SURAQ-JAÝAP: Jer kodeksine engiziletin ózgerister týraly ne bilemiz?
1. Jerdi jeke menshikke kim satyp alady?
Birde bir sheteldik Qazaqstan jeriniń bir santımetrinde satyp alýǵa quqyǵy joq. Tek qazaqstandyqtar ǵana aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi jeke menshikke satyp alýǵa quqy bar, birinshiden, jeńildetilgen baǵamen (50%), jalǵa berilgen jerdi 10 jylǵa uzartýmen jáne ekinshiden aýktsıon arqyly satyp alýǵa quqy bar. Sheteldikter úshin bundaı norma júrmeıdi. Mynany eskertkimiz keledi, aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy qazirgi aınalymdaǵy 100,8 mln ga jerdiń 1,3 mln ga jeri Qazaqstan azamattarynyń jeke menshiginde, al 99,5 mln ga jer jalǵa berilgen. Bundaı jerlerde ártúrli egistik, maılyq, daqyldyq, jemdik, kókónistik -baqshalyq jáne ónimdik daqyldar ósiriledi jáne bundaı jerlerde mal sharýashylyǵymen jáne et-sút óndirisimen shuǵyldanady. 2015 jyldyń qorytyndysy boıynsha aýylsharýashylyǵy ónimderiniń kólemi aqshalaı túrinde 2,7 trln. teńgeni qurady.
99,5 mln ga jerdiń sheteldikterge 65 myń ga jeri ǵana berilgen - bul shamamen 0,06% - onyń ózi jalǵa berilgen. Atap ótken jón, onyń eń kóp bóligi - 45 myń ga - birlesken kásiporyndarǵa jalǵa berilgen, olardyń úlesin qazaqstandyqtar tikeleı ıelik etedi. Mysaly, Aqmola oblasynda 2010 jyly amerıkandyq Global Beef kompanııasymen (kapıtaldyq úlesi 15% ) «KazBeef Ltd» JShS birlesip quryldy. Kásiporyn jer teliminiń kólemi 154,8 myń ga, onyń ishinde: egistik -13,2 myń ga, shabyndyq - 141,6 myń ga.
Kompanııa elimizde alǵashqylardyń biri bolyp tuqymdyq taza angýs jáne gereford maly tuqymdaryn alyp kele bastady, sóıtip sapasy joǵary et óndirisiniń tolyq tsıklin qurý jolyn bastady. Bıyl 2015 jyldyń qorytyndysy boıynsha joǵary sapaly 2014 tonna et eksporttaldy. Qazir kásiporynda 85 - ge jýyq adam jumys isteıdi, olardyń ishinde birde bir sheteldik joq.
Sondaı-aq, Soltústik Qazaqstan oblysynda Qytaı ınvestorlarynyń qatysýymen maıly daqyldardyń óndirisi men qaıta uqsatý boıynsha ilki kooperatıvti qurý iske asyrylýda. Atalǵan joba klasterlik jolǵa qoıylǵan, 12 myń ga jer kóleminde maı daqyldaryn ósirý jáne ósimdik maıyn qaıta óńdeý úshin maı ekstraktsııalaý zavodynyń qurylysy salynbaqshy. Barlyǵy kooperatıv 9 aýylsharýashylyǵy óndirýshileriniń basyn qosady.
Jalǵa berilgen jerlerdiń keıbir óńirler boıynsha jerdi taratýy mynandaı: Aqtóbe oblysynda - 29 myń ga, Jambyl oblysynda - 13,5 myń ga, Aqmola oblysynda - 8,6 myń ga. Reseılikterge 10 236 ga jalǵa berilgen. Qytaı rezıdentteri - 282 ga, BAÁ - 859 ga, Túrkııa - 7 ga jáne taǵy basqalarǵa jalǵa berilgen.
2. Zańnama sheteldikterdiń jerdi jekemenshikke alý úshin zańdy aınalyp ótýiniń múmkindikterin eskere me?
Zańnamada aýylsharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi jekemenshikke satyp alýǵa tyıym salynady, sondaı-aq sheteldikterge salynǵan shekteýlerdi aınalyp ótý tetikterin de eskeredi.
