Syr elindegi krımonogendik ahýaldyń turaqty bolýynda polıtsııa qyzmetkerleriniń úlesi kóp - Qyzylorda oblystyq ishki ister departamentiniń bastyǵy Á.Ábjanov
- Álimhan Dosybaıuly, oblys boıynsha ishki ister organdaryn materıaldyq-tehnıkalyq turǵydan jabdyqtaý jaǵy qalaı iske asyrylyp jatyr?
- Ózgerister, shúkir, aýyz toltyryp aıtarlyqtaı.2007 jyly iske qosylǵan jedel basqarý ortalyǵy beıne baqylaý kameralarynyń quqyq buzýshylyqtyń aldyn alýdaǵy úlesi óte zor. Oblys ákiminiń qoldaýymen byltyr 16 dana kameranyń sany eki esege kóbeıip, kópshilik shoǵyrlanǵan jáne tártip buzýshylyqtar kóptep oryn alǵan jerlerge ornalastyryldy. Nátıjesi jaman emes. 2010 jyly 17 myńdaı quqyq buzýshylyq anyqtalyp, 60-tan astam qylmys áshkere bolsa, birtalaı kóshe qylmysynyń aldyn aldyq. Munymen oblys ortalyǵynyń eń úlken kósheleriniń boıynda ornalastyrylǵan protsessıng ortalyqtary táýliktiń kez kelgen ýaqytynda jol qozǵalys erejelerin buzǵan avtokólikterdi avtomatty túrde tirkep, shynaıy buzýshylyqty kompıýter bazasyna engizip otyrady. Ataýly qurylǵylardyń kómegimen segiz myńnan astam túrli jol qozǵalys erejelerin buzý derekteri anyqtalyp, quqyq buzýshylardan búginde 38 mıllıon teńgeden astam aıyppuldar óndirildi.
Biraq mundaı qondyrǵylardy qalanyń 84 aımaǵyna ornalastyrý talap etilip otyr. Osyny eskere otyryp aldaǵy ýaqytta árbir is-qımylǵa áser etetin kameralarmen jabdyqtaý týraly usynys bildirildi jáne atap óterligi másele oń sheshimin tapqaly jatyr. Munymen qosa ótken jyly oblystyń árbir aýdandyq ishki ister bólimi jáne Qyzylorda qalalyq ІІB ákimshilik ǵımarattary kúrdeli jóndeýden ótti. Aıta ketý kerek, óńirdiń soltústiginde ornalasqan Aral mekenindegi polıtsııa bóliminiń ǵımaraty jańadan boı kóterýde. Osy kúnge deıin bólimniń jeke quramy sonaý 1958 jyly soǵylǵan jumys jasaýǵa tym yńǵaısyz, apatty jaǵdaıda turǵan eki qabatty ǵımaratta eńbek etti. Osyǵan oraı oblys ákimine jańa ǵımarat salý qajettiligi týraly usynys bildirip, oń sheshim aldyq. Mine, jergilikti bıýdjetten bólingen 243 mıllıon teńge kólemindegi qarajatqa sońǵy úlgidegi eýropalyq standarttarmen tórt qabatty ǵımarattyń qurylysy bastaý alyp ketti.
Qarmaqshy, Qazaly aýdandyq ІІB ǵımarattary men ondaǵy seziktilerdi ýaqytsha ustaý abaqtylary da kúrdeli jóndeýden ótti, olar álemdik talapqa saı. Dál osylaısha basqa da aýdandyq polıtsııa bólimderi de jóndeýden ótip, Syrdarııa aýdandyq ІІB-nyń jeke quramy úshin atýǵa arnalǵan sý jańa tır iske qosyldy. 50 mıllıon teńge qarajat bólinip, Qyzylorda qalalyq ІІB tolyqtaı jóndeýden ótti. Basqarma aýmaǵynda tórt qabatty ákimshilik qamaý orny boı kóterdi, ol jýyrda iske qosylady dep kútilýde.
Oblystyń aýyldyq jerlerine kóp kóńil bólip otyrmyz. Árbir eldi mekenniń ýchaskelik polıtsııa ınspektoryna úsh bólmeli jumys orny men turǵyn úıi ornalasqan ǵımarattardy - josparymyzdyń biri. Bul oraıda osyndaı ǵımarattyń bireýine jeti mıllıon teńgeden astam qarajat qajet etilip otyr. Budan bólek avtokólik, kompıýter jáne basqa da jumysqa qajetti materıaldyq qundylyqtar jylda jańaryp jatqany taǵy bar. Sondaı-aq qylmysty ashqannan góri onyń aldyn alý álde qaıda tıimdi ekeni barshamyzǵa málim. Osy oraıda 2011-2013 jyldarǵa arnalǵan Qyzylorda oblysyndaǵy quqyq buzýshylyqtar profılaktıkasy óńirlik baǵdarlamasyn qabyldadyq. Atalmysh qujatta kórsetilgenindeı, aldaǵy jyldary qylmystyń aldyn-alý úshin jumysymyzǵa kóptegen jańa tehnologııalar men ádister eńgizilmek.
