Sońǵy bir jylda almatylyqtardyń jer silkinisine daıyndyǵy qalaı ózgerdi
ALMATY. KAZINFORM — Osydan bir jyl buryn qurylǵan Almaty seısmıkalyq qaýipsizdik jáne jumyldyrý daıyndyǵy basqarmasy basshysynyń mindetin atqarýshy Batyrhan Súleımenov Kazinform tilshisine qaladaǵy seısmıkalyq qaýipsizdik sharalary jaıly áńgimelep berdi.
— Seısmıkalyq qaýipsizdik jáne jumyldyrý daıyndyǵy basqarmasyn qurýdyń maqsaty qandaı boldy? Basqarma búgingi kúni qandaı mindet pen qyzmetterdi atqarady?
— 2024 jyldyń 23 qańtarynda bolǵan jer silkinisin búkil almatylyqtar sezingen jer silkinisi boldy. Al 25 qańtar kúni Memleket basshysynyń tóraǵalymen Almatyda seısmıkalyq qaýipsizdik suraqtaryna baılanysty jıyn ótti. Sonda ortalyq atqarý organdaryna jáne qala ákimdigine naqty tapsyrmalar berildi. Onyń biri — qaladaǵy seısmıkalyq qaýipsizdikti kúsheıtý. Osy maqsatta 2024 jyldyń 8 sáýir kúni seısmıkalyq qaýipsizdik jáne jumyldyrý daıyndyǵy basqarmasy quryldy. Mundaı basqarma elimizdiń basqa óńirlerinde joq. Jalpy basqarmanyń negizgi qyzmeti — turǵyndar arasynda qaýipsizdik mádenıetin qalyptastyrý, ıaǵnı biz halyqty tabıǵı apattar kezinde ózin-ózi ustaýdyń qarapaıym qadamdaryna úıretemiz.
Taǵy bir fýnktsııamyz — azamattyq qorǵaý uıymdarynyń is-qımyldaryn úılestirý. Biz Almaty qalasynyń TJD-symen, Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵymen, Geografııa jáne sý qaýipsizdigi ınstıtýtymen, «Qazseldenqorǵaý» mekemesimen jáne basqa ákimdiktiń qyzmetterimen tyǵyz jumys isteımiz. Tótenshe jaǵdaıdaǵy qaýipti eskertý de bizdiń mindetimizde, oǵan tabıǵı apattardan bastap jer dúmpýi men órt shyǵýy sekildi tehnogendik sıpattaǵy qaýiptiń barlyq túri kiredi. Jalpy bizde 3 bólim bar, basqarma shtatynda ózimdi qosqanda 10 adam jumys isteıdi. Odan bólek basqarma eki vedomstvolyq baǵynysty uıymnyń quryltaıshysy, olar - Almaty qalasynyń qutqarý qyzmeti jáne aýmaqtyq qorǵanysty qamtamasyz etý qyzmeti.
— Arnaıy basqarma qurylǵannan keıin TJD-nyń keı quzyreti men mindetteri sizderge bólinip berildi me?
— Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń eshqandaı mindeti ne quzyreti bólingen joq. Biraq Azamattyq qorǵaý týraly zań negizinde jergilikti atqarýshy organdar oryndaýy tıis qyzmetter bar. Mundaı qyzmetterdi oryndaý úshin bizdiń basqarma quryldy. Biz qalalyq TJD-men óte tyǵyz jumys isteımiz, keı jerde olardy tolyqtyramyz. 2022 jyldan bastap azamattyq qaýipsizdik qamtamasyz etýge baılanysty kóptegen jobalar jergilikti bıýdjetten qarjylandyrylady. Mindetterimizdiń biri — osyndaı bıýdjettik jobalardy ákimshilik basqarý, ıaǵnı bizdiń basqarma arqyly qandaı da bir jabdyqtar, aqparattyq júıeler alynady. Keıin ol Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵyna ne tótenshe jaǵdaılar departamentine beriledi.
— Basqarma tarapynan bir jyl ishinde qandaı jumys atqaryldy? Qandaı nátıje bar?