Eger de sheteldikter jalǵan neke arqyly jerdi jekemenshigine satyp alýǵa tyryssa, JShS úlesin satyp alý arqyly nemese ekinshi naryqta jerdi satyp alǵysy kelse, bundaı jaǵdaılarda ádilet organdary tirkeýge qabyldamaıdy.
Zań turǵysynda, bundaı tirkeýsiz jer quqyǵyna ıelik te týyndamaıdy.
Sonymen, ádilet organdaryndaǵy tirkeý rásimderi arqyly sheteldikter úshin belgilengen shekteýlerdiń saqtalýyn baqylaıdy.
Sonymen birge, zańnamalyq shekteý týraly sheteldik azamat jáne áleýetti satyp alýshy notarıýsqa kelisim jasaýǵa kelgende de biledi.
3. Qoǵamda sheteldikter jerge jekemenshik quqy bar qazaqstandyq zańdy tulǵanyń úlesin satyp alý jolymen jer telimderin alýy múmkin degen qaýip bar. Bul solaı ma?
Bul máseleni eki jaqty qaraýǵa bolady.
Birinshisi. Eger de sheteldik satyp alatyn úles 50%-dan asatyn bolsa, onda bundaı zańdy tulǵanyń jer telimderi úsh aıdyń ishinde alynýǵa jatady nemese jer paıdalaný (jalǵa berý) quqyǵy qaıta hattalýy qajet.
Bul talapty oryndamaǵan kezde, Ákimdik jer telimderin memleketke qaıtarý týraly shaǵym beredi.
Memleket óz kezeginde bundaı faktilerdi aqparattyq júıelerdiń birlesken is-qımyly arqyly anyqtaıtyn bolady, ondaı aqparat zańdy tulǵalar úlesiniń mólsheri jáne barlyq zańdy tulǵalar - jer teliminiń ıeleri týraly aqparattan turady.
Eger de jekemenshiginde jer quqyǵy bar zańdy tulǵalar anyqtalǵan kezde, sheteldikterdiń úlesi 50%-dan assa, bul aqparat ákimdikte jerdi alý úshin, jer telimin jalǵa berý quqyǵyn qaıta qaraý nemese sotqa ony qaıtarý jóninde shaǵym boıynsha jumys isteýge jiberiletin bolady.
Ekinshi. Eger de sheteldiktiń úlesi 50%-dan kem bolsa, zańdy tulǵa úshin eshteńe bolmaıdy.
4. Eger de, sheteldik 50%-dan kem úles satyp alǵan bolsa, bundaı zańdy tulǵa shekteýdi aınalyp ótpeı me?
Bul kúmándi seıiltsek deımin.
Azamattyq kodekske sáıkes, bundaı sheteldik - zańdy tulǵa ıesi onyń múlkine, onyń ishinde jer telimine de quqyǵy bolmaıdy, tek jarǵy kapıtalyndaǵy úles quqyǵyna ǵana ıe.
Basqa sózben aıtqanda, bundaı jer telimderiniń ıeleri sheteldik azamat emes, zańdy tulǵa - bizdiń zań boıynsha qyzmetin júzege asyratyn jáne osy jerde salyq tóleıtin Qazaqstan rezıdenti bolyp tabylady.
Eger de sheteldik qatysýshylar quramynan shyqqysy kelse jáne óziniń jer úlesin alǵysy kelse, oǵan ondaı múmkindik joq, óıtkeni ol jer quqyǵyn tirkeı almaıdy.
Bul jaǵdaı - zańdy tulǵa qatysýshysy jubaılar bolyp, onyń bireýi sheteldik bolǵan jaǵdaıǵa da qatysty.
Bul kezde aktsıonerlik qoǵam sııaqty uıymdyq-quqyqtyq nysany ereksheligin de eskergen jón. AQ úlester, barlyq múlik naryqta erkin aınalym aktsııalary, baǵaly qaǵazdar túrinde, olar bırjalarda satylýy jáne satyp alynýy múmkin.
