SQO ákimi: Teriskeıdiń basty problemasy — kógildir otynnyń joqtyǵy
PETROPAVL. KAZINFORM — Soltústik Qazaqstan — elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigine jaýapty basty aımaqtardyń biri. Óńirdiń ózekti máseleleri, sheshilýdi qajet etetin túıtkilderi de bar. Oblys ákimi Ǵaýez Nurmuhambetovpen bolǵan suhbat barysynda óńirdiń damý barysy ǵana emes, ulttyq qundylyqtarǵa degen kózqarasy jáne ómirlik ustanymy da sóz boldy.
— Ǵaýez Torsanuly, Soltústik Qazaqstan oblysynda qazirgi ýaqytta eń basty másele dep neni atar edińiz?
— Bizdiń oblys úshin árıne eń ózekti másele — gazdandyrý. Turǵyndarǵa da, kásipkerlerge de barynsha qolaıly jaǵdaı jasaý úshin óńirdi gazdandyrýdyń joldaryn izdestirip, túrli nusqalardy zerdelep jatyrmyz. Kógildir otyn óńirimizge asa qajet. Óńir halqy gazdyń kelýin kútip otyr. Eń bastysy, gazdandyrý ekonomıkanyń damýyna qýatty serpin berip, ınvestor tartýǵa jáne adamdardyń turmys jaǵdaıyna oń áser etedi.
— Qaı salalar boıynsha óńir alda keledi, qaı baǵyttarda áli de jumysty jandandyrý qajet?
— Bizdiń oblys aýyl sharýashylyǵy salasynda elimiz boıynsha kóshbasshysy óńirlerdiń biri. Memleket basshysynyń tapsyrmasyna saı Soltústik Qazaqstan elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigin qalyptastyrý jolynda úlken jumys atqaryp jatyr. Bul baǵytta múmkindik mol. Biz joǵary tehnologııany aýyl sharýashylyǵyn damytý tájirıbesimen ushtastyramyz. Osynyń arqasynda protsess pen óndiris tehnologııasy sapaly túrde jetildiriledi.
Sonymen qatar, agrarlyq-ındýstrıaldy ekonomıkaǵa júıeli túrde kóshý jalǵasady. Ol úshin ınvestorlardy tartyp, zamanaýı zaýyttar men fabrıkalar salynyp jatyr.
Oǵan qosa, ınfraqurylymdy damytý, áleýmettik salany damytý baǵytynda atqarylǵan is az emes. Mektepter men emdeý mekemelerin jóndeý, sport nysandaryn ashý josparlanǵan.
— SQO ákimi bolyp jumysqa kirisken kúnnen bastap eldi mekenderdi aralap, turǵyndarmen kezdesip júrsiz. Jeke qabyldaý ótkizesiz. Búginde halyq kóbine nege shaǵymdanady?
— Iá, siz aıtqandaı, oblys ákimi qyzmetine kirisken kúnnen bastap búkil aýdandardy aralap, halyqpen kezdestim. Óńir aqsaqaldarymen de júzdesip, aqyl-keńesin alyp, usynystaryn qaǵazǵa túrtip aldym.
Oblysta turaqty túrde azamattardy biryńǵaı qabyldaý kúnin de ótkizip turamyz, onyń aıasynda turǵyndar óz máselesimen keledi, olarǵa keńes berilip, túsindirý jumysy júrgiziledi.
Byltyr SQO ákimdigi janynan azamattardy qabyldaý ortalyǵy ashyldy. Turǵyndar munda memlekettik organdarǵa ótinish berip, basshylarǵa qabyldaýǵa jazylyp, keńes ala alady. Jańa ortalyq azamattarmen baılanystyń biryńǵaı ekojúıesin qalyptastyryp, qoǵamnyń suranysyn dálirek anyqtaıdy.
Ortalyqta júıeli túrde azamattardy jeke qabyldaımyn. Turǵyndar ártúrli saýaldarmen kelgenmen ortaq máseleler barshylyq. Ol — jol jóndeý, aýyz sýmen qamtý, áleýmettik nysandardy jańartý, jer jáne baspana máselesi. Qabyldaýda bolǵan búkil azamattyń suraqtaryn tirkep, onyń oryndalýyn qadaǵalaýǵa alamyz.
— Soltústik Qazaqstan — astyqty aımaq. Óńir dıqandary byltyr aýa raıyna baılanysty qıyndyq kórgeni belgili. Bıylǵy egis naýqanynyń ereksheligi nede?