— Alǵashqy jobalarymyzdyń biri — Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵymen birge zertteý júrgizý boldy. Ol jumys 3 jylǵa josparlanǵan, 2024 jyly bastaldy jáne 2026 jyly aıaqtalady. Zertteý nysany — Almaty aglomeratsııasy aýmaǵynyń seısmogeodınamıkalyq jaı-kúıi. Onyń sheńberinde seısmıkalyq, geofızıkalyq jáne gıdrogeohımııalyq parametrlerge monıtorıng jasalady. Bul jumystyń nátıjesin qalalyq josparlaý jáne ýrbanıstıka basqarmasyna beremiz. Olar óz kezeginde bul aqparatty qala qurylysyna qatysty qujattamanyń irgetasy retinde paıdalanady. Bul ǵylymı jumys jáne menińshe, bizdiń salada ǵylymdy damytý qajet.
Ekinshi, 2024 jyly laı kóshkini saldarynan qaıǵyly jaǵdaı boldy. Sondyqtan byltyr ózge memlekettik mekemelermen birge taý bókterindegi búkil aýmaqty zerttep, kóshkin qaýpi bar 182 ýchaskeni anyqtadyq. Bul aýmaqtardy: qaýpi joǵary, orta qaýipti jáne qaýpi tómen sanattaryna bóldik. Qaýpi joǵary dep baǵalanǵan 14 aýmaq boıynsha jumysty byltyr bastadyq, bıyl maýsym aıyna deıin tolyq aıaqtalady. Biraq qazirgi ýaqytta laı kóshkini qaýpi joıyldy dep aıta alamyn. Sondaı-aq ótken jyly biz Geografııa jáne sý qaýipsizdigi ınstıtýtymen birge laı kóshkinin baǵalaý baǵyttynda zertteý jumysyn bastadyq. Onyń nátıjesi negizinde táýekel kartasy jasalady jáne qala qurylysyn josparlaý kezinde qoldanylady. ıAǵnı, onyń negizinde biz «myna aımaqta sel ne kóshkin qaýpi bar, sondyqtan turǵyn úı obektilerin salýǵa bolmaıdy» dep aıtyp otyramyz.
Odan bólek qalalyq josparlaý jáne ýrbanıstıka basqarmasy seısmıkalyq tózimdilik turǵysynan nysandardy pasporttaý jumysyn júrgizdi. Birinshi satysy 2017-2018 jyldary, ekinshisi 2023-2024 jyldary boldy. Meniń bilýimshe, bul jumys aıaqtaldy, endi qorytyndy esep jasalyp jatyr. Ol bizdiń basqarmaǵa jáne basqa da qurylymdyq bólimderge beriledi. Ondaǵy aqparattyń negizinde bizdiń basqarma seısmıkalyq tózimdi emes dep anyqtalǵan ǵımarattardyń seısmıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etý jónindegi qalalyq baǵdarlamany ázirleýdi josparlap otyr. Bul bastamany biz halyqaralyq tájirıbeden alyp otyrmyz.
— Seısmıkalyq qaýipsizdikke baılanysty mańyzdy sheshimder qalaı qabyldanady? Sarapshylar keńesine júginesizder me?
— 2024 jyly basqarma bazasynda ǵylym jáne tehnologııalar boıynsha keńes quryldy. Onyń quramyna tájirıbeli seısmologtar, qurylys salasynyń sarapshylary, basqa da mamandar kirdi. Biz jaýap berýge qınalatyn barlyq suraqtardy osy ǵylymı keńestiń talqylaýyna shyǵaryp, sol jerde ortaq sheshimge kelemiz. Búginge deıin 6 otyrys ótti. Mysaly, sońǵy ret jer silkinisi týraly halyqty avtomatty túrde eskertý júıesin qosý úshin eń tómengi qaýip deńgeıi qandaı bolýy kerek ekenin talqyladyq. Bastapqyda 5,5 magnıtýdasy boıynsha eskertý jasaý kerek dep aıtylǵan. Biraq magnıtýda epıtsentrde ólshenedi, al epıtsentr Qytaıda, Qyrǵyzstanda ne Almaty oblysynda bolýy múmkin. Sondyqtan bizdiń basqarma 5,5 magnıtýdasynan keıin habarlaý qanshalyqty durys ekenin talqyǵa shyǵardy. Uzaq pikirtalastan keıin seısmologııa ınstıtýymen (qazir — Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵy) birge araqashyqtyqty anyqtaýymyz kerek degen sheshim qabyldandy. ıAǵnı, jer silkinisiniń epıtsentri qaladan 100 shaqyrym jerde bolsa, onda eskertý júıesi úshin eń tómengi magnıtýda — 1 bolady, eger jer dúmpýi 200 shaqyrymnan alysta bolsa, shegi basqasha bolady. Óıtkeni araqashyqtyq alys bolǵan saıyn seısmıkalyq qaýip tómen bolady. Jaqyn arada seısmologııa ınstıtýy ǵylymı negizde óz qorytyndysyn usynady. Sodan deıin avtomattandyrylǵan erte eskertý júıesi men MasAlert jedel eskertý júıesi túzeledi.