Bul kezde sheteldikke tıisti aktsııa úlesin baqylaýdyń qajettiligi joq, óıtkeni tipti aktsııanyń 100% ıesi sheteldik aktsıonerdiń ózi de jerdi óziniń menshigine ala almaıdy.
Aıtylǵandardy túıindeı kele, aýylsharýshylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdiń jekemenshik quqy tek qazaqstandyq kompanııada ǵana bolady jáne ol qatysýshy quramynan shyqqan kezde jer telimimen emes aqshalaı túrde tólenetin zańdy tulǵa úlesine ǵana quqy bar.
5. Jerdi kim jalǵa alady?
Jańa jer zańnamasy boıynsha sheteldikterge konkýrs arqyly beriletin bolady. Úkimet oblystyń árbir aýdany boıynsha sheteldikter úshin bir adamǵa beriletin jerdiń eń tómengi mólsherin bekitedi. Mysaly, Aqmola oblysynda, Shortandy aýdanynda - bul 1000 ga. Konkýrs erejesi bylaı, áleýetti jalǵa berýshi mindetti túrde jerdi paıdalaný josparyn tapsyrý qajet. Memleket konkýrstyń ótýine kepildik beredi. Eger de sheteldik bizdiń talaptardy buzatyn bolsa, biz olarmen jasalǵan kelisimshartty buzýǵa jáne olardan jerdi alyp qoıýǵa quqymyz bar. Aýyl sharýashylyǵy jerlerin tıimdi paıdalaný erejelerimen Siz myna silteme boıynsha: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500011549 tanysýyńyzǵa bolady
6. Memleket jerdi qaıtaryp alýǵa quqyly ma?
Iá, qaıtaryp alýǵa quqyly. Eger de, jer maqsaty boıynsha paıdalanylmasa, mysaly, jer óńdelmese, jerdiń ústinde ónim óndirilmese, onda memleket jerdi qaıtaryp alýǵa quqy bar.
Ekinshiden, sapaǵa júrgizilgen baqylaýdyń kórsetýi boıynsha, eger jer tıisti tásilmen paıdalanylmasa (tyıym salynǵan hımıkattar qoldanylsa), nátıjesinde jer qumǵa aınalady. Jerdi sondaı-aq, jyrqyshtar mekendegen jaǵdaıda da alyp qoıylady. Bul sharalardyń barlyǵy jerdiń jekemenshikte nemese jalda bolýyna baılanyssyz qoldanyla beredi.
7. Qazaqstan azamaty jerdi satyp, nemese jalǵa ala ma?
Iá, alady. Qazaqstandyqtar úshin erekshe jeńildik jaǵdaılary qarastyrylǵan: jalǵa berilgen jerdi 10 jylǵa deıin uzartylǵan merzimde jarty baǵasyna satyp ala alady. Al sheteldikter úshin mundaı ereje qarastyrylmaıdy.
8. Qazaqstandyqtarǵa nemese sheteldikterge jalǵa berilgen jer olardyń jaýapkershiliksiz paıdalaný áreketinen tozýǵa jáne tyıym salynǵan hımıkattarmen ýlanýǵa ushyrasa, jalǵa berilgen jerge ne bolady? Bul jaǵdaıdy kim jáne qalaı baqylaýǵa alady?
Pestıtsıdter tizimine resmı engizilmegen hımıkattardy paıdalanýǵa Qazaqstan zańnamasy tyıym salady. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń agrohımııa qyzmeti men Ákimdikterdiń jer ınspektsııalary jer qyrtysy men onyń jaǵdaıyn únemi baqylaýda ustaıdy.
Zańnamany buzǵan jaǵdaıda jerdi qaıtaryp alýǵa deıingi qatań sharany qoldanady.
