Sý kodeksi: sý resýrstaryn basqarý tásilderin qaıta qaraý qalaı júzege asyp jatyr
ASTANA. KAZINFORM – Úkimet Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi atynan sý salasy salasynda jańa sý qoımalaryn salýdy, jumys istep turǵan nysandardy rekonstrýktsııalaýdy, tsıfrlyq tehnologııalar men sý únemdeý sheshimderin engizýdi qamtıtyn aýqymdy jańǵyrtýdy jalǵastyrady.
Búgin Qazaqstanda sý sharýashylyǵy qyzmetkerleri — turaqty sýmen jabdyqtaýdy, ırrıgatsııany damytýdy jáne sý resýrstaryn qorǵaýdy qamtamasyz etetin mamandar kásibı merekesin atap ótedi. Klımattyq ózgerister men sý tapshylyǵynyń artýy jaǵdaıynda bul salanyń mańyzy artyp, sý resýrstaryn tıimdi basqarý memlekettik saıasattyń basymdyqtarynyń birine aınalyp otyr.
Osy turǵyda Prezıdenttiń tapsyrmasy boıynsha Úkimet sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi atynan sý salasy salasynda jańa sý qoımalaryn salýdy, jumys istep turǵan nysandardy rekonstrýktsııalaýdy, tsıfrlyq tehnologııalar men sý únemdeý sheshimderin engizýdi qamtıtyn aýqymdy jańǵyrtýdy jalǵastyrýda. Bul reformalardyń maqsaty sýdy turaqty ári tıimdi paıdalanýdy, ózgermeli klımat jaǵdaıynda qaýipsizdikti, sondaı-aq sý resýrstarynyń qoljetimdiligi men sapasyn qamtamasyz etý bolyp sanalady.
Sonymen qatar sý tapshylyǵynyń artýyna baılanysty sý resýrstaryn tıimdi ári uqypty basqarý úshin sharalar qabyldanýda. Jaqynda ótken keńeste Premer-mınıstr Oljas Bektenov memlekettik organdardyń aldyna vegetatsııalyq kezeńde sý táýekelderin basqarýǵa jaýapty óńirlik shtabtar qurý mindetin qoıdy. Sýarý kezinde sý únemdeıtin tehnologııalaryn belsendi engizý jáne sý paıdalaný salasyndaǵy zań buzýshylyqtardy baqylaýdy kúsheıtý qajettigi atap ótildi.
Jańa Sý kodeksi — zamanaýı basqarý quraly
Esterińizge sala keteıik, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldaýynda sý ınfraqurylymyn tolyqqandy jańartý qajettigin erekshe atap ótti. 2025 jylǵy 9 sáýirde Memleket basshysy sý únemdeý tetikterin engizýge jáne sý nysandaryn qorǵaýǵa, azamattar men ekonomıkany sý tapshylyǵy men sý obektileriniń lastanýynan qorǵaýǵa baǵyttalǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Sý kodeksine qol qoıdy.
— 2025 jylǵy maýsymynan bastap qujat resmı túrde kúshine enip, sýdy retteý salasyndaǵy jańa tásilderge kóshýdi belgiledi. Jańa kodeks sý tasqynyna qarsy is-sharalardy qosa alǵanda, sýdyń zııandy áseriniń aldyn alý jáne joıý jónindegi is-sharalardy, sý resýrstaryn basqarý tásilderin qaıta qaraýdy, memlekettik retteýdi qatańdatýdy jáne sý qoryn paıdalaný men qorǵaý salasyndaǵy baqylaýdy kózdeıdi, — delingen habarlamada.
Sońǵy jyldardaǵy oqıǵalar, onyń ishinde ótken jylǵy aýqymdy sý tasqyny sý resýrstaryn basqarý júıesin reformalaýdyń mańyzdylyǵyn taǵy da dálededi.
Osy turǵydan alǵanda, Kodeks jobasyna bes negizgi qaǵıda engizildi:
- Birinshisi — sýdyń qorshaǵan ortanyń ajyramas bóligi retindegi rólin, halyqtyń tirshilik áreketi men ekonomıkalyq damýynyń negizin kúsheıtý.
- Ekinshisi — olardy paıdalaný kezinde sý resýrstarynyń ekonomıkalyq qundylyǵy.
- Úshinshisi — jer ústi jáne jer asty sý resýrstaryn keshendi paıdalaný.
- Tórtinshisi — sýdy tıimdi ári utymdy túrde únemdeý.
- Besinshi — sý qoryn paıdalaný jáne qorǵaý jónindegi mindetterdi sheshýge jurtshylyqty tartý.
Jańa kodeks sý resýrstaryn basqarýdyń ıntegratsııalanǵan bas jospary men basseındik josparyn ázirleýdi qarastyrady. Yqtımal qaýipti gıdrotehnıkalyq qurylystar úshin kóp faktorly tekserý júrgizý jáne qaýipsizdik deklaratsııalaryn ázirleý jónindegi mindettemeler kózdeledi, olardyń tizilimin júrgizý máseleleri júıelendirildi.
Zańnamalyq deńgeıde sý salasyndaǵy buzýshylyqtar úshin jaýapkershilik talaptary kúsheıtiledi. Eger sý únemdeý josparlary oryndalmasa, sý resýrstaryn basqarý organdary jedel den qoıý sharalaryn qabyldaı alatyn qadaǵalaý fýnktsııalary engizildi.