— Ótken jyldyń 23 qańtary men 4 naýryzynda bolǵan jer dúmpýlerinen qandaı qorytyndy shyǵardyq? Almatylyqtar odan beri ne úırendi dep oılaısyz?
— Eń aldymen, memlekettik qyzmetker retinde emes, qarapaıym Almaty turǵyny retinde aıtqym keletini — biz qalamyzdyń seısmıkalyq qaýipti aımaqta ornalasqanyn umytyp kettik. Jer silkinisi Almaty men Almaty oblysy úshin qalypty jaǵdaı. Sondyqtan 2024 jyly bolǵan eki jer dúmpýinen keıin bárimiz qorqyp qaldyq, ne isteý kerek ekenin bilmedik. Shyn máninde, qýanyshymyzǵa oraı bul jer silkinisterinen aýyr zalal bolmady. Endi odan alynǵan qorytyndyǵa kelsek, bizdiń basqarma quryldy, MasAlert júıesi ázirlendi. Odan bólek avtomattandyrylǵan erte eskertý júıesin damytý jóninde sheshim qabyldandy. 2025 jyldyń sońyna deıin qoldanystaǵy 28 seısmıkalyq stantsııadan bólek qosymsha 30 stantsııa, al 2026 jyldyń sońyna deıin qosymsha 40 stantsııa ornatylady. Osylaısha búkil qalany qamtı alamyz.
Odan bólek byltyr birneshe ret jalpyqalalyq seısmojattyǵý ótkizildi. TJD qyzmetkerleri mektepterde, saıabaqtarda, adam kóp jınalatyn oryndarda túsindirý jumysyn júrgizdi. Búgingi kúni birinshi kezekte balalarǵa úıretkimiz keledi. Ol úshin mektep baǵdarlamasy ázirlendi. Pılottyq jobany iske qosamyz, oqý oryndarynda apta saıyn synyptan tys saǵattar ótedi. Byltyr jazda 1,5 myń balabaqsha men mektep qyzmetkerin oqyttyq, bul sabaqty solar ótkizedi. Sondaı-aq bıyl toqsan saıyn seısmojattyǵý bolady. Osy oraıda qala turǵyndaryn osyndaı jattyǵýlarǵa barynsha qatysýǵa shaqyramyn. Biz sondaı daǵdy qalyptastyrýymyz qajet. Mysaly, úıde balalarymmen birge oıyn retinde daıyndyq jasaımyn. Úıden tez shyǵý joldaryn qarastyramyz ne úıdegi eń qaýipsiz aýmaqtardy anyqtaımyz. Balalaryma jer silkinisi kezinde qaıda barý kerek ekenin túsindiremin.
— MasAlert júıesi qanshalyqty tıimdi? Nelikten eskertý keı telefondarǵa kelmeı qaldy?
— MasAlert júıesi Cell Broadcast tehnologııasymen jumys isteıdi. ıAǵnı bul Android jáne IOS baǵdarlamalyq jasaqtamasyna kiriktirilgen qyzmet. Júıe bazalyq stantsııalar arqyly Apple men Android smartfondarymen baılanysyp, jedel eskertý jiberedi. Bul baılanysqa qaraı ártúrli ýaqytta keletin SMS emes. Push-eskertý bazalyq stantsııalarǵa baılanysqan barlyq telefonǵa bir ýaqytta keledi. Nelikten keı adamdarǵa eskertý kelmedi? Biz júıeni alǵash qoldanǵannan keıin saraptama jasadyq. Birinshi sebebi — smartfondaǵy baǵdarlamalyq jasaqtamanyń jańartylmaýy. Byltyr 19 qyrkúıek kúni Apple IOS-ty jańartý múmkindigin qosty, sodan keıin bizdiń MasAlert júıesi olarǵa qosyldy. Al Android telefondarynda júıe mamyr aıynda iske qosyldy. 17 qazan kúni biz seısmojattyǵý jasadyq, sol kezde telefon baǵdarlamasyna jańartpaǵandardy qospaǵanda barlyǵyna eskertý keldi. Júıeniń ózi tolyq avtomattandyrylǵan. Jer silkinisi kezinde birinshi tolqyn keledi de, belgili bir ýaqyttan keıin ekinshi tolqyny keledi. Osy ekinshisi qýattyraq bolady. Bizdiń seısmıkalyq datchıkter birinshi tolqyndy ustaıdy da, 3-5 sekýnd ishinde konsolǵa sıgnal jiberedi. Ári qaraı Almatyǵa 5 balldan joǵary qaýip kele jatsa, júıe jedel Push-eskertýlerdi jiberedi.
