Tarıf daýy: uıaly baılanys nege qymbat?
ASTANA. KAZINFORM – Jyl basynan beri keı uıaly baılanys tarıfiniń baǵasy artty. Qazir ortasha ósim shamamen 25 paıyzǵa jetken. Operatorlar aqyny áli de kótermek. Bul jańalyq halyqtyń áleýmettik ahýalyna qalaı áser etedi? Kompanııalardyń baǵa saıasaty qanshalyqty zańdy? Kazinform tilshisi mán-jaıdy saraptap kórdi.
Eń tómengi qosylǵan qun – 500 teńge
Ózgergen baǵanyń alǵashqy salqyny aqpanda sezildi. Jyl basynda Activ – 23, TELE2 – 4 tarıftiń baǵasyn kóteretinin habarlaǵan edi. Sol-aq eken ózge operatorlardyń tyǵyny ashylyp, baǵa kóterýden «jarys» bastaldy. Tarıfterge qosylǵan qun 500 ben 1500 teńgeniń aınalasyna asyp, keı arzan tarıfterge qosylý shektelgenin baıqadyq.
Qazir de jaǵdaı ońyp turǵan joq. Ótken aıda uıaly baılanys operatorlary tarıfterde taǵy ózgeris bolatynyn jarııalaǵan. Ondaǵy kórsetkish te ósim bolatynyn kórsetýde. Zań boıynsha tutynýshyǵa bir aı buryn eskertý mindettemesin esepke alsaq, kelesi kezeń sáýirdiń sońyna týra kelýi tıis.
Osy oraıda uıaly baılanys operatorlary 3 aıda baǵa saıasatyn qalaı ózgertkenin baǵamdap kóreıik. Tarıfter ataýyn atamaı, baǵadaǵy shartty aıyrmany ǵana tizbekteýdi sheshtik:
· Beeline 8 tarıfke – 1000 teńgeden;
· TELE2 27 tarıfke – 1000-2800 teńge aralyǵynda;
· Altel 18 18 tarıfke – 1000-3000 teńge aralyǵynda;
· Kcell – 500-1000 teńge aralyǵynda;
· Activ – 500-1000 teńge aralyǵynda qun qosqan.
Buryn muraǵattyq tarıftiń baǵasyna tıispeıtin jaqsy úrdis bar-tyn. Kezinde qanshaǵa qosyldyńyz – solaı ózgerissiz qalatyn. Mysaly, 3 jyl bir tarıfti paıdalandyńyz delik, aılyq tólemi – 1500 teńge. 3 jyldan keıin de sol tarıf, sol baǵa ózgermeıtin. Ýaqyt óte jańa abonent qosyla almaıtyn muraǵattyq tarıfke aınalǵanda da bul múmkindik saqtalatyn edi. Búginde mundaı artyqshylyqtyń ózi artyq aqsha tóleýge kedergi bolmaı tur. Óıtkeni operatorlardyń baǵa saıasattynda muraǵattyq tarıfterdi qalys qaldyrǵan joq.
Sonymen, bul jaǵymsyz úrdistiń sebebi ne, tarıf baǵasy nege kóterildi? Komanpanııalar uıaly baılanystyń qymbattaýyn ekonomıkalyq jáne strategııalyq sebepke súıeıdi. Aıtýlarynsha, ınflıatsııa, tutynýshy sanynyń artýy, materıaldyq bazany jańartý talaby osy ózgeriske ákelgen.
«Abontólemniń ózgerýi jaǵymdy jańalyq emes ekenin túsinemiz. Alaıda jelilerimizdi damytý men jańartý, oǵan qyzmet kórsetý men jóndeý shyǵyndarynyń ósýine baılanysty tarıftiń baǵasyn ózgertýge májbúrmiz. Tarıf qunyna ınflıatsııa jáne basqa da syrtqy faktorlar áser etedi», – delingen Altel operatorynyń resmı habarlamasynda.
