Qazaqstan Ońtústik Koreıany nesimen qyzyqtyrady? Qazaqstan Ońtústik Koreıaǵa qansha ınvestıtsııa saldy? Sizdiń elde qazaqstandyq qansha kompanııa jumys isteıdi jáne ekonomıkanyń qaı salasynda?
- Qazirgi ýaqytta qazaqstandyqtar koreı doramalary men fılmderi, kosmetıka jáne salaýatty tamaqtaný, kólik, koreı taǵamdary sııaqty tutynýshylyq ónimder jáne koreı tili, jalpy Koreıaǵa qatysty túrli salaǵa qatty qyzyǵatyny belgili. Qazaqstan úkimeti de koreı kompanııalarynyń Qazaqstanǵa ınvestıtsııa quıýyna úlken qyzyǵýshylyq tanytady.
Ekinshi jaǵynan, Koreıaǵa ınvestıtsııa salǵan qazaqstandyq kompanııalar az. Koreıanyń Saýda, ónerkásip jáne energetıka mınıstrliginiń málimetinshe, qazaqstandyq kompanııalar Koreıaǵa ınvestıtsııa salatyn salalar negizinen kóterme jáne bólshek saýdaǵa qatysty bolsa, sodan keıin qonaqúı bıznesi, azyq-túlik qyzmeti, kólik, qoıma jáne jyljymaıtyn múlik bar.
Koreıadaǵy salalar boıynsha qazaqstandyq kompanııalardyń ınvestıtsııa kóleminiń úlesi: kóterme jáne bólshek saýda – 97%, qonaqúı bıznesi jáne qoǵamdyq tamaqtaný – 0,8%, kólik jáne qoıma bıznesi – 0,7%, jyljymaıtyn múlik – 0,7%, óńdeý ónerkásibi – 0,5% t.b.
1992 jyldan bastap 2023 jyldyń qyrkúıegine deıin qazaqstandyq kompanııalardyń Koreıaǵa salǵan ınvestıtsııasy jıyntyq túsimder boıynsha 11 mıllıon dollardy jáne jıyntyq deklaratsııalar boıynsha 65 mıllıon dollardy quraıdy.
Koreıada bıznes júrgizetin qazaqstandyq kompanııalardyń naqty sanyn aıtý múmkin emes, óıtkeni jarııalanǵan statıstıka joq, biraq 1992 jyldan bastap 2023 jyldyń qyrkúıegine deıin Koreıaǵa ınvestıtsııa salǵan qazaqstandyq kompanııalardyń sany jıyntyq esep boıynsha 160, al Koreıaǵa is júzinde ınvestıtsııa salǵan qazaqstandyq kompanııalardyń sany 109 boldy.
Koreıa Prezıdentiniń Qazaqstanǵa memlekettik sapary barysynda qol qoıylǵan birqatar yntymaqtastyq qujattaryn eskere otyryp, biz eki el arasyndaǵy taý-ken ónerkásibi, óńdeý ónerkásibi jáne qyzmet kórsetý salalaryndaǵy bolashaq ekonomıkalyq yntymaqtastyq pen almasýdy nyǵaıtýǵa nıettimiz.