- Bul baǵdarlama aıasynda qandaı sharalar qamtylatyn bolady?
- 2011-2013 jyldarǵa arnalǵan Qyzylorda oblysynda quqyq buzýshylyqtar profılaktıkasy óńirlik baǵdarlamasy «Qazaqstan Respýblıkasynda quqyq qorǵaý qyzmeti men sot júıesiniń tıimdiligin arttyrý jónindegi sharalar týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2010 jylǵy 17 tamyzdaǵy № 1039 Jarlyǵyn, «Quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2010 jylǵy 29 sáýirdegi Zańyn, sondaı-aq, Qazaqstan Respýblıkasynda quqyq buzýshylyqtardy eskertý máseleleri boıynsha zańnamalyq jáne ózge de normatıvtik quqyqtyq aktilerdi iske asyrý maqsatynda ázirlendi. Quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý máseleleri demokratııalyq memlekettiń halyqaralyq standarttaryna sáıkes quqyq qorǵaý júıesin qalyptastyrý jónindegi mańyzdy memlekettik qyzmetti quraıtyn qoǵamnyń turaqty damýynyń birden-bir sharty bolyp tabylady.
Osyǵan baılanysty quqyqtyq tártip pen qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý problemalary keshendi áreketterdi, sondaı-aq osy saladaǵy jumysty kúsheıtý jónindegi qabyldanǵan sharalardy qarjylyq jáne tehnıkalyq qoldaýdy talap etedi. Negizinen, baǵdarlamanyń basty maqsattary: qoǵamdyq tártipti saqtaý jáne qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý dárejesin arttyrý, onyń ishinde quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alýdyń biryńǵaı júıesin qurý, quqyqtyq tártip pen qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń jańa ádisterin engizý, quqyq buzýshylyqtardy eskertýge azamattar men olardyń birlestikterin tartý, ishki ister organdarynyń materıaldyq-tehnıkalyq jáne aqparattyq qamtamasyz etý deńgeıin joǵarylatý jáne halyqtyń quqyqtyq sanasynyń deńgeıin arttyrý.
Baǵdarlama talaptaryna sáıkes, ýchaskelik polıtseıler, kámeletke tolmaǵandar isteri jónindegi ınspektorlar, jol saqshylary jáne esirtkimen kúresý jolyndaǵy polıtsııa qyzmetkerleriniń qylmyspen kúresýdegi rólderi arta túspek.
- Tártip saqshylary kúni-túni el tynyshtyǵyn saqtaý úshin tynbaı qyzmet etip jatqany belgili. Árbir aýqymdy istiń nátıjesin tsıfrler baıqatatyny sózsiz. Osy oraıda oblystaǵy qylmystyq ahýaldyń deńgeıi týraly qysqasha aıtyp ótseńiz.
- Qabyldanyp jáne iske asyrylyp jatqan is-sharalar nátıjesinde Qyzylorda oblysynda krımınogendik ahýal turaqty sanalady. Birshama qylmystardyń kemýine qol jetkizip otyrǵanymyzdyń aıǵaǵy - rasynda statıstıkalyq kórsetkishter. Taldaý jasaı ótsek, byltyr, qoǵamdaǵy turaqtylyqtyń aıshyqty ındıkatorynyń biri sanalatyn aýyr qylmystardyń kemýine qol jetkizdik. Máselen, aldyńǵy jyly oblys kóleminde 348 aýyr qylmys tirkelse, byltyr bul kórsetkish 13,2 paızyǵa azaıyp, 302-ni qurady. Sondaı - aq tonaý faktisi 145-ten 141-ge (-2,8 paıyz), esirtkige qatysty qylmystar 55-ten 43- ke (-21,8 paıyz), kisi ólimi 25-ten 17-ge (-32,0 paıyz), mas kúıinde jasalǵan qylmystardyń sany 303- ten 299 - ǵa (-1,3 paıyz), buzaqylyq 404 - ten 368 - ge (-8,9 paıyz), bopsalaý 13 - ten 11 - ge (-15,4 paıyz) azaıdy. Kóshe jáne qoǵamdyq oryndardaǵy qylmystardyń kemýine qol jetkizip otyrmyz. Aıta ketý kerek, kóptegen qylmystardyń ashylý paıyzdary joǵary boldy, uıymdasqan toptarmen jasalǵan qylmystar, bopsalaý oqıǵalarynyń tolyqtaı ashyldy. Sonymen birge tonaý /145/, mas kúıinde jasalǵan qylmystar /303/, alaıaqtyq /195/ syndy qylmystardyń sany aldyńǵy jyldardaǵy deńgeıde saqtalyp qalyp otyr. Munyń barlyǵy boıyna borysh pen namysty, ar uǵymy men adaldyqty serik etken, qoǵamymyzdaǵy tynyshtyqty saqtaýda, qylmystylyqpen kúreste aıanbaı eńbek etip jatqan tártip saqshylarynyń eren eńbeginiń nátıjesi ekenin atap ótken jón.
