Talǵat Temenov: Ulttyq mentalıtet bolmaı, naǵyz kıno jasaý múmkin emes
- Siz uzaq jyldar boıy teatr ordasyn, kıno ujymdaryn, JOO-yn basqardyńyz, endi Astanadaǵy akademııalyq teatrǵa kelip jumys atqaryp jatqan jaıyńyz bar. Bul teatrǵa tájirıbeli basshy, babyndaǵy rejısser retinde qandaı ózgerister engizip jatyrsyz?
- Q. Qýanyshbaev atyndaǵy akademııalyq teatr eldiń ordasy Astanada ornalasqandyqtan, joǵary sapaly bolǵany jón. Ol úshin teatrdyń kásibı, tvorchestvolyq deńgeıin kóterý kerek. Bul - teatrdyń repertýaryn jańartý kerek degen sóz. Teatrymyzdyń ózindik tarıhy bar bolǵannan keıin, qazirgi repertýarynda biraz qoıylymdar bar. Biraq, solardyń ishindegi jaqsy shyǵarmalardy qaldyryp, tazalaý kerek. Bul akademııalyq teatr bolǵan soń onda deńgeıi tómen spektaklder bolmaýy kerek, buǵan jańadan tyń qoıylymdar sondaı-aq, ózimizdiń, sheteldiń klassıkalyq qoıylymdary qajet. Bulardyń bári bizde qazir bar bolǵanymen, kórkemdik deńgeıdi barynsha kóterýge talpynýǵa tıispiz. Búgingi tańdaǵy máseleniń biri - teatrymyzda úlken býyn, orta býyn talantty akterler jetkilikti bolǵanymen, akademııalyq teatr ortalyǵyna jańa býyn jas akterler shoǵyryn alyp kelýdi kózdep otyrmyz.
Onan keıin akterlar tájirıbe almasyp, kásibı deńgeılerin ósire túsý úshin teatrymyz el ishi jáne sheteldik mádenıet ortalyqtarymen jıi qarym-qatynasta bolýy kerek. Gastroldik saparlardy jıi uıymdastyryp turýdyń paıdasy mol. Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatrynyń 2015 jyldyń 12-17 mamyr aralyǵynda Almaty qalasynda gastroldik sapary ótti.
Bul sapardyń maqsaty - Almaty turǵyndaryna Astananyń mádenıetin pash etý jáne de eki teatrdyń bir-birimen tájirıbe almasýyna septigin tıgizý bolatyn. Shetelge baratyn gastroldik sapar josparlarymyz da bar. Aldaǵy ýaqytta Reseıdiń Kýzbass qalasyna gastrolmen baramyz degen oıdamyz. Aldaǵy qazan aıynda meniń «Tyraýlap ushqan tyrnalar» lırıkalyq dramamdy Býrıatııa respýblıkasynyń Ýlan-Ýde qalasynda ótetin festıvalǵa qatystyrý josparda tur.
- Ózińiz bilesiz, bıylǵy jyl Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy, sondaı-aq, Uly jeńistiń 70 jyldyǵy. Osy úlken sharalarǵa oraı sahnalanǵan qandaı jańa spektaklder bar?
- Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı Dýman Ramazannyń pesasy boıynsha Bolat Uzaqov «Abylaıhannyń armanyn» qoıdy. Al men Jeńistiń 70 jyldyǵyna qaraı V.Ejovtyń «Tyraýlap ushqan tyrnalar» lırıkalyq dramasyn qoıdym. Aıta ketý kerek, atalǵan týyndy orys dramatýrgi Valentın Ejovtyń «Bulbuldar túni» shyǵarmasy jelisi boıynsha sahnalandy. Qazaq tiline aýdarǵan tanymal teatr synshysy, Memlekettik syılyqtyń ıegeri, professor Áshirbek Syǵaı bolatyn. Rejısserlyq nusqasyn men usyndym.
Uly Jeńistiń 70 jyldyq mereıtoıy qarsańynda sahnalanǵan «Tyraýlap ushqan tyrnalar» atty lırıkalyq drama jeńisten keıingi sovet soldattarynyń ómirinen syr shertedi. Qoıylymda bas keıipker Pernebek Boranbaev pen nemis qyzy Inganyń arasyndaǵy kezdeısoq mahabbat taqyrybyn kóteredi. Osy aralyqta adamzatqa ortaq qasıet - mahabbat pen jaýyzdyq, adamgershilik pen syılastyq, óshpendilik pen súıispenshilik, saǵynysh pen meıirimdiliktiń ushqynyn spektakl barysynan kórsetýge kúsh saldym. Sonymen qatar, Ulpan Serikbolqyzynyń rejısserligimen Qazaqstannyń halyq ártisi Tilektes Meıramov «Maıdan ánderi» atty monospektakldiń premerasyn usyndy. Bul shyǵarmanyń avtory - belgili jazýshy Rollan Seısenbaev.
