Taralańda týyp tórtkúl dúnıege tanyldy: boksshy, Qytaı qazaǵy Toqtarbek Tańatqan týraly ne bilemiz
Taralańnan tórtkil dúnıege tanyldy
«Qandas» degen sózdi estı qalsaq birden ózge elde týyp, sol elde ómir súrip jatqan ulty qazaq baýyrlarymyz esimizge orala ketedi. Beıresmı derekkózderge súıensek, búgingi tańda Qazaqstannan bólek álemniń 40-tan astam elinde 6 mıllıonǵa jýyq etnıkalyq qazaqtar turyp jatyr. Sol elderdiń biri – Qytaı Halyq Respýblıkasy. Qazir shyǵystaǵy kórshimizde 2 mıllıonǵa jýyq qandas bar delinedi. Qytaı qazaqtary negizinen Іle, Tarbaǵataı jáne Altaı aımaqtarynda shoǵyrlanǵan.
Mine, sol Altaı aımaǵynyń kire berisindegi Alaǵaq qalashyǵyna qaraıtyn aıadaı ǵana Taralań degen aýyl bar. Bylǵary qolǵap kıip, boks arqyly kúlli álemge aty tanylǵan Toqtarbek Tańatqan sol aýyldyń týmasy.
Aýyl aty Taralań atalǵanymen tóńiregin taý qorshaǵan jeri shuraıly, tabıǵaty kórkem, óńirdi meken etken qandastarymyzǵa jaıly, qutty jer. Toqtarbek osy aýylda kindik qany tamyp, at jalyn tartyp mingen azamattardyń biri. Ol 1996 jyly 18 qarashada qarapaıym otbasynda dúnıege kelgen. Ákesi Tańatqan qazaqtyń qatardaǵy qarapaıym sharýa adamy. Negizgi kásibi de kúnkórisi de – mal sharýashylyǵy. Kádimgi sabada pisip alǵan sarymaıyn, qaınatqan qurt-irimshigin satyp kúnkóris jasaıdy. Aýylda mal ustap, sút ónimderin satyp, balalaryn oqytyp, jetkizgen. Anasy da qarapaıym sharýa qyzmetkeri. Toqtarbektiń ózinen úlken Jaqypbek esimdi bir ǵana aǵasy bar eken. Toqtarbek úıdiń kenjesi. Aǵasy úılengen. Sportqa sonshalyqty qatysy joq. Osy aıadaı otbasynan shyǵyp, sportty janyn sala serik etken Toqtarbek qana eken.
Boksqa alǵash baýlyǵan bapkeri kim?
Toqtarbek mektep tabaldyryǵyn ózi týǵan Taralańda attaǵanymen 2004 jyly otbasymen birge Alaǵaq qalashyǵyna kóship kelip, ary qaraı oqýyn sonda jalǵastyrady. Bala kúninen elgezek, namysshyl jas bala jańa ortaǵa kelgen sátten aýyl balalarymen judyryqtasyp, tentektigimen de kózge túsipti. Qaıtpas qaısarlyǵymen tanylypty. Muny syrttaı sezip, baıqap júrgen ákesi Tańatqan balasynyń bolashaǵynan úlken úmit kútip, Qaba aýdanyndaǵy belgili boks bapkeri Murat Boshaıulyna Toqtarbekti alyp barady. Bapker de «bolaıyn dep» kózinen ot janyp turǵan balany birden qabyldap, qamqorlyǵyna alǵan. Óz úıine jatqyzyp, boksqa baýlýdyń álippesin bastaıdy. Sonymen álemdik deńgeıdegi bolashaq boksshynyń sporttaǵy alǵashqy qadamy osylaı bastalypty. Osy tusta «Murat Boshaıuly kim?» degen suraq týady. Ózge elde júrse de, óz ulty úshin erinbeı eńbek etip, Qytaıdaǵy at tóbelindeı az ǵana qazaqtan Olımpıada júldegerin shyǵarǵan, mıllıard halqy bar eldegi bokstan talaı shákirttiń tomaǵasyn sypyrǵan jalǵyz qazaq bapkeri bar. Ol - Murat Boshaıuly.
Murat Boshaıuly uzaq jyldar boıy QHR Altaı aımaqtyq boks quramasynyń bas bapkeri qyzmetin atqaryp keledi. Búginge deıin talaı tastúlektiń qanatyn qomdap, uıadan ushyrǵan bapkerdiń alǵashqy shákirtteriniń biri 2008 jylǵy Beıjiń Olımpıadasynyń qola júldegeri – Qanat Islam. Mine, osyndaı boks áleminde ózindik oryny bar Qanat Islam óziniń bir suhbatynda alǵashqy bapkeri Murat Boshaıuly týraly «Qytaıda boks 1986 jyldan bastap damı bastady. Altaıdyń Qaba aýdanynda alǵash ret Murat Boshaıuly degen aǵamyz boks ónerin úırendi. Týǵan aǵam Erlan sol bapkerden tálim aldy. Men de Murat Boshaıulynyń shákirti boldym. Ustazym aǵamdy aýylda daıyndady. Ol bokstan oblystyq jarystarǵa qatysyp júrdi. 6-7 jastan bastap sol kisilerdiń qalaı jattyqqanyn kórip óstim. Maǵan onyń da áseri bolý kerek. Sporttaǵy ómirim osylaı bastaldy», - dep eske alady. Bapkerdiń shákirti atap ótken sol Qytaıdaǵy Altaı aımaǵyna qarasty Qaba aýdany búginde bylǵary qolǵap saıypqyrandarynyń mekeni atanyp ketken. Oǵan basty sebep – Murat Boshaıuly negizin qalaǵan aýdandaǵy boks mektebi. Mine osy mekteptiń tuǵyryn kóterip, týyn bıiktetip júrgen bilikti bapker týraly búginde biri bilse, biri bile bermeıdi. Toqtarbek Tańatqannyń alǵashqy bapkeri de osy – Murat Boshaıuly!