Jer zańnamasyn saqtaý jónindegi Ákimdikterdegi baqylaý organdary tarapynan agroónerkásipterdegi keshenderge tıesili jer telimderine tekserýler júrgizildi. 2015 jyly jáne 2016 jyldyń birinshi toqsanynda júrgizilgen tekserýler aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy 263,9 myń ga jerdiń tıimsiz paıdalanylǵanyn anyqtady.
Ótken jyly 187 menshik ıesi men jerdi paıdalanýshylarǵa jer zańnamasyn buzǵandyǵy úshin eskertýler berildi, onyń ishinde 171 sýbekti 169,5 mln. teńge kóleminde aıyppul túrindegi ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy.
2016 jyldyń birinshi toqsanynda 7 menshik ıesi men jerdi paıdalanýshylarǵa jer zańnamasyn buzǵandyǵy úshin eskertýler berildi, onyń ishinde 5 sýbekti 106 myń. teńge kóleminde aıyppul túrindegi ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy.
9. Jer qansha turady?
Jer teliminiń naqty quny bazalyq stavkaǵa sáıkes anyqtalady jáne bul jónindegi aqparattar https://adilet.zan.kz/rus/docs/P030000890 saıtynda ornalasqan.
Jer telimi jaǵdaıynyń sapasyna, ornalasqan jerine, sýmen qamtylýyna, qyzmet kórsetý ortalyǵynan alys-jaqyndyǵyna jáne t.b. baılanysty bazalyq stavkaǵa túzetý koeffıtsıenti qoldanylady.
Mysaly, jer telimi eldi mekennen, ınfraqurylym nysanynan alystaǵan saıyn, koeffıtsıenti de tómendeıdi.
Árbir jer teliminiń jeke-jeke quny bekitiledi.
Jer teliminiń qorytyndy baǵasy aýktsıon arqyly anyqtalady.
10. Bir adam qansha jerdi satyp ala alady?
Bir ákimshilik aýdannyń sheńberinde aýylsharýashylyq maqsatynda jeke menshikke jáne jalǵa beriletin jer teliminiń eń tómengi shekti kólemi bekitildi. Jer teliminiń eń tómengi shekti kólemi týraly aqparatty adilet.kz saıtynan alýǵa bolady.
11. Qazaqstandyqtardyń aýktsıonda jerdi satyp alyp, ony sheteldikke qaıta satýǵa quqyǵy bar ma?
Joq, sata almaıdy. Buǵan zańnamamen tyıym salynǵan.
12. Aýktsıondar men konkýrstar ashyq ári ádil ótedi degenge kúdigimiz bar. Osy baǵytta qandaı sharalar júrgizilýde?
Satýdy uıymdastyrýdyń tártibi zańmen naqty bekitilgen, aýktsıon - azamattar úshin, konkýrs - sheteldikter úshin júrgiziledi.
Satýdy uıymdastyrýdyń tetigi jerdi bólýde jemqorlyqqa jol bermeıdi. Ótkiziletin aýktsıondar óz kezeńinde jarııalylyqty, áleýetti satyp alýshylardyń arasyndaǵy ashyq básekeni qamtamasyz etedi.
13. Elimizdegi sheteldikterdiń jumys kúshiniń úles salmaǵyn kim baqylaıdy? Birlesken kásiporyndardy qurýda sheteldikter barlyq jumys ornyn ıemdenip alady degen qaýip joq emes.
Qazaqstanǵa sońǵy 5 jylda keletin sheteldik azamattardyń sany jyl saıyn asa ózgerip otyrǵan joq. Jyl saıyn bizdiń respýblıkamyzǵa orta eseppen túrli maqsatta bir mıllıonnan artyq sheteldik azamattar keledi (tirkeledi). Bular týrıster, issaparmen kelýshiler, stýdentter, jumysshylar jáne t.b. Olardyń basym bóligi (80-90%) - TMD elderiniń azamattary.