Sonymen qatar atap óter jaıt, aı sanap halyq sany kóbeıe tússe de, qylmys sany kerisinshe kemip, onyń ashylý paıyzy polıtseılerdiń kásibı sheberlikteriniń arqasynda joǵarylap keledi. Buny sońǵy alty jylǵa júrgizgen taldaýymyzdan ańǵardyq. Qýantarlyǵy, halyq senimi de arta túsýde.
- Qoǵamdy árdaıym óskeleń urpaqtyń tárbıesi tolǵandyrady. Quqyq qorǵaý salasynyń osy máseledegi roli qanshalyqty jáne jasóspirimder arasyndaǵy zań buzýshylyqtardyń aldyn alý baǵytynda atqarylyp jatqan sharalar týraly aıtyp ótseńiz.
- «El bolamyn deseń, besigińdi túze» dep otyratyn qalyń qazaq ornalasqan Syr óńirindegi jastardyń krımınogendik ahýalyna keler bolsaq, bizdiń tarapymyzdan kámeletke tolmaǵandardyń túrli qylmystyq elementterge boı aldyrmaýy úshin, bos ýaqyttaryn tıimdi paıdalaný, olardyń arasynda patrıottyq sezimderin oıatý maqsatynda túrli sporttyq-mádenı sharalar, aktsııalar, dárister, dóńgelek ústelder belsendi ótkizilýde. «Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń» demekshi, azamattyń otbasynan alǵan tálim-tárbıesi, qandaı ortada óskeni eseıgeninde ómirden qandaı jol tańdaýyna alǵyshart bolady. Jaısyz otbasynda ósken, áke-sheshesiniń kúnde araq ishkenin kórip ósken, ákesiniń aýzynan ónegeli, ósıetti sózderdi emes, túrli balaǵat sózderdi estip ósken baladan qoǵamnyń tolyqqandy azamaty ósip shyǵýy neken-saıaq. Osy oraıda ata-ananyń, oqý ordalarynyń jaýapkershiligin jáne tárbıedegi rolin kúsheıtý baǵytynda birqatar uıymdastyrýshylyq sharalary júzege asyrylyp keledi. Bir sózben aıtqanda, mektep, ata-ana, polıtsııa balanyń ómirde durys baǵyt alyp ketýine birlese at salysýy kerek.
Memlekettik jáne basqa da jasóspirimder tárbıesine qatysty mekemelermen birlese otyryp «Jasóspirim», «Balalar túngi qalada» dep atalatyn, sondaı-aq birlesken túngi patrýlder jáne taǵy da basqa jedel-profılaktıkalyq sharalar júıeli túrde júrgizilýde. Nátıjesi jaman emes, jasóspirimder arasyndaǵy qylmystylyq aldyńǵy jylǵy deńgeıden álde qaıda tómen. 2009 jyly mundaı oqıǵalardyń 129 tirkelse, 2010 jyly bul kórsetkish 16,3 paıyzǵa tómendep, 108-di qurady.
- Jeke quramǵa qoıylyp jatqan talaptar da kúsheıe túsken shyǵar?
- Árıne, ІІD basshylyǵy tarapynan qaramaǵymyzdaǵy qyzmetkerlerge qoıylatyn talaptar qashanda óte joǵary. Eń bastysy - azamattardyń seniminen shyǵa bilý qajet, adal eńbek etý kerek. Sebebi, árbir azamat basyna qaýip tónip qalǵan jaǵdaıda, kómek suraýdy maqsattap eń birinshi kezekte polıtsııa qyzmetine júginedi. Bizdiń qyzmette kemshilik te, syn da bolmaıdy emes. Synnyń oryndy aıtylǵany da jaqsy, sebebi oryndy syn kemshilikti túzetedi. «Bes saýsaq birdeı emes» degendeı, aramyzda ishki ister organdaryna kirgen kezindegi antyna berik, eline adal qyzmet etip júrgen qyzmetkerlermen qatar, óz qamyn kúıttep zańsyz is - áreketterge jol berip qoıǵan azamattar da, ókinishke qraı, kezdesedi.
