SQO-da byltyr 14 mektep jabylsa, bıyl taǵy jeteýi jumysyn toqtatpaq
PETROPAVL. KAZINFORM — Soltústik Qazaqstan oblysynyń mektepterinde 32 myńnan astam qazaq balasy bilim alyp jatsa da, olardyń jartysynan kóbi orys tilinde oqıdy. SQO bilim sapasyn qamtamasyz etý departamentiniń basshysy Gúlnar Talasbaeva suhbatta óńirdegi bilim sapasy, kadr tapshylyǵy, mektepterdiń jabylýy jáne pedagog mártebesi jóninde derektermen bólisti.
— Gúlnar Temirbolatqyzy, aldymen departamenttiń negizgi mindetteri men baǵyttaryna toqtalsańyz. Qandaı qyzmet atqarasyzdar?
— Bizdiń departament — bilim salasyndaǵy biryńǵaı memlekettik saıasatty iske asyrýshy jáne baqylaýshy organ. ıAǵnı, negizgi maqsatymyz — oblystaǵy bilim berý uıymdarynyń qyzmetin retteý, bilim sapasyn baǵalaý jáne memlekettik baqylaý júrgizý arqyly halyqqa kórsetiletin bilim berý qyzmetteriniń sapasyn qamtamasyz etý.
Bizdiń jumys birneshe baǵytty qamtıdy: bilim berý sapasyn syrttaı baǵalaý, memlekettik attestattaý (balabaqsha, mektep, kolledj), profılaktıkalyq jáne jospardan tys tekserý ótkizý, lıtsenzııa berý, qujattarǵa apostıl qoıý, pedagog mártebesine qatysty normalardyń saqtalýyn baqylaý, aqparattyq-túsindirý jumystaryn júrgizý jáne resmı saıttardy jańartý.
— Bilim sapasy qalaı baǵalanady? Negizgi krıterııler qandaı?
— Bilim sapasyn baǵalaý — tek ǵımarattyń jaǵdaıyna nemese oqýlyqtyń bar-joǵyna qarap jasalmaıdy. Eń aldymen, bilim alýshylardyń oqý jetistikteri, bilim baǵdarlamalaryn meńgerý deńgeıi eskeriledi. Sonymen qatar, mekteptiń nemese balabaqshanyń bilim berý qyzmeti, oqytý-tárbıe jumysy, oqý josparlary men ádistemeleri, basqarý organdarynyń tıimdiligi sııaqty aspektiler qarastyrylady.
— Sońǵy jyldary júrgizilgen tekseristerdiń nátıjesi qandaı boldy?
— 2024 jyly biz 211 bilim berý uıymyna memlekettik attestattaý júrgizdik. Onyń ishinde — 201 mektep, 9 balabaqsha jáne 1 kolledj.
Nátıjesinde, 9 balabaqshanyń 8-i (88%) oń qorytyndy aldy. Al, 201 mekteptiń tek 40-y ǵana (19,9%) attestattaýdan sátti ótti. Qalǵan 161 mektep (80,1%) «attestattalmady» degen qorytyndy aldy. Bul — óte alańdatarlyq jaǵdaı.
Aýdandyq turǵyda qaraıtyn bolsaq, mysaly, Ýálıhanov aýdanynda attestattaýǵa qatysqan 16 mekteptiń birde-biri óte almady. Bul bilim sapasyn túbegeıli jaqsartýdy talap etedi.
Bıylǵy 1 jartyjyldyqta 38 bilim mekemesine memlekettik attestattaý júrgizildi. 11 mektep attestattaýdan sátti ótti.
— Oblystyń bilim salasyndaǵy basty problemalar qandaı?
— Birneshe mańyzdy máseleni atap ótýge bolady: mektepke deıingi uıymdarda oryn tapshylyǵy, aýyldyq jerlerde shaǵyn jınaqtalǵan mektepterdiń kóptigi, pedagog jáne mektep basshylarynyń jetispeýshiligi — SQO-da qazir zeınet jasyndaǵy 30 dırektor jumys istep júr, tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymdarynda sheberhanalardyń zamanaýı qural-jabdyqpen jetkilikti qamtylmaýy jáne stýdentterge arnalǵan jataqhana tapshylyǵy.
— Kadr jetispeýshiligi máselesi qanshalyqty ózekti?
— Búgingi tańda oblysymyzdyń bilim berý júıesinde 16 myńnan astam pedagog jumys isteıdi. Onyń ishinde jalpy bilim beretin mektepterde — 12 myńǵa jýyq muǵalim eńbek etip jatyr.
2025-2026 oqý jylynda taǵy 955 pedagogke qajettilik týyndap otyr. Bul — aldyn ala jasalǵan taldaý nátıjesi.
Eń kóp bos oryn Petropavlda — 280, Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdanda — 120, Aıyrtaý aýdanynda 96 muǵalim qajet.
Pánder boıynsha suranysty qarastyrsaq: matematıka páninen 96 muǵalim; 75 mektepke deıingi tárbıeshi; orys tili men ádebıeti páninen 67 muǵalim; 58 pedagog-psıholog; qazaq tili men ádebıeti, bastaýysh synyp, fızıka páninen 50 muǵalimnen kerek.
ıAǵnı bul pedagog kadrlarmen qamtamasyz etýde aıtarlyqtaı másele bar ekenin kórsetedi. 2024-2025 oqý jylynda oblys mektepterinde 603 zeınet jasyndaǵy muǵalim jumys istegen. Bul — kadrlyq quramnyń jańartylýyn talap etetin mańyzdy faktor.