Qazaqstandaǵy sheteldik jumysshylardyń qyzmeti kvota arqyly retteledi, ıaǵnı úkimet qaýlysymen bizdiń elimizge tabys tabý úshin kelgen sheteldikterdiń eń joǵarǵy sany belgilenedi. Bul kvota ekonomıkalyq belsendi turǵyndardyń 0,7%-nan asyp ketpeıdi. Mysaly, 2016 jyly kvota 63 myń adamdy qamtıdy. Ótken jyly da kvota mólsheri joǵarydaǵy kórsetkishpen shamalas boldy, 2015 jyly 32 myń adamǵa elge kirýge ruqsat berildi. Sonymen, kvotanyń 50% ıgerildi.
Osyǵan baılanysty, kvota otandyq eńbek naryǵynda kórinis taýyp otyrǵan tapshylyqty joıýǵa, eńbek naryǵyna bilikti jumysshylardy tartýdy kózdeıdi. Olardyń tek 2054 adamy aýylsharýashylyq jumystary úshin keldi.
14. Qazaqstan jerin jalǵa alýshy sheteldik jer paıdalanýshy óziniń otandastaryn birlesken jumysqa tarta ala ma?
Qazaqstanda sheteldik jumys kúshin jumysqa tartý memlekettik jyl saıynǵy kvotamen shektelgen jáne tek ǵana bilikti jumysshylarǵa taratylady. 2016 jyly kvota 63 myń adamdy qurady jáne qazaqstandyq jumysshylar sanynyń 0,7%-nan aspaıdy. Sheteldikterdiń bizdiń elimizde bolý ruqsattarynyń jaramdylyǵy jyldan aspaıdy, merzimi ótken kezde olar Qazaqstannan ketedi
Budan basqa, sheteldik jumysshylardyń sany osy nemese ózge kásiporynda jumys jasaıtyn jumysshylardyń jalpy sanynyń 10% - nan aspaýy qajet. Bul norma tek qana jumys berýshilerge taratylady.
15. Bizdiń túsinýimizshe, qazaqstandyqtar úshin jer - erekshe taqyryp. Dál qazir ony jalǵa berý nemese satý máselesi basty másele emes. Jer - Ana. Ana eshqashan satylmaıdy jáne eshkimge jalǵa berilmeıdi.
Bárimizge belgili, jer-ana baılyǵymyz, al eńbek - onyń ákesi! Eńbek jáne jer - baılyqtyń qaınar kózi. El ónimdi kóbirek óndirgen saıyn baıı túsedi. Baılyqtyń qaınar kózin óndiristen izdeýdiń qajettiligi týyndap otyr. Qazaqstan aýqymdy aýylsharýashylyq resýrstaryna ıe. Bizdiń elimizdiń jer qory 272,5 mln. gektardy quraıdy. Bul - bizdiń baǵa jetpes ulttyq baılyǵymyz, ókinishke oraı, kúni búginge deıin osy ulttyq baılyǵymyzdy tıimdi paıdalana almaı otyrmyz. Jyldar boıy jerlerimiz óńdelmeı, aramshópter basyp, degradatsııaǵa ushyraýda. Eńbek etý jáne jerdi óńdeý arqyly jer elimizdiń shyn mánindegi baılyǵy men dáýletine aınalady. Osy maqsatty júzege asyrý úshin jerimizde aldyńǵy qatarly álemdik tehnologııalarmen jabdyqtalǵan ózimizdiń úlken-úlken sharýashylyqtarymyzdy órkendetýge barlyq jaǵdaılar jasaımyz
16. Zańnamalyq normalardy engizý kezinde qazaqstandyqtar buryn jalǵa alǵan jerlerinen aıyrylyp qalmaıdy ma?
Qabyldaǵan zańnamada buryn jerdi jalǵa alǵan paıdalanýshylardyń quqyǵy buzylmaıdy.
Jalǵa alǵan jerlerin dál qazir satyp al dep eshkim kúshtemeıdi. Jalǵa alý merziminiń aıaqtalýyna deıin erkin paıdalana alady.