— Almatyda jer silkinisi bolǵan jaǵdaıda bir ǵana shatyrly qalashyq bolady. Bul iri megapolıs úshin az emes pe?
— Men de Almatyda tek qana bir shatyr qalashyǵy bar degen jańalyqty oqydym. Biraq bul durys aqparat emes. Bizde memlekettik organdardyń tótenshe jaǵdaıy kezindegi is-qımylyna qatysty arnaıy jospar ázirlengen. Almaty qalasynyń aýmaǵy 21 sektorǵa bólingen. Bul sektorlarda jalpy esepte adamdar jınala alatyn ashyq aspan astyndaǵy 65 ýchaske bar. Oǵan qosa, zardap shekken halyqty qabyldaıtyn 384 pýnkt bar. Bul seısmıkalyq jaǵynan nyǵaıtylǵan ákimshilik nysandar. Joıqyn jer silkinisi bolǵan jaǵdaıda úısiz qalǵan adamdar, medıtsınalyq kómekti qajet etetin turǵyndar osy pýnkterge bara alady. Olardy 2GIS, ıAndeks kartadan tabýǵa bolady. Eger adamǵa shuǵyl ota jasaý kerek bolsa ne evakýatsııa qajet bolsa, onda pýnktiden turǵyndy osy shatyr qalashyǵyna deıin jetkizedi de, ol jaqtan basqa óńirge áketedi. Sondaı-aq bul shatyr qalashyǵy ózge óńirlerden kelgen kómekti qabyldaıtyn orynǵa aınalady. Basqa jerden kúshter aldymen osynda baryp, sodan keıin aýmaqtarǵa bólinedi. Sondyqtan adamdar birinshi kezekte zardap shekken halyqty qabyldaıtyn pýnkterge barýy kerek.
— Buǵan deıin Almaty ákimshiligi seısmıkalyq qaýipsizdik baǵytynda Qytaı, Japonııa tájirıbesin qoldanatynyn habarlady. Naqty sheteldik tájirıbe qandaı jumysta qoldanylmaq? Sheteldik áriptesterińizben qanshalyqty baılanystasyzdar?
— Ýrbanıstıka basqarmasynda jumys istep júrgenimde, 2023 jyly biz Japonııaǵa bardyq. Onda japondyq meteorologııalyq agenttiktiń tájirıbesimen tanystyq. Olar halyqty daıarlaý ortalyqtaryn kórsetip, qurylys normalaryn túsindirdi. Ótken jyly qala ákimdigi men seısmologııa ınstıtýynyń delegatsııasy AQSh-qa bardy. Bizdiń seısmologııa ınstıtýy sekildi jergilikti ortalyqty kórdik. Bul sapardyń nátıjesinde biz 28 seısmıkalyq datchık (stantsııa) Almaty úshin jetkiliksiz ekenin jáne olardyń sanyn kóbeıtý qajet ekenin anyqtadyq. Óıtkeni AQSh-tyń Kalıfornııa shtatynyń ózinde myńnan astam seısmıkalyq datchık bar.
Al bıyl almatylyq delegatsııa qala ákimi Erbolat Dosaevtyń bastamasymen Beıjiń qalasyna bardy. Onda QHR-dyń jer silkinisi boıynsha agenttigimen jolyqtyq. Biz olarmen seısmıkalyq derektermen, tájirıbemen bólisip otyrý týraly kelisimge keldik. Endi seısmologııa ınstıtýtynyń mamandaryn Qytaıǵa tájirıbe almasý úshin jiberemiz. Al osy jyldyń maýsym aıynda bizge Qytaı delegatsııasy keledi. Olar munda kórme uıymdastyryp, qutqarý qajettilikterine arnalǵan jabdyqtaryn, seısmıkalyq datchıkterdi kórsetedi, tájirıbesimen bólisedi.