Byltyrǵy jyly biz túrli zań buzýshylyqtarǵa jol bergen 18 qyzmetkerdi ІІO qatarynan shyǵardyq. Aıta ketý kerek, onyń beseýin departamenttiń ózindik qaýipsizdik basqarmasy áshkerelegen. Biraq polıtsııa qyzmetkerleriniń barlyǵyn jamandap, kópke topyraq shashýdan aýlaqpyz. Aramyzda óz isiniń sheberi, talaı kúrmeýi qıyn qylmystyq isterdi sheship, abyroıǵa bólenip júrgen azamattar da jeterlik. Sondaı azamattar qatarynan men ýchaskelik polıtsııa ınspektory aǵa leıtenant Sábıt Satqanbaevty, shıelilik jedel ýákil polıtsııa aǵa leıtenanty Ásker Turlybekovty, qyzylordalyq patrýldik polıtseı aǵa serjant Erlan Qurmanqojaevty atap ótken bolar edim.
Óz kezegimizde biz de jeke quram arasyndaǵy zańdylyq pen tártipti saqtaý, sybaılas jemqorlyqpen kúresý máselesin únemi baqylaýymyzda ustap kelemiz. Qyzmetkerlerge taǵylymdy tárbıe berý jumystaryna departamenttegi Aqsaqaldar, ofıtserlik, polıtseılik, áıelder jáne tálimgerler keńesteriniń múmkinshiligin keńinen paıdalanýdamyz. Ardager-aǵalar jas qyzmetkerlermen mol tájirbıelerimen bólisip, aqylyn aıtsa, ofıtserlik keńesterde ofıtserlik shenge daq túsirmeı, adal qyzmet etý jaǵy aıtylady. Sondaı-aq departamentte polıtseıler qyzmetin baqylap otyratyn, músheleri maslıhat depýtattary, kásipkerler jáne basqa da zııaly qaýym ókilderi bolyp tabylatyn Qoǵamdyq keńes jumys jasaýda. Osynyń ózi qazaq polıtsııasynyń óz halqynyń qorǵanyna aınalyp, qataryna ultyn, jerin, ondaǵy azamattardyń konstıtýtsııalyq quqyǵyn saqtaı biletin, qadir tutatyn adal qyzmetkerlerdi iriktelip alynyp jatqanynyń dáleli deýge bolar.
- Taıaýda Aral aýdanynyń ýchaskelik polıtsııa ınspektorlary Sekseýil kentiniń bir top turǵynyn órtten aman alyp qalǵandary úshin Elbasynyń Jarlyǵymen «Erligi úshin» medelimen nagradtaldy. Keıde tártip saqqshylarynyń roli osylaısha qutqarýshy rólimen aýysyp ketip jatatynyna qalaı qaraısyz?
- Negizinen adamdardy tilsiz jaý - órtten qutqarýmen soǵan beıimdelgen, arnaıy qural-saımandary bar mashyqtanǵan mamandar aınalysýy kerek. Alaıda aıaq astynan aıtpaı kelgen apatpen betpe bet kezdesip qalǵan sátte bir mezet te kútýdiń qajeti joq jáne dereý áreket etý kerek.
Polıtsııa nysandy kıimin kıgen árbir adam bul qyzmetti tańdaǵanda qyzyqty da bedeldi qyzmet tańdadym dep qana qoımaı, sonymen birge bul sala óte qaýipti ekenin de túsinýi qajet. Polıtsııa qyzmetkeriniń paryzdarynyń biri - kez kelgen jaǵdaıda halyqqa kómekke kelý bolyp tabylady. Árıne ózderiniń ómirlerine qaýip tónse de, osy qyzmetterin adal atqaryp júrgen qyzmetkerlerimizdi bizde maqtan tutamyz. Aıta ketý kerek, mundaı oqıǵa birinshi ret oryn alyp otyrǵan joq. Prezıdent atynan medal taqqan araldyq qos ofıtser - Muhametrashıd Kábetov pen Mádı Jumalıevter syndy ótken jyly dál osylaısha óz ómirine qaýip tónip tursa da, bir top adamdy ottan qutqarǵan qyzylordalyq patrýldik polıtseı Bektur Sátenov te osyndaı erlik jasaǵanyn atap ótýge bolady. Oblys ortalyǵyndaǵy Aıteke bı kóshesinde ornalasqan úıde gaz qubyry jarylyp, órt bolǵanda oqıǵa ornyna birinshi bolyp jetken bizdiń polıtseı edi. Ol órtke oranǵan páterlerden balalar men áıelderdi qutqaryp, turǵyndarǵa syrtqa shyǵýǵa kómektesken bolatyn. Osy erlerdiń ornynda ishki ister organdary qyzmetkerleriniń qaısy biri bolsa da, dál solaı árekettener edi dep oılaımyn. Óıtkeni, bizdiń qyzmetimiz sondaı - azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý jáne bizdiń kómegimiz ben qorǵanyshymyzdy qajet etken jandardyń janynan ótip ketýge bizdiń qaqymyz joq.
-Áńgimeńizge rahmet!