— Byltyr óńir dıqandary úshin ońaı jyl bolǵan joq. Sharýalar oraqty da aýa raıynyń qolaısyz jaǵdaıynda júrgizdi. Soǵan qaramastan, oblys dıqandary jaqsy ónim aldy. Byltyr 6,5 mln tonna astyq jınaldy, ortasha ónimdilik — 19,7 ts/ga.
Bıylǵy kóktemgi egis jumystary bastalyp ketti. Jaqsy ónim alý úshin barlyq qajetti agrarlyq is-sharalar kesheni júrgizildi. Ýaqtyly jáne sapaly egis naýqanyn júrgizý — soltústik óńirdiń aýyl sharýashylyǵyn damytý kepili. Memleket sharýalarǵa kóktemgi jumystardy ońtaıly merzimde júrgizýge qajetti kómekti kórsetip jatyr. «Soltústik» ÁKK jáne «QazAgroQarjy» arqyly 70 mlrd teńge kóleminde erte qarjylandyrýdyń arqasynda dıqandar maýsymǵa daıyndyq jumystaryn tyńǵylyqty júrgizip, tuqym, tyńaıtqyshtar men janar-jaǵarmaı satyp alyp, tehnıkalaryn jóndedi.
Maıly daqyldardyń alqaby 85 myń gektarǵa ósip, 760 myń ga jetpek. Sharýalar 333 myń tonna mıneraldy tyńaıtqysh engizedi, bul 2024 jylmen salystyrǵanda 30% kóp. 470 myń tonna tuqym daıyndalyp, 4 myń joǵary ónimdi tehnıka men 1,5 myń zamanaýı sebý kesheni egiske shyqty. Sonymen qatar, sharýalar 87 mlrd teńgege 3 myń jańa tehnıka satyp alady. 52 myń tonna jeńildetilgen dızel otyny bólindi.
— Petropavlda kóshelerdiń jolyn jónge keltirý boıynsha aýqymdy jumys júrip jatyr. Oblys boıynsha da qolǵa alynǵan. Bıylǵa jospar qandaı?
— Bıyl óńirde jol ınfraqurylymyn jaqsartý aıasynda 1,1 myń km jol jóndeledi. Atap aıtqanda, 467 km respýblıkalyq jeli, 700 km jergilikti joldar jáne kóshe-jol jelisi, sonyń ishinde 35 eldi mekendegi 100 km ishki joldar qamtylady.
Myna mańyzdy joldarǵa jóndeý júrgiziledi: Pokrovka-Petropavl, Qaırankól-Blagoveşenka, Dáýit-Kishkenekól, Meńkeser-Razdolnoe, Gorkovskoe-Voshodskoe, Kishkenekól-Qaraterek, Smırnovo-Qııaly, Pokrovka-Ilınka, Smırnovo-Tokýshı, Povozochnoe-Baıan.
Oblys ortalyǵynda bıyl ortasha jóndeý 45 kósheni qamtıdy, onyń 42-de buryn asfalt bolmaǵan. Aldaǵy úsh jylǵa mindet — barlyq kóshege asfalt tóseý.
— Byltyr óńirde buryn-sońdy tirkelmegen sý tasqyny boldy. Apat aıtyp kelmeıdi. Úıler salynyp, ınfraqurylym qalpyna keldi. Bıyl qandaı jumystar atqarylmaq?
— 2024 jyl óńir úshin ońaı bolǵan joq: alapat sý tasqyny oblystyń damýyna eleýli áser etti. Búkil kúsh-qýat ınfraqurylymdy qalpyna keltirýge jáne zardap shekkenderge kómek kórsetýge baǵyttaldy. Nátıjesinde «Birlik» jańa shaǵynaýdany paıda bolyp, 700 jańa úı salyndy, 1394 páter satyp alyndy. Birinshi kótergish sorǵy stantsııasy men bógetter qalpyna keldi. Bıyl da tabıǵattyń tosyn minezine tótep berip, aýyldardy úlken sýdan aman alyp qaldyq.
Ótken jylǵy sý tasqynynan zardap shekken Oıqala shaǵynaýdany men Bylǵary kentinde 74 skver salý boıynsha aýqymdy jumys bastaldy. Jobaǵa barlyq aýdandar men qalalyq uıymdar qatysyp jatyr.
Birlesken kúsh-jigermen 2 myń aǵash egilip, shaǵyn arhıtektýralyq formalar, oryndyqtar, jaryqtandyrý, serýendeý aımaǵy ornatylady. Fýtzalǵa arnalǵan eki modýldyq sportzal salynyp, oıyn men sport alańdary, voleıbol jáne fýtbol alańdary paıda bolady.