- Siz kıno men teatrdy qatar alyp júrgen óner ıesisiz. Sondyqtan, sózdi qazirgi qazaq kınosyna qaraı bursaq. Búginde qazaq kınosy týraly syn kóp aıtylyp jatady. Bul týraly ne aıtasyz?
- Kıno zańy mádenıet týraly zańnyń bir tarmaǵynda. Bul zań bar bolǵanymen tolyq emes, sony kemeldendirýimiz kerek. Kıno týraly zań kınoǵa qyzmet etkende ǵana ol zańdyq qyzmetin atqarady. Túsirilgen kıno memlekettiń, qoǵamnyń qoldaýymen ǵana kósegesi kógeredi. Bizdiń kıno kommertsııalyq deńgeıge jetken amerıkalyq kıno emes. Al álemniń kóptegen elderiniń kınogerleri memlekettiń qoldaýymen óz maqsattaryna jetedi. Qazirgi rejısserlerdiń kóbisi serıal túsirip júr. Kórkem fılm túsirgenderi neken-saıaq. Sondyqtan da olarda tájirıbe jaǵy kem qalyp jatady. Jalpy, rejısserlik degen ol aqyndyq sııaqty «ákeniń qanymen, ananyń sútimen» keletin nárse, týma talantty qajet etedi. Kınorejısserliktiń sharty - tájirıbesi mol, ıntellektisi joǵary bolý. Osy kúni bir kitapti aıaǵyna jetkizip oqymaǵandardyń kıno túsirip jatqanyna qaıran qalamyn. Qazirgi serıaldarda ózderinshe satıra qosqan bolyp, ájelerimizdi mazaq qylady, analarymyzdy kúlkige aınaldyrady. Biz analarymyzǵa kúletin bolsaq, qandaı halyq bolǵanymyz? Rejısser aýyldy nemese qalany túsirsin, mindetti túrde kıno keıipkerinde ulttyq mentalıtet, boıaý bolý kerek. Keıipkerde ulttyq harakter bolýy qajet. Ulttyq harakter bolmaı, ulttyq kıno jasaý múmkin emes. Búgingi keıipkerlerdiń kóbisi dúbara. Ulttyq harakter degen ne? Keshegi túsirilgen «Qyz Jibek», «Meniń atym Qoja», «Taqııaly perishte» syndy ataqty kınolardaǵy keıipkerlerde sol ulttyq harakter bar bolǵan soń kórermen kóńiliniń tórinen oryn aldy emes pe?
Bıýdjetten kınoserıaldarǵa bólingen aqshanyń kólemi qanaǵattandyrarlyq bolmaǵandyqtan kórkemdik deńgeıi tómen kınolar shyǵady. Al ekranda bári sheteldiń kınosy. Ózimizdiń kınogerler túsirgen fılmderdi qarasań shetinen nemquraıly túsirilgen, artynda úlken oı joq, adamgershilik pozıtsııany tabý múlde qıyn.
- Sizdiń jeke shyǵarmashylyǵyńyz týraly aıtar bolsaq, stsenarııin ózińiz jazǵan «Sýdaǵy iz» atty serıal túsirip jatyr ekensiz. Taǵy qandaı jańalyqtaryńyz bar?
- «Sýdaǵy iz» atty kınom týraly aıtar bolsam, stsenarııin ózim jazǵanmyn, 12 serııasy túsirilip daıyn tur, sony aıaqtaýǵa 5 mıllıon teńge jetpeı toqtap qaldy. Qazir «Qazaqfılmniń» tapsyrysymen «Kishkentaı hanzada» dep atalatyn kınony qolǵa alyp túsirip jatyrmyz. Ózekti mazmunyna toqtalar bolsaq, jetimder úıiniń alty jasar tárbıelenýshisiniń qarttar úıindegi atamen kezdesýi. Bul negizinen qoǵamdaǵy problemany kótergenimen, gýmanızmge toly, adamgershiligi mol, adamdy súıýdiń ne ekenin kórsetetin kıno bolady degen oıdamyz.
- Talǵat Dosymǵalıuly siz t ájirıbeli teatr jáne kınorejısser retinde b olashaqta tarıhı fılm túsirý oıyńyzda bar ma?
- «Tomırıs», «Zarına patshaıym týraly ańyz» degen eki daıyn stsenarııim tur. Oǵan qomaqty qarjy kerek bolyp otyr. Bolashaqta bul maqsatymyzǵa jetemiz degen oıdamyz. Al ózimniń áriptesterim rejısserlar jasy bolsyn, jasamysy bolsyn kıno óneriniń ultymyz aldynda arqalaǵan tarıhı júgi salmaqty ekenin túsingeni jón. Óıtkeni, kıno men teatr - jetken mádenıetińniń, ómirińniń aınasy. Bizdiń jasaǵan árbir kadrymyz kórermendi izgilikke, adamdy súıýge úndeıtin bolsa eken deımin.
- Ýaqyt bólip áńgimeleskenińizge rahmet!
Suhbattasqan Beısen Sultanuly
