Tabıǵatta aýrý qozdyrǵysh mıkroorganızmderdiń taraýynyń óz zańdylyǵy bar – maman

Turǵyndar arasynda maýsymdyq aýrýlarǵa shaldyǵatyndar kóp. Oǵan sebep juqpaly aýrýlar qozdyrǵyshtarynyń - vırýstar men bakterııalardyń aýada, adam arasynda erkin taraýy. Mańǵystaý oblysynyń shtattan tys bas epıdemıology Maral Qadyr Kazinform tilshisine bergen suhbatynda bakterııalardyń taraý zańdylyǵyn túsindirip, epıdemıologııalyq jaǵdaıdyń aldyn alý týraly aıtty. 

– Mańǵystaý oblysyndaǵy epıdemıologııalyq ahýaldy qalaı baǵalaısyz?

– Mańǵystaý oblysyndaǵy epıdemıologııalyq jaǵdaıdy vırýstyq ınfektsııalarmen turaqsyz dep baǵalaýǵa bolady. Sebebi 3 aı kóleminde qyzylsha aýrýynyń epıdemıologııalyq deńgeıiniń kóterilgeni baıqalady. Aýrý joǵary deńgeıde tirkelip otyr. Ásirese balalardyń arasynda jıi kezdesip jatyr. Sonymen birge kókjótel aýrýy órshidi. Kúz mezgili kelgeli vırýsty ınfektsııalardyń epıdemıologııalyq maýsymy bastaldy. Tamyz aıynan beri birli-jarym koronovırýs ınfektsııasy tirkelip kele jatyr. Osy jaǵdaılardy eskere otyryp, epıdemıologııalyq jaǵdaıdy salystyrmaly túrle turaqsyz dep aıta alamyz.

– Qyzylsha, kókjótel aýrýlarynyń asqynýyna ne sebep bolyp otyr? 

– Tabıǵatta aýrý qozdyrǵysh mıkroorganızmder arnaıy tabıǵı zańdylyqpen, syrttaı qaraǵanda gormonııalyq terbelis túrinde júredi. Taǵy bir qaǵıda – tabıǵatta bos keńistik bolmaıdy. 2 jyl boıyna basymdyq, ústemdik kórsetken koronovırýs panedemııasy kezinde, basqa qozdyrǵyshtarda asa bir belsendilik bolǵan joq. 
Koronovırýs ınfektsııasy báseńsigen tusta basqa vırýstar boı kóterdi. Bul – zańdylyq. Al órshýine keler bolsaq, oǵan kóbine vaktsına almaǵan, ımmýnıteti álsiz turǵyndardyń toptasqan qabattary sebep bolady. 2015 jyly Jańóazen qalasynda vaktsınatsııaǵa qarsy úlken bir naýqan boldy. Ol birneshe jylǵa sozyldy. Qalaı bolǵanda da sol vaktsınatsııa almaǵan balalar qazir eresek boldy, olar ımmýnıteti álsiz topqa jatady, olar ımmýnıteti álsiz qabat túzdi. Olardan týǵan balalarda da ımmýnıteti tómen dárejede qalyptasty. 

Solardyń arasynda vırýs erkin túrde tarap, juqpaly ınfektsııalyq aýrýlardyń joǵary deńgeıi Jańaózen qalasynda tirkelip otyr. Sonymen qatar qazirgi tańda balaǵa eki aıynan bastap salynatyn AbKDS vaktsınasynyń quramynda bar kókjótel komponenti alynbaǵandyqtan kópten beri tirkelmeı júrgen kókjótel aýrýy bas kóterip otyr. Ol vaktsına alynbaǵan balalardyń sany úlken bir qabatqa jetken kezde bizge osyndaı epıdemıologııalyq qolaısyzdyq ákeledi.

– Bir kezderi óńirde vaktsınatsııaǵa ata-analardyń jappaı qarsylyq bildirgenin bilemiz. Olar qazir qandaı kózqarasta?

– Vaktsınatsııaǵa qarsylyq sońǵy 10 jyldyń kóleminde bizge úlken másele bolyp otyr. Ártúrli sebeptermen bas tartý kóbeıdi. Dál qazir 1 000-nyń úsinde bala vaktsınatsııa alýdan bas tartyp otyr. Árıne, balalarǵa ata-analarynyń yqpaly bolady. Biz degenmen aı saıyn emhanalardan esebin alyp, statıstıka júrgizip otyrmyz. Ártúrli dinı baǵyttardyń da ekpe almaýǵa yqpaly tıip otyr. Áleýmettik jelide vaktsına týraly áńgimelerdiń taraýynan turǵyndarda qorqynysh sezimi uıalap qalǵan, senimsizdik paıda bolǵan. Biz óz jumysymyzdyń barysynda turǵyndarmen kezdesý kezinde túsindirip, onyń mańyzyn aıtyp kele jatyrmyz. Sony túsinip vaktsına alyp jatqandar da bar. Amerıkada vaktsınany azamattar aqyly túrde alady, al bizdiń elde ımmýndaý tegin júredi. Memleketimizdiń basty qundylyǵy – adam, halyqtyń densaýlyǵy úshin aqysyz uıymdastyrylyp otyr. Adamdar sony túsinýi kerek. Kóptegen ınfektsııanyń óz betinshe joıylyp ketýi degen bolmaıdy, ony tek qana vaktsınatsııa nemese adamnyń ımmýnıtetin kúsheıtý arqyly ǵana jeńe alamyz. Oǵan dálel, keshegi koronovırýstyń tabıǵı tolqynyn biz tek vaktsınatsııa arqyly ǵana 2 jylda basa aldyq. Áıtpese, tómendeý tendendııasy birneshe jylǵa sozylar edi. 