— Sýdyń «qara» naryǵymen kúresý úshin sý nysandarynda, sý qorǵaý aımaqtary men beldeýlerinde sharýashylyq qyzmetti júzege asyrýǵa belgilengen tyıymdardyń saqtalýyna jáne óz betinshe sý paıdalanýǵa jol bermeý úshin baqylaý kúsheıtildi. Osy turǵyda Premer-mınıstr jergilikti jerlerde monıtorıngti jandandyrýdy, vedomstvoaralyq ózara is-qımyldy jolǵa qoıýdy jáne sýarý rettiliginiń saqtalýyn qamtamasyz etýdi tapsyrdy, — jazdy Úkimetten.
Búgingi tańda aýyl sharýashylyǵyndaǵy ónimsiz shyǵyndardy azaıtý arqyly tıimdilikti arttyrýǵa erekshe nazar aýdarylady. Atap aıtqanda, ırrıgatsııalyq kondomınıým qurý tártibi belgilendi, onda ol bolmaǵan jaǵdaıda jergilikti atqarýshy organdarǵa sharýashylyqishilik júıelerge qyzmet kórsetý úshin kásiporyndar qurý jónindegi ókilettikter beriledi. Aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerdiń sý paıdalanýdy josparlaý, bólinbeıtin menshikti birlesip paıdalaný jónindegi mindetteri reglamenttelgen. Táýekelderdiń aldyn alý úshin sý sektoryn klımattyń ózgerýine beıimdeý sharalary anyqtaldy.
Sondaı-aq Memleket basshysynyń tapsyrmalary aıasynda spýtnık derekteri men sý tapshy aımaqtardyń ınteraktıvti kartalaryn qoldana otyryp, sýdy paıdalanýdyń tsıfrlyq monıtorıngin engizý mindeti qoıyldy. Bul sharalardy SRIM qazirdiń ózinde júzege asyra bastady. Atap aıtqanda, Ulttyq aqparattyq júıeni qurý kózdelgen.
Sonymen qatar sý sharýashylyǵy qurylystaryn tolyqqandy esepke alý, olardyń sandyq jáne sapalyq kórsetkishterin baǵalaý, balamaly sý kózderin paıdalaný, arnaıy sý paıdalanýǵa ruqsat almaı, 2 mln m3 deıingi kólemde erigen qar sýyn sýarý úshin jınaqtaý jáne odan ári paıdalaný, sý nysandarynyń monıtorıngi jónindegi normalar naqtylandy.
Qujat sýmen jabdyqtaý jáne sý burý júıelerin damytý, nóser jáne drenajdyq aǵyndardy retteý, ıesiz júıelerdi kommýnaldyq menshikke berý jónindegi normalardy qamtıdy. Sondaı-aq onda ónerkásip qajettilikteri úshin aýyz sýdyń ornyna tehnıkalyq sýdy paıdalaný, qyzmetterdi ýaqytsha toqtatýdy retteý jáne tehnıkalyq aýdıt negizinde sýmen jabdyqtaý jáne sý burý ınfraqurylymyn josparly jańartý jónindegi sharalar kózdelgen.
Jer asty sýlaryn izdeýdi, baǵalaýdy, monıtorıngti jáne qorǵaýdy retteýge qatysty normalar kúsheıtildi. SRIM quramynda bul máselelermen Ulttyq gıdrologııalyq qyzmet aınalysatyn bolady.
Sý resýrstaryn basqarý jónindegi sheshimderdi qabyldaýǵa jurtshylyqtyń qatysýy keńeıtildi.
Basseındik keńester budan bylaı sý paıdalanýdyń ruqsat etilgen kólemin qysqartý tártibi, sý tasqyny men qurǵaqshylyqqa qarsy is-qımyl jónindegi sharalar, jergilikti atqarýshy organdardyń olarǵa júktelgen fýnktsııalardy iske asyrý kezinde jibergen buzýshylyqtardy joıý jónindegi sharalar týraly usynymdar engizetin bolady.
Halyqaralyq yntymaqtastyq
2025 jylǵy 4 sáýirde Samarqand qalasynda Ortalyq Azııanyń Memleketaralyq sý sharýashylyǵyn úılestirý komıssııasynyń 89-shy otyrysy ótti. Ózbekstan, Tájikstan jáne Túrikmenstannan kelgen áriptesterimen jasalǵan kelisimderdiń nátıjesinde bıylǵy sýarý kezeńinde Qazaqstanǵa Syrdarııa ózeni boıynsha 3,7 mlrd m3 sý, «Dostyq» memleketaralyq kanaly arqyly 909 mln m3 sý kelip, Soltústik Aralǵa 975 mln m3 sý jiberiledi.
2025 jylǵy 25 sáýirde Astana qalasynda Shý jáne Talas ózenderindegi Memleketaralyq paıdalanýdaǵy sý sharýashylyǵy qurylystaryn paıdalaný jónindegi Qazaqstan Respýblıkasy men Qyrǵyz Respýblıkasy komıssııasynyń 35-otyrysy ótti, onyń qorytyndysy boıynsha 2025 jyldyń vegetatsııalyq kezeńine memleketaralyq paıdalanýdaǵy sý sharýashylyǵy qurylystarynan sý berý kestesi bekitildi.
Máselen, mamyrdan qyrkúıekke deıin Qazaqstanǵa Talas ózeni boıynsha 400 mln m3 sý, Shý ózeni boıynsha — 180 mln m3 sý beriledi. Osylaısha, 2025 jyldyń vegetatsııalyq kezeńinde sýmen qamtamasyz etýdiń (sáýirdi eskere otyryp) jalpy kólemi 625 mln m3 quraıdy dep boljanǵan.
Aıta keteıik, elde ulttyq sý resýrstary aqparattyq júıesi ázirlenip jatyr.