Sonymen birge, jer paıdalanýshynyń buryn jalǵa alǵan jer telimin jekemenshigine 50% jeńildikpen satyp alý quqyǵyn beredi. Budan basqa, atalǵan sommany 10 jylǵa uzartylǵan merzimmen rásimdep, tóleýge bolady.
17. Men aýylda turamyn jáne jer satyp alǵym keledi. Bul úshin men ne isteýim kerek?
Birinshiden, aqparattar leginen habardar bolyp, habarlandyrýlardy qadaǵalap otyrý qajet. Ákimdikter aýktsıonnyń ótýi týraly habarlandyrýlardy aýktsıon ótkiziletin kúnnen kúntizbelik on bes kún buryn jarııalaıdy. Aýktsıonǵa satylýǵa qoıylǵan jer telimderi týraly habarlandyrýlardy oblystyq merzimdi basylymdardan, ákimdiktiń arnaıy saıttarynan, Eleketrondyq úkimet platformasynan tabýǵa bolady.
Aýktsıonǵa qatysý úshin mindetti túrde ákimdikke ótinish berý qajet.
2016 jyldyń 1 shildesinen Qazaqstan azamattary úshin 1,7 mln. ga aýylsharýashylyq jerin aýktsıonǵa shyǵarý josparlanyp otyrǵanyn umytpańyzdar.
18. Men - kásipkermin. Men jerdiń sapasy jáne ony ne úshin paıdalaný qajettigi týraly aqparattardy qaıdan alsam bolady?
Aýktsıondy ótkizý týraly habarlandyrý jer telimi týraly, sondaı-aq, sapalyq sıpattamalary men jerdi paıdalanýdyń maqsaty týraly málimetterdi qamtýy qajet.
19. Qazaqstanǵa aýyl sharýashylyǵy úshin sheteldik ınvestıtsııalardy tartýdyń qajettiligi nede? Biz óz jerimizdi ózimizi ıgere almaımyz ba?
Otandyq aýyl sharýashylyǵy belsendi damýda desek te, bizdiń elimizde áli de bolsa ıgerilmegen úlken áleýetter bar. Mysaly, Qazaqstanda 147 mln. ga jaıylym bar jáne sıyr etin tutynýshy eki iri elmen shekaralas. Bul - 2014 jyly 4 mlrd. AQSh dollaryna sıyr etin satyp alǵan Reseı men Qytaı. Osyndaı áleýetti tutynýshylarymyz bola turyp, biz bar múmkindikterimizdi paıdalana almaı otyrmyz.
Buǵan sebep nede? Basty sebep - joǵary óndiristik qarjy shyǵyndarmen, ótimdiliginiń úlken merzimmen baılanysty aýyl sharýashylyqtaǵy ınvestıtsııanyń jetispeýshiligi, aýylda aýylsharýashylyq ónimderin qaıta óńdeý men saqtaýdy qamtamasyz etetin ınfraqurylymnyń joqtyǵy, osy salaǵa sáıkes mamandardyń joqtyǵy.
Óz kezeginde ınvestıtsııanyń jetispeýshiligi birinshi mynadan kórinedi, salanyń tómen tehnıkalyq jabdyqtalýy (aýylsharýashylyǵy tehnıkasy parkiniń 80% tozǵan).
Ekinshiden, qarjylandyrýdyń tómendigine baılanysty kóptegen sharýalar tyńaıtqyshtardy qoldanbaı jerdiń qunarly qyrtysyn buzady.
Sonymen birge, mal sharýashylyǵy qazaqtyń ata kásibi, fermerler búginde bul salanyń burynǵy áleýetin qalpyna keltirip jatyr. Salaǵa ınvestıtsııa tartý osy baǵytty qarqyndy damytýǵa alyp keler edi.
Sondaı-aq aýyl sharýashylyǵyna kelgen ınvestıtsııalar 2015 jyly 167,0 mlrd. teńgeni qurady, bul ónerkásipke kelgen ınvestıtsııalardan 23 ese tómen. Sondyqtan sheteldik kompanııalardy agroóndiristi damytýǵa tartý jańa agrotehnologııalardy, aýyl sharýashylyǵy tehnıkalaryn, dándik tuqymdardy, tyńaıtqyshtardy jáne taǵy basqalardy engizýge múmkindik beredi.