– Adamdar vaktsınatsııadan nege qorqady? 

– Kez kelgen óli vaktsına ol sol aýrý qozdyrǵyshynyń antıgeninen daıyndalady. Tiri vaktsına, ol – sol qozdyrǵyshtyń álsizdendirilgen ózi. Ol aǵzaǵa barǵasyn qalaı bolmasyn áser etedi. Al aǵza sezimtaldyǵyna baılanysty ártúrli qabyldaıdy: bireýler qatty sezinedi, al bireýler múlde sezinbeıdi. Sol sezinýdi halyq keri áseri dep qabyldap jatady. 

– Ózińiz vaktsına alasyz ba?

– Men jyl saıyn tumaýǵa qarsy vaktsına alamyn. Ol óli vaktsına, onyń qýaty bir jylǵa jetedi. Jaqynda kezekti vaktsınany aldym, eshqandaı reaktsııa joq, ózimdi jaqsy sezinemin.

– Qazir tumaýǵa qarsy vaktsınatsııa júrgizilip jatyr. Belsendilik qalaı?

– Jyl saıyn qazan aıynyń basynda epıdemıologııalyq maýsymnyń basynda jergilikti bıýdjetten bólingen qarjyǵa tumaýǵa qarsy vaktsına satyp alynady. Bıyl 90 myń mólsherde vaktsına satyp alyndy. Biz egý arqyly tumaýdyń asqynýynyń aldyn alamyz. Vaktsınatsııanyń satatıstıkasy Mańǵystaý oblystyq Densaýlyq saqtaý basqarmasynda kúndelikti baqylaýǵa alynyp otyr. 46 000-nan artyq turǵynymyz vaktsına aldy, olardyń ishinde medıtsına qyzmetkerleri bar, sonymen birge ózderi kelip egilip jatqan turǵyndar da bar.

– Jıi tumaýmen aýyratyn adamdar osy qysta vırýstan qalaı saqtaný kerek?

– Álemde JRVI-diń 200-den astam qozdyrǵyshy bar. Onyń barlyǵy bizdi qorshaǵan ortada júr jáne qazir qozatyn kezi. Sonyń bárin bilip turyp, biz ımmýnıtetti kóterýge tyrysýymyz kerek. Qazir naryqta bári qoljetimdi: kókónister bazar sórelerinde tolyp tur, tabıǵı ónimder de ońaı tabylady. Quramynda askorbın qyshqyly bar ónimderdi kóbirek tutyný kerek. Sondaı-aq fızıkalyq belsendilikti arttyrǵan jón. Bizdiń aınalamyzda vırýs óte kóp. Sarymsaq pen jýany tamaqqa qosyp jeý qajet. Sarymsaqty ashyp qoıý da aýadaǵy qozdyrǵyshtardy óltiredi. Al ımmýnıtetińizdiń tym álsiz ekenin bilseńiz, vaktsınatsııa alyp júrseńiz, utylmaısyz. Vaktsınatsııa alý tek bir aýrýmen qorǵanyshty kúsheıtpeıdi, búkil aǵzany qýattandyrady. Burynǵy ata-babalararymyz almaǵan dep baıaǵy zamanmen salystyratyn adamdar da bar, bul jaǵdaı salystyrýǵa kelmeıdi. Ol kezdegi adamdardyń salystyryp qarasaq, ómir jasy qysqa bolǵan. Al qazir adamrdardyń ómir jasy uzaryp kele jatyr. Búgingi medıtsınanyń maqsaty da sol. Burynǵy jáne qazirgi ómir súrý salty, mıgratsııa, logıstıka, tamaqtaný, adamdardyń qarym-qatynas, ujymdyq qyzmet deńgeıi salystyrýǵa kelmeıdi ǵoı. 

– Maman retinde oqyrmandarymyzǵa aýyrmaý úshin qandaı keńes beresiz? 

– Qurmetti ata-analar, turǵyndar, búgingi tańda vaktsınatsııanyń mańyzy álemdik deńgeıde ǵylymı dáleldendi, ártúrli aqparatqa erip, óz balańyzdyń bolashaǵyna balta shappańyz. Der mezgilinde vaktsınatsııasyn alsyn, óziniń qatar-qurbysynyń arasynda emin-erkin deni saý, aýyrmaı, oınap-kúlip júrsin. 

Bir ǵana AbKDS vaktsınasyn almaǵannan bala kókjótelge shaldyqsa, bala shıqyldap, jótelip aýa jetpeı jatqan kezde onyń mıyndaǵy gıpoksııa sol balanyń ósý deńgeıin sonsha mınýtqa keıin shegeredi jáne ol asqynýlarymen qaýipti. Balańyzdy qatarynan kem qylmańyz. Aýyrmaıyq, aýyrmaýdyń jolyn izdeıik. 

– Suhbatyńyzǵa rahmet!