— Gınnes rekordtar kitabyna enýge laıyq Qazaqstan Konstıtýtsııasy kóshesi jańa túrge enedi dep estidik.
— Iá, álemdegi eń uzyn jaıaý júrginshiler aımaǵy — Qazaqstan Konstıtýtsııasy kóshesin qaıta jańǵyrtý bastaldy. Joba úsh kezeńde júzege asady. Qazirgi ýaqytta Astana kóshesinen Parkovaıa kóshesine deıingi bólikte ınjenerlik jeliler men tas tósenishterdi aýystyrý, kógaldandyrý jáne ǵımarattardyń qasbetin biryńǵaı sáýlettik stılde árleý jumystary júrgizilip jatyr. Ortalyq kóshe barlyq jastaǵy adamdar úshin tartymdy ári zamanaýı orynǵa aınalady.
Taǵy bir mańyzdy joba — mádenı-aǵartýshylyq baǵyttaǵy «Maǵjan ortalyǵynyń» qurylýy. Ortalyqtyń janynda jańa jaıly skver salynady, ol sózsiz qala turǵyndarynyń súıikti demalys ornyna aınalady.
— Ózekti máseleniń biri — densaýlyq saqtaý júıesi. Bul baǵytta qandaı jańashylyq bar?
— Medıtsına salasyna bıyl da kóp kóńil bólemiz. Bıyl 19 medıtsınalyq mekeme kúrdeli jóndeýden ótpek, bul maqsatqa 2 mlrd tg baǵyttalady. Jańa medıtsınalyq nysandar ashylyp jatyr. Petropavlda jańa eki emhana qoldanysqa berildi. Aýdandarda 46 emdeý mekemesi salyndy. Oblystyq balalar aýrýhanasynda ońaltý ortalyǵy ashyldy.
Aýrýhanalardy jańa qondyrǵylarmen jabdyqtap jatyrmyz. Ótken jyly bul maqsatqa 5,4 mıllıard teńge bólinip, aýrýhanalarǵa joǵary sapaly ÝZI, tsıfrlyq rentgender, mammograf, salqyndatqysh tsentrıfýga, lıtotrıpter, jasandy qan aınalymy apparaty jáne basqa zamanaýı qurylǵylar jetkizildi. Mysaly, kardıologııalyq ortalyq pen kópbeıindi qalalyq aýrýhanaǵa eki zamanaýı angıograf ornatyldy, onyń kómegimen júrek-qan tamyr júıesine ota jasalatyn bolady.
2025 jyly medıtsınalyq qondyrǵylardy jańartýǵa bólinetin qarjy 1,5 ese ulǵaıyp, 7,5 mlrd teńgeni qurady, onyń ishinde 4,5 mlrd teńge qalalyq medıtsınalyq uıymdardyń enshisinde. Qalalyq jáne aýdandyq aýrýhanalar úshin MRT, KT, angıograf jáne vıdeoendoskopııalyq keshendi satyp alý josparlanǵan.
— Petropavlda tıesili 10 sotyq jerdi alý úshin kezekke turǵandar sany kóp. Keıbiriniń kezegin kútkenine 20 jylǵa jýyqtaǵan. Byltyr sý tasqynyna baılanysty osy maqsatqa bólingen jer ýchaskesine zardap shekkenderge baspana salyndy. Qazir bul máseleni sheshý joldary qarastyrylyp jatyr ma?
— Iá, bul másele de bizdiń nazarymyzda. Petropavl qalasynda jeke turǵyn úı qurylysynyń damýy aıasynda «Birlik» jáne «Ońtústik» shaǵynaýdandarynyń naqty josparlaý jobalary bekitildi. Olar boıynsha 1699 jer ýchaskesi berilmek. «Birlikte» — 726, «Ońtústikte» — 973 ýchaske.
«Birlik» aýdanynda ınjenerlik kommýnıkatsııalar tolyq daıyn. Al «Ońtústik» shaǵynaýdanynda jer ýchaskeleri ınjenerlik ınfraqurylym qurylysy aıaqtalǵannan keıin beriledi. Osynyń arqasynda qala turǵyndary bekitilgen eskızge sáıkes óz baspanasyn salyp, úı jaǵdaıyn jaqsarta almaq.
— Aýdandarda sý máselesi áli de ózekti. Bul másele bıyl sheshimin taba ma?