Kcell/Activ-tiń jaýaby da Tele2/Altel operatorlarymen mándes. Al Beeline saıasatynyń qalyptasýy men qubylýy týraly saraptama kómegimen «aqtalǵany» baıqalady. Onda jeli júktemesi, ınflıatsııa, AT-júıeleri sekildi máseleler qarjy talap etetini aıtylǵan. Ásirese teńgeniń qunsyzdanýyn argýment esebinde paıdalanyp, tipti «sońǵy bes jylda dollar shamamen 1,4 ese qymbattady, bul óz kezeginde shyǵyndarǵa aıtarlyqtaı áser etedi» dep topshylaǵan.
«Biz de azyq-túlik, janar-jaǵarmaı jáne jyljymaıtyn múliktiń burynǵy baǵasyn eske alamyz, biraq álem ózgerýde jáne sizge sapaly qyzmet kórsetýdi jalǵastyrý úshin bizge ózgerý kerek. Baǵany kóterýge baısaldy ári jaýapkershilikpen qaraıtynymyzǵa senińiz. Biz naryqtaǵy ortasha deńgeıden tómen tarıf josparlaryn ǵana túzetemiz, olardy birtindep ózgertemiz», – deıdi Beeline.
Alaıda ekonomıkalyq qıyndyq baǵaǵa áser etti degenge sený qıyn. Sebebi baılanys salasyndaǵy kompanııalardyń tabysy az emes, joq degende shyǵynyn jabýǵa jetedi. Mysaly, Ulttyq statıstıka bıýrosy ótken jyly qańtar-qyrkúıek aılaryndaǵy baılanys operatorlarynyń tabysyn 1 trıllıon 3 mıllıard teńge dep kórsetken – 2023 jylǵy sáıkes kezeńnen 12 paıyz joǵary. Qazaqstandyqtar telefon baılanysy qyzmetine – 22 mlrd teńge (jyldyq ósim 3 paıyz), ınternet jelisi qyzmetine – 520 mlrd teńge (+25%), uıaly baılanys qyzmetine – 175 mlrd teńge jáne basqa telekommýnıkatsııalyq qyzmetterge 191,4 mlrd teńge (+4%) jumsaǵan.
3 vs 400: monopolııa maıdany
Jasyratyny joq, kóz ashqaly sanaýly uıaly baılanys operatoryn kórdik. Naryqta aty men klıentter bazasy qalyptasyp úlgergen tek 3 kompanııa tanys. Al qalǵany she? Qalǵany degenimiz, 400-den astam kommýnıkatsııalyq ónimge qatysty aıtyp otyrmyz. Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttiginiń málimetine súıensek, 2017 jyldan beri Qazaqstan aýmaǵynda tirkelgen otandyq baılanys operatorlarynyń jalpy sany — 422. Al bizdiń biletinimiz Beeline, TELE2, Altel, Kcell, Activ-ten ári aspaıdy...
Buǵan memleket saıasaty men bıznes sektordaǵy ymyra sebep boldy desek artyq emes. Qazirge deıin iri jáne memlekettiń úlesi bar kompanııalar basymdyq pen múmkindikke ıe bolyp otyr. Mol qarjy salǵan jobalar ǵana aýqymdy naryqqa qol jetkizip jatty. Báseke az, tabys mol, baqylaý bosań.
Osy oraıda naqty kompanııalarda memlekettiń úlesi baryn bilmekke Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigine saýal joldaǵan bolatynbyz. Anyqtalǵandaı, naryqtaǵy operatorlardaǵy memlekettiń úles salmaǵy ártúrli. Keıingi ýaqytta sheteldiń osy kompanııalardy menshikteý úrdisi bastalypty.
«Qazirgi ýaqytta el aýmaǵyndaǵy uıaly baılanys naryǵynda «Ksell» AQ (Kcell/Activ), «Mobaıl Telekom-Servıs» JShS (Tele2/Altel) jáne «KaR-Tel» JShS (Beeline) operatorlary qyzmet kórsetedi. Onyń ishinde «Ksell» AQ-ǵa memlekettiń qatysýy bar, al «Mobaıl Telekom-Servıs» JShS-da (2025 jyldyń beri) jáne «KaR-Tel» JShS-da sheteldik kompanııanyń úlesi bar», – delingen agenttik jaýabynda.