2011 jyly alǵash Altaı aımaǵy boıynsha óz salmaǵynda chempıon atanǵan Toqtarbektiń jeńisteri ary qaraı jalǵasa berdi. Jasyndaı jarqyldap ósip kele jatqan jigitke bapkerler nazary aýa bastaıdy. Nátıjesinde sol jyldyń qarasha aıynda Shyńjań Uıǵyr Avtonomııaly aýdanyndaǵy boks komandasyna shaqyrtý alady. Osy ólkelik komanda sapynda júrip, 4 jyl boıy qatarynan bas júldeni qanjyǵasyna baılapty.
Toqtarbek Shyńjań quramasynda júrip-aq, Qytaıdyń ishki ólkelerinde jyl saıyn uıymdastyrylatyn iri jarystarǵa qatysyp, qarsylastaryn qoǵadaı japyrady. Qazaq balasynyń joıqyn judyryǵyn kórip, bilip júrgen bokstan Qytaıdyń Ulttyq quramasynyń bas bapkeri 2017 jyly qazan aıynda ony memlekettik qurama qataryna shaqyrady. Ol Qytaıdyń memlekettik ulttyq quramasyna qosyla sala birden 75 keli salmaqta baq synaıdy. Keıinnen ulttyq qurama bapkerleri ony Tokıo Olımpıadasyna daıyndaýǵa kirisedi. Bul oraıdy múlt jibermegen Toqtarbek Olımpıada oıyndaryna joldama sarapqa salynǵan dodada kózdegenine jetip, jahandyq dodaǵa qatysýǵa múmkindik alady.Ókinishke qaraı, Tokıo tórinde Toqtarbektiń baǵy janbady. Aıtpaqshy, Toqtarbek Tokıo Olımpıadasyna deıin «Qytaıdyń boks koroli» ataǵyn 2017, 2019, 2020 jáne 2021 jyldary tórt ret jeńip aldy. Bul – Qytaıdyń ózi ishinde ǵana ótetin eń bedeldi jarystardyń biri. Syıaqysy da qomaqty.
Toqtala ketetin jaıt, Toqtarbek Qytaı qazaqtary arasyndaǵy boksshylardan Olımpıada oıyndaryna qatysqan ekinshi qazaq balasy. Odan buryn kásipqoı boksshy Qanat Islam qytaı týy astynda 2004 jyly Afıny Olımpıadasyna qatysqanyn, 2008 jyly Beıjiń Olımpıadasynda qanjyǵasy qola medalmen «maılanǵanyn» bilemiz. Mine, osy Qanattan keıin Qytaıdaǵy qandastar arasynan Toqtarbek ekinshi ret Olımpıada oıyndaryna qatysqan boksshy boldy.
Tashkenttegi tarıhı júlde
Mine, kúni keshe Tashkent tórinde ótken álem birinshiliginde Toqtarbek Tańatqan kúmis júldege qol jetkizdi. Ol álem chempıonatyndaǵy alǵashqy jekpe-jegin armenııalyq Hambardzým Akopıanǵa qarsy ótkizip, tóreshilerdiń biraýyzdan sheshimimen jeńiske jetti. Al ekinshi aıqasynda marokkolyq Mohamed Assagırdi nokaýtpen jeńdi. Úshinshi aıqasynda mysyrlyq Abdelgavvad Salahpen sheberlik baıqasyp, ony da ekinshi raýndta nokaýtpen jarys jolynan taıdyrady.
Eń qyzyǵy ári tamasha tartysqa toly aıqas shırek fınalda boldy. Toqtarbek Tańatqan sensatsııa jasap, eki dúrkin olımpıada jeńimpazy, álem chempıony kýba qabylany atanyp júrgen áıgili Arlen Lopestan aılasyn asyryp jartylaı fınalǵa shyǵady. Fınalǵa shyǵý úshin ol ıspanııalyq, túbi reseılik Gazımagomed Jalıdovpen judyryqtasyp, onyń da osal tusyn tapty. Osylaısha fınalǵa súrinbeı jetip, chempıondyq ataq úshin aıqasta qazaqstandyq Nurbek Oralbaımen qolǵap túıistirdi. Asa tartysty ótken jekpe-jek qorytyndysy boıynsha tóreshiler qazaqstandyq boksshyny jeńimpaz dep tapty.