— Byltyr 10 myń turǵyny bar 64 aýylǵa keshendi blok-modýlder ornatyldy. Sonymen qatar 280 shaqyrym sý qubyry jelisi jańǵyrtyldy. Sý qubyry jelilerin salý jáne jańartý 5 myń adam turatyn 15 eldi mekende atqaryldy. Nátıjesinde 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha aýyl halqynyń taza aýyzsýǵa qoljetimdilik deńgeıi 97,5% jetip, 258 myń adamdy qamtydy.
Qazirgi tańda oblysta 7,4 myń turǵyny bar 88 aýylda sýmen problema bar. Bul máseleni sheshý úshin sý qubyry jelilerin tartý, toptyq sý qubyrlaryn salý jáne keshendi blok-modýlder ornatý josparlanyp otyr. Osy sharalar nátıjesinde aýyl halqynyń taza sýǵa qoljetimdiligi 100% jetkizilmek.
— SQO-ǵa ákim bolyp taǵaıyndalǵanyńyzǵa bir jarym jyldan asty. Bul az ýaqyt emes. Osy aralyqta atqarǵan jumysyńyzdy qorytyndylasańyz. Qandaı oń ózgerister bar?
— Atqarylǵan jumysty qorytyndylaýǵa áli erterek. Degenmen, osy ýaqytta júzege asqan jobalar týraly aıtyp ótsem. Mysaly, ınnovatsııalyq jylyjaı, aǵashty tereń óńdeıtin zaýyt, qurǵaq qurylys qospalary men avtoklavty gazdalǵan bloktardy shyǵaratyn jańa kásiporyn iske qosyldy. Ortalyq Azııadaǵy eń iri kásiporyn — «MasloDel» kompanııasynyń maı ekstraktsııalaý zaýyty jumysyn bastady. Atalǵan jobaǵa 34 mlrd teńge ınvestıtsııa tartylyp, 200-den astam jumys orny ashyldy. Jalpy, mundaı kásiporyndardyń paıda bolýy óńir ekonomıkasyna oń áserin tıgizedi.
Oblysta zamanaýı sút keshenderin salý jalǵasady. Byltyr josparlanǵan 19 sút fermasynyń 17-si iske qosylyp, bul qosymsha 70 myń tonna sút óndirýge múmkindik berdi. Bul jobalar óńirdiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýyna serpin berip, turǵyndardyń ómir súrý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan.
«Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda «Orman» yqshamaýdanynda jańa mektep ashyldy, dál osyndaı bilim ordasy bıyl «Berekede» esigin aıqara ashpaq. Erekshe balalarǵa arnalǵan túzetý mektep-ınternaty ashyldy. Jańadan boı kótergen «Birlik» shaǵynaýdanynda, «Berekede» jańa balabaqshalar salyndy. Eki jataqhananyń berilýi stýdentter úshin oryn jetispeýshiligi máselesin sheshti.
Bilim berý ınfraqurylymyn jańǵyrtý aıasynda 54 oqý ornyna kúrdeli jóndeý júrgizildi. Balalardy tasymaldaýdy úshin aýdandarǵa 42 mektep avtobýsy satyp alyndy.
Óńirde 1 500 shaqyrym elektr jelisi, 9 shaqyrym jylý jelisi jáne 8 shaqyrym káriz jelisi aýystyryldy. Bıyl Jumysshy kentindegi avtoótkeldiń qurylysy aıaqtalady. Petropavldaǵy JEO-2-de jańa murja salyndy, ony iske qosý bıylǵy kúzge josparlanǵan. Turǵyn úı qurylysy salasynda 330 myń sharshy metr baspana paıdalanýǵa berilip, 17 kópqabatty úı salyndy. Áleýmettik osal sanattaǵy azamattarǵa 387 páter satyp alyndy. Jalpy, óńirde shamamen 7 myń otbasy nemese 20 myń soltústikqazaqstandyqtyń turǵyn úı jaǵdaıy jaqsardy.
Memleket basshysynyń Joldaýynda berilgen tapsyrmasyn oryndaý aıasynda Petropavlda kreatıvti ındýstrııa ortalyǵy ashyldy. Sondaı-aq «Botaı» art-galereıasy, ústel tennısi ortalyǵy jáne «Bereke» shaǵynaýdanyndaǵy sport kesheni de halyqqa paıdalanýǵa berildi. Jańartylǵan «Qarasaı» stadıony ÝEFA talaptaryna saı.
— Óńirdi túletýde aldyńyzǵa qandaı jospar-