SQO mýzeıinde reseılik zertteýshilerdi qyzyqtyrǵan erekshe dýlyǵa saqtaýly
PETROPAVL. KAZINFORM — Jıeginde altyn jalatqan arabsha jazýy bar dýlyǵany Soltústik Qazaqstan tarıhı-ólketaný mýzeıine kimniń qashan bergeni belgisiz.
Mýzeı qyzmetkerleriniń aıtýynsha, bul kóne jádigerdi 1930 jyly ákelip tapsyrǵan eken. Bastapqyda ony mońǵol dýlyǵasy retinde kórsetip kelgen.
Mýzeıde mundaı erekshe bas kıim jalǵyz, dýlyǵanyń ústi maıysqan, qylyshtyń eki izi bar. Kóne jádiger jasyrǵan syrdy ashýǵa alǵash qyzyqqandardyń biri — ólketanýshy Rashıd Tyncharov bolǵan.
— Bul kóne jádigerdi maǵan kórsetken kezde, ol kimge, qaı ultqa tıesili eken degen qyzyǵýshylyq paıda boldy. Kóptegen anyqtamalyqty, ádebıetti qopardym. Nátıjesinde mundaı dýlyǵany orta ǵasyrlarda kıgenin anyqtadym. Osyǵan uqsas dýlyǵalar qazirgi Reseı aýmaǵynda, Ońtústik Kavkazda jáne qypshaq qorymdarynan tabylǵan eken. Arabsha jazýyn haziret Zeınolla Saıfýtdınmen oqı aldyq, aınaldyra Qurannan alynǵan Baqara súresi jazylǵan eken. Kúnqaǵarynda «Muhammed paıǵambar senimen» dep jazylǵan. Qaı jyly jasalǵan, kim jasaǵan — kórsetilmegen. Kúnqaǵarynyń ústinde Ahmad ıAkýbuly degen jazýdy taptyq. Arabsha jazýy bar, altyndatylǵan jıegin zergerler jasaǵan, keıin ony qarý jasaýshylar dýlyǵanyń astyna bekitken. Dıametri — 22 sm, 66 ólshemge sáıkes keledi. Dýlyǵanyń astynan kıiz kıgenniń ózinde bul jaýyngerdiń basy úlken bolǵanyn kóremiz, soǵan saı boıy da eki metrge jýyq bolýy múmkin. Sheberler temirden soǵyp jasaǵan. Bir qyzyǵy dýlyǵany olar tapsyryspen istegen, — deıdi bas kıimdi zerttegen ólketanýshy.
SQO tarıhı-ólketaný mýzeıiniń qyzmetkeri Sáýle Baıtenova da bul dýlyǵa týraly derekterdi jınaqtap, onyń mýzeı qoryna qalaı jáne qaı kezeńde túskeni jaıynda júıeli málimetter beredi. Zertteýshi bul dýlyǵanyń qysqasha sıpattamasyn da keltiredi.
Mamannyń aıtýynsha, dýlyǵa — 1930 jyldary oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıiniń alǵashqy etnografııalyq qoryna túsken alǵashqy eksponattardyń biri bolǵan.
Alaıda, 1920-1940 jyldar aralyǵynda mýzeıge zattar qabyldaý isi tıisti túrde qujattalmaǵan. Osy sebepti jádiger jaıly alǵash resmı jazba tek 1950 jyly paıda bolǵan.
Mýzeı qyzmetkerleri shlemdi XV ǵasyrǵa jatqyzǵan jáne ony sol kezeńdegi Shyǵys Deshti-Qypshaq kóshpelileriniń qorǵanys qarý-jaraqtarymen baılanystyrǵan.
Novosibir memlekettik ýnıversıtetiniń ǵalymdary da bul erekshe dýlyǵaǵa qyzyǵýshylyq tanytty.
— Tıpologııalyq taldaý arqyly bul dýlyǵany XVII–XVIII ǵasyrdyń basyna jatqyzdyq. Ol Máýerennahr, Shyǵys Túrkistan nemese Ońtústik Qazaqstandaǵy Syrdarııa boıyndaǵy qalalarda belgili bir áleýmettik mártebesi joǵary qazaq, ózbek nemese uıǵyr jaýyngeriniń tapsyrysy boıynsha sheberler tarapynan jasalǵan bolýy yqtımal. Mundaı boljam jasaýǵa dýlyǵanyń tutas soǵylǵan tóbesi men arab jazýlary bar saqınasy jáne «qorapsha» tárizdes kúnqaǵary sebep. Mundaı kúnqaǵar — Ortalyq Azııadaǵy mońǵol jáne túrki kóshpendileriniń urysqa arnalǵan bas kıimderine tán erekshelik. Osy dýlyǵanyń eń jaqyn analogtary qazirgi ýaqytta Qazaqstannyń mýzeı qorynda saqtaýly. Dýlyǵadaǵy jóndeý men qaıta qalpyna keltirý izderine qarap, onyń uzaq ýaqyt boıy qoldanylǵanyn baıqaýǵa bolady, — deıdi zertteý júrgizgen tarıh ǵylymdarynyń doktory Leonıd Bobrov.
Buǵan deıin Petropavldaǵy mýzeıde múıizden jasalǵan erekshe oryntaq saqtaýly turǵanyn jazǵan edik.