Biz, qazaqstandyqtar, ózimizdiń otandyq aýylsharaýshylyq ónimderin, óz jerimizde ósken: et, jemis-jıdek, kókónisti paıdalanatyn bolamyz. Al sheteldik kompanııalar bizge salyq tóleıtin bolady, jumys oryndaryn quratyn bolady, aýyldyń ınfraqurylymyn jaqsartady, bizdiń jumyskerlerdiń biliktiligin arttyrýǵa kómektesetin bolady. Biz azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge, ımportty almastyrýdy tómendetýge, sondaı-aq eksporttyq áleýetti arttyrýǵa tyrysýymyz qajet.
Sonymen katar Qazakstanda jerdi hımııalaýdyń tarıhı tómen deńgeıinde jáne jaqyn mańdaǵy naryqtyń tólem qabilettiligine baılanysty kórinetin organıkalyk ónimdi óndirý úshin qolaıly sharttar jasalǵan.
2015 jyldyń aıaǵynda bizder organıkalyq ónimdi óndirý týraly zań qabyldadyq. Osy zań organıkalyq ónimniń júıesin qalyptastyrýǵa járdemdesýge jáne halyqty joǵary deńgeıdegi ónimmen, al óndirýshini ádil baǵamen qamtamasyz etýge kómektesedi.
Sonymen qatar onyń ǵalamdyq alǵysharttary da bar.
Birinshisi, ol halyqtyń ósimi. Halyq sanynyń ósimi týraly boljamdarǵa sáıkes, 2050 jylǵa qaraı tamaq ónimin 60%-dan kóp, al damýshy elderde qazirgi kólemnen 2 ese kóp óndirýdi qajet etedi.
Ekinshisi, halyqaralyq aýyl sharýashylyǵynyń áleýeti deńgeıiniń tómendeýinen tamaq ónimi defıtsıtke ushyraýy múmkin.
Sondyqtan da, Qazaqstan álemdegi tamaq óniminiń turaqtanýy men jaqsarýyna baılanysty mańyzdy ról oınamaq.
Álemdiń tájirıbede aýyl sharýashylyǵyna bólingen aqy-puldyń ótimdiligi mınımým 10 jyldy quraıdy. Al bul óndiristiń ári qaraı damýyna uzaq jyldar qajet.
Mysaly sheteldikterge jerdi jalǵa berý Reseıde- 49 jyl, al Birikken Arab Ámirliginde - 99 jyldy quraıdy. Bul teginnen tegin emes.
20. Azamattyq alý máselesi (jalǵan nekeler, Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatymen nekelesken tulǵalardyń azamattyq alýy jáne olardyń jer úlesin alýy)
Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyna: Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda keminde 5 jyl turaqty turyp kele jatqan tulǵalar nemese Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatymen nekelesken tulǵalar (eń kemi 3 jyl) qabyldana alady.
Atalǵan norma Qazaqstan Respýblıkasynyń «Azamattyq týraly» Zańynyń 16 babyna sáıkes rettelgen.
Eger de, sheteldik azamat azamattyq alý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatymen jalǵan nekege turatyn bolsa, onyń azamattyq alý múmkindigi joıylady.
Bul Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasynda naqty bekitilgen. Atap aıtqanda, Qazaqstan Respýblıkasynyń «Azamattyq týraly» Zańynyń 6 tarmaǵy, 21 babynda: «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyn alýyna negiz bolǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatymen nekesin sot jaramsyz dep tanysa» delingen.
21. Aýyl sharýashylyq jerlerine jekemenshik quqyǵyn engizý uzaq merzimdi jalǵa berý kezinde onyń nátıjeli qoldanylyp jatqany qandaı obektıvti kórsetkishtermen dáleldengen?