Aıta keteıik, sońǵy taldaý boıynsha «Qazaqtelekom» AQ kompanııalar tobynyń («Ksell» AQ, «Mobaıl Telekom-Servıs» JShS) naryqtaǵy úlesi 63 paıyz bolsa, 37 paıyz «KaR-Tel» JShS-nyń úlesinde. Demek, tirkelgen qalǵan 400 operatordyń aty bar da, zaty joq.
Qoǵamda uıaly baılanys operatorlary arasyndaǵy báseke máselesi kóterilgenine kóp boldy. Sarapshylar basty qaýipti aýyzjalasqan áreketten kórgen, ıaǵnı kompanııalar tutynýshylarda basqa tańdaýdyń joǵyn bilip, birlese tarıf baǵasyn ósirýi múmkin degen bolatyn. Búginde boljam aına-qatesiz oryndalǵandaı kórinedi.
Halyk Finance Taldaý ortalyǵynyń sarapshysy Madına Qabjalalova memlekettiń shekten tys aralasýy da qate sheshim bolýy yqtımal degen pikirde.
«Tarıf baǵasynyń ósýi – naryqtaǵy oıynshylar sanynyń azdyǵy. Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi uıaly baılanys qyzmetteri naryǵyndaǵy básekelestik problemalary týraly kópten beri aıtyp keledi. Memlekettik kompanııanyń jalpy naryqtaǵy úlesi basym – 63%. Bul jaǵdaı táýekel týdyrady. Sebebi olar ózara sóz baılasýy múmkin.
Memlekettik kompanııa naryqta basymdyqqa ıe. Degenmen birneshe jyl buryn halyqaralyq operatorlar naryqta bolǵan kezde ol aıtarlyqtaı básekege qabiletti boldy. Osynyń aıasynda jaqyn arada qatarlyq ınvestordyń memlekettik operatordyń bir bóligin satyp alýy básekelestikti arttyryp, sapa men tarıfterge oń áser etedi dep senemiz», – dedi sarapshy.
Investor demekshi, jaqynda Altel men Tele2 kompanııalaryn qatarlyq kompanııa satyp aldy. Bul kelisim qazaqstandyqtar úshin jaqsy ma, jaman ba, belgisiz. Sebebi, sheteldik kompanııa men Úkimet arasyndaǵy satý týraly kelisimge sáıkes, úsh jyl boıy naryqqa jańa operator kirmeýi kerek. ıAǵnı, qazirgi kelisimmen qoldanystaǵy uıaly baılanys operatorlarynyń taǵdyryn 3 jylǵa uzarttyq desek bolatyndaı.
Alaıda bılik basqa pikirde. Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstriniń orynbasary Ashat Orazbektiń aıtýynsha, baılanys operatorynyń satylýy tarıfti tómendetedi.
«Altel men Tele2 kompanııalary qatarlyq ınvestorlarǵa satylǵannan keıin baılanys tarıfteri tómendeýi kerek. Óıtkeni Tele2 Qazaqstan naryǵyna kirgen kezde Kcell men Beeline tarıfterin tómendetýge májbúr bolǵan. 2018-2021 jyldary mobıldi operatorlar baılanys qunyn kótermeý týraly memorandýmǵa qol qoıǵan edi. Ol aıaqtalǵannan keıin olar baǵany qaıta kótere bastady. Meniń oıymsha, naryqtaǵy básekelestik teńestirýge tıis», – deıdi vıtse-mınıstr.
Talap pen tekseris
Naqty aıtýymyz kerek, memleket operatorlarǵa tarıf baǵasyn túsir dep talap qoıa almaıdy. Buryn ereje belgileıtin quzyret bolǵan shyǵar, qazir joq. Sebebi QR «Baılanys týraly» zańynyń 20-babynda taıǵa tańba basqandaı anyq jazylǵan: «…baılanys operatorlary baılanys qyzmetterine arnalǵan tarıfterdi negizdelgen shyǵyndardy negizge ala otyryp derbes belgileıdi». Mine, memlekettiń bızneske tisi batpaı otyrǵanynyń bir sebebi osynda jatyr. Sondyqtan mınıstrlik baǵa saıasatyn turaqtandyrý úshin naryqqa jańa oıynshyny ákelý sekildi janama áser etýmen shektelip otyr.