Alaıda bizde oń úrdis te bar. Osy jyly pedagogıkalyq baǵytta 493 stýdent ýnıversıtetti bitirýi tıis. Sonymen qatar, M.Jumabaev atyndaǵy joǵary kolledjdi bıyl 432 stýdent támamdaıdy.
Barlyq túlekter mektepke ashyq konkýrstyq negizde ornalasady, shaǵyn jınaqtalǵan mektepterden basqa. Bul talap pedagogtardyń kásibı deńgeıin arttyrýǵa jáne bilim sapasyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan.
Taǵy bir mańyzdy másele — pedagogıkalyq qyzmetti alǵash nemese qaıta bastaǵan azamattar mindetti túrde pedagogterdiń biliktiligin baǵalaý rásiminen ótýi kerek. Bul — olardyń kásibı daıyndyǵyn naqtylap, oqýshy aldyndaǵy jaýapkershilikti arttyrýǵa baǵyttalǵan ádil ári obektıvti talap.
— Pedagog mártebesin arttyrý baǵytynda qandaı jumystar atqarylyp jatyr?
— Sońǵy jyldary pedagogterdiń eńbekaqysy eki esege jýyq ósti. Balabaqsha men kolledj pedagogterine de qosymsha ústemaqylar belgilendi. «Qazaqstannyń eńbek sińirgen ustazy» ataǵy taǵaıyndaldy. Bizdiń oblystan úsh pedagog osy marapatqa ıe boldy.
Muǵalimderdi marapattaý úderisi avtomattandyrylǵan — bul ashyqtyq pen ádildikti qamtamasyz etedi.
— Jeke jáne memlekettik mektepterge qoıylatyn talaptarda aıyrmashylyq bar ma?
— Joq, aıyrmashylyq joq. Memlekettik attestattaý menshik túrine qaramastan, barlyǵyna birdeı talappen bes jylda bir ret júrgiziledi. Bul — QR Kásipkerlik kodeks pen «Bilim týraly» Zań talaptaryna saı. Biliktilik talaptary, sanıtarlyq-epıdemıologııalyq, órt qaýipsizdigi, pedagogıkalyq júktemeler — barlyǵy birdeı qoldanylady.
— Sońǵy jyldary qazaq synyptary artty ma, álde azaıdy ma, sebebi nede?
— Oblysta 444 mektep bolsa, sonyń 104 qazaq tilinde, 108-i — aralas mektep. Qazaq jáne aralas tildi 212 mektepte 2 myń qazaq synyby bar. Bul kórsetkish 2022–2023 oqý jylymen salystyrǵanda 54 synypqa kemigen (2022–2023 jyly — 2054 synyp, 2023–2024 jyly — 2044 synyp). Qazaq synyptarynyń azaıýynyń negizgi sebebi — balalar sanynyń tabıǵı túrde azaıýy men oqýshylar kontıngentiniń qysqarýy.
Máselen, 2024 jyldyń 1 qańtaryna oblysta 132 873 bala bolsa, 2025 jyldyń 1 qańtarynda bul kórsetkish 126 424 balaǵa kemigen. Sáıkesinshe, mektepterdegi bilim alýshylar sany da azaıǵan: 2023–2024 oqý jylynda — 75 018 oqýshy, 2024–2025 oqý jylynda — 73 996 oqýshy.
Desek te ótken oqý jylynda 1-synypqa qabyldanǵan 6878 oqýshynyń 1901-i 27,6% ǵana qazaq tilinde oqýǵa nıet bildirdi. Qazaq ultynyń 44%-y — 32 myńnan astam bala áli de orys tilinde oqyp júr.
— Byltyr qansha mektep jabyldy, bıyl qanshasy jabylady?
— Byltyr memlekettik normatıvke sáıkes kelmeıtin 14 mektep jabyldy, olarda oqýshy sany beseýden kem boldy. Bıyl 7 mektepti jabý josparlanyp otyr.
— Jańa oqý jylyna daıyndyq qalaı júrgizilip jatyr?
— Biz jańa oqý jylyna daıyndyq aıasynda bilim berý uıymdarynyń ınfraqurylymyna, jylytý maýsymyna, qaýipsizdik júıelerine, oqýlyqtarmen qamtamasyz eilýine jáne kadrlyq máselelerge erekshe nazar aýdaryp otyrmyz. Bıyl oblysta 11 mektep kúrdeli jóndeýden ótedi. Sonymen qatar, «Jaıly mektep» jobasy aıasynda jańa mektepter salynyp jatyr. Bul bilim ordalary qazirgi zamanǵa saı, keń, qaýipsiz, barlyq qajetti ınfraqurylymy bar. Bir mektep — «Orman» shaǵyn aýdanynda iske qosyldy. Taǵy bireýi — «Bereke» aýdanynda salynyp jatyr. Bul mektepterde STEM-zerthanalar, sport zaldar, kovorkıng aımaqtar, erekshe qajettiligi bar balalarǵa arnalǵan kabınetter bar. Jobanyń árbir kezeńi — departamenttiń baqylaýynda.
Bilim salasy — kez kelgen el damýynyń negizi. Biz úshin ár balanyń sapaly bilim alýy — basty maqsat. Sol úshin júıeli jumys júrip jatyr. Biraq bul — tek bir mekemeniń emes, tutas qoǵamnyń, ata-ananyń, muǵalimniń ortaq mindeti. Sondyqtan halyqpen árdaıym baılanysta jumys isteýdi basty ustanym etip otyrmyz.
Eske sala keteıik, buǵan deıin «Aýyl mektebi — sapa alańy» respýblıkalyq jobasyna 1,5 myń mektep qosylatynyn jazǵan edik.