Jekemenshik jeri bar adam mindetti túrde óz jerine jaýapkershilikpen qarap, ony qoldanady jáne jeri arqyly tabys tabady. Alaıda, jerdi jalǵa alyp, ol úshin mardymsyz aqsha tólegen Qazaqstan azamattary (ortasha eseppen 200 tg/ga), jerge qamqorlyq turǵysynan qaramaıdy.
Aýyl sharýashylyǵyna túgendeý júrgizý nátıjesinde (2012-2014 j.j.) 7,4 mln.ga aýmaǵynda 19,2 myń qoldanylmaǵan jer ýchaskeleri bar ekendigi anyqtalǵan. Sonymen qatar, topyraq qunarlyǵynyń deńgeıiniń tómendegeni anyqtaldy.
Saraptama kórsetkendeı, zańnamanyń buzylýy kóbinde jalǵa berilgen jerdi paıdalaný nemese paıdalanbaý kezinde týyndaıdy. Óıtkeni jerdi jalǵa alýshy tulǵanyń basty maqsaty - tabıǵı resýrs retinde jerdiń qunarly bóligin paıdalaný bolyp tybylady.
Qazirgi jerdi jalǵa alýshylardyń birazy jerdi durys paıdalanbaıdy jáne jerdi óńdeý kezinde qazirgi tehnologııalyq múmkindikterdi qarastyrmaıdy.
Osyǵan oraı, Ult josparynyń 35-shi qadamynda aýylsharýashylyq jerlerin tıimdi paıdalaný maqsatymen olardy naryqtyq aınalymǵa engizý qarastyrylǵan.
22. Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatymen nekege turǵan shetel azamaty ıemdengen jerdiń menshik ıesi bola alady ma?
Zańda naqty bólip kórsetilgendeı: Aýyl sharýashylyq jerlerge jekemenshik quqyǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatyna ǵana beriledi, al jalǵa alý quqyǵy - shetel azamatyna beriledi.
Sondyqtan nekelik qatynastar jerge qatysty quqyqtarǵa yqpal etpeıdi.
Qazaqstandyq erli-zaıyptylar ajyrasqan jaǵdaıda (zaıybynyń), jekemenshiginde jer bóligi qalady, al, sheteldik azamat jalǵa alýmen shekteledi.
23. Aýyl sharýashylyǵyna qatysýshylardyń bolashaq taǵdyry qalaı bolmaq?
Jer kodeksiniń 24 babyna sáıkes zańdy tulǵalardyń jarǵylyq kapıtalynda sheteldikter úlesi 50 paıyzdan astam bolsa, onda aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi tek 25 jylǵa jalǵa alýǵa múmkindigi bar.
Eger, zańdy tulǵanyń sheteldik qorǵa qatysýy (úlesi) ulǵaıǵan jaǵdaıda, Jer Kodeksiniń 66 babyna sáıkes jer ýchaskesi shettetilip nemese jalǵa alý quqyǵy úsh aı merzim ishinde qaıta rásimdelýi tıis.
Eger kórsetilgen eańdy talaptar oryndalmaǵan jaǵdaıda, jergilikti atqarýshy organ jer ýchaskesiniń ornalasqan jeri boıynsha sot organdaryna jer telimin memleket menshigine ótkizý jónindegi shaǵymyn jiberedi.
Eger, qazaqstandyq jer telimi shet eldik bankke kepildikke qoıylǵan jaǵdaıda, shet eldik bank jerdi menshigine alýǵa quqyly emes.
Mundaı jaǵdaıda da Jer kodeksiniń 66 babynyń 1 tarmaǵyna sáıkes shet eldik tulǵa úsh aı ishinde jerdi ıelikten shyǵarýǵa talaptanyp nemese jer quqyǵyn qaıta rásimdeý kerek. Bul talaptar oryndalmaǵan jaǵdaıda oblystyń jergilikti atqarýshy organy, respýblıkalyq mańyzy bar qalalar, astana, aýdandar, oblystyq deńgeıdegi qalalar jerdiń ornalasqan aýmaǵyna baılanysty qaıtaryp alýǵa shaǵym túsire alady.