«Qazirgi úsh operator azamattardyń tarıf pen sapaǵa qatysty talabyn qanaǵattandyrmasa, eki jyl ótken soń jańa operatordy iske qosýǵa ázirmiz. Olar (qazirgi operatorlar) naryqta oryndaryn saqtap qalý úshin paıdalanýshylardyń talap-tilekterin eskerýge mindetti. Áıtpese, baılanys naryǵyndaǵy básekelestikti kúsheıtýge májbúrmiz», – dedi Ashat Orazbek.
Memleket talap ete almasa da teksere alady. Saladaǵy zańsyzdyqty tejeýge, quqyqty qadaǵalaýǵa qaqyly. Keıingi 5 jylda baılanys operatorlaryna 7 mlrd teńgege jýyq pul salynǵan. Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń málimetinshe:
· 2020 jyly – 93;
· 2021 jyly – 562;
· 2022 jyly – 1175;
· 2023 jyly – 782;
· 2024 jyly – 357 tekserý júrgizilgen.
Al bıyl naýryz aıyna deıin 25 jospardan tys tekserý júrgizilip, 69 mln teńge aıyppul óndirilipti. Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi naqty tarıf baǵasyna qatysty da tergeý júrgizgen, qazir sot protsesi júrýde.
– 2023 jyldyń jeltoqsan aıynda uıaly baılanys qyzmetteriniń baǵasynyń ósý faktilerin qaraý aıasynda «Ksell» AQ, «Mobaıl Telekom-Servıs» JShS jáne «KaR-Tel» JShS operatorlaryna qatysty Kodekstiń (QR Kásipkerlik kodeksi - red.) 170-baby boıynsha, tarıfterdiń kelisilgen túrde kóterilýine qatysty tergep-tekserýdi bastady. QR ÁRPK sheńberinde uıaly operatorlar joǵaryda atalǵan tergeý rásimderine baılanysty sot tártibinde shaǵym túsirdi. Osyǵan baılanysty tergeý tıisti sot sheshimderi shyqqansha toqtatyldy. Qazirgi ýaqytta atalǵan ister QR Joǵarǵy Sotynda qaralýda, – dedi agenttiktegiler.
Keıingi ýaqytta tarıf máselesiniń birneshe sheshimi usynylyp otyr. Sonyń birin Májilis depýtaty Erbolat Saýryqov aıtty. Onyń sózinshe, kompanııalar tarıf baǵasyn kóterýdiń negizdemesin Májilis aldynda qorǵaýy shart. Bul ózgeris aldyn ala talqylaýǵa ári qarsylyq bildirýge kómek bermek.
– Baılanys operatorlary óz erkimen baǵany kóterýge bolady degen quqyqtyq qujatqa túzetý engizý kerek. Ásirese, olar ne sebepti kóteretinin dáleldeýdi mindetteý qajet shyǵar. Múmkin Májilistiń aldynda, múmkin Úkimettiń aldynda kóterý sebepterin birinshi aıqyndap alyp, keńeıtilgen jınalystan keıin Úkimettiń ruqsatymen nemese zańnamalyq ruqsatpen ǵana kóterý kerek degen túzetý engizýge bolady. Depýtat retinde men bul máseleni taǵy tereń zerttep, osy baılanys týraly zańǵa túzetý engizýge usynys jasamaqpyn, – dedi E. Saýryqov.
Búginde Qazaqstanda 26 mln uıaly baılanys abonenti tirkelgen, 18,7 mln-y ınternetke qosylǵan. Demek, tarıf baǵamy aıtarlyqtaı aýqymdy qamtıdy degen sóz. Osy eseppen qarasaq, tarıf baǵasyn aýyzdyqtaý ári júıeli sheshim izdeý ýaqyt kúttirmeıtin qadamǵa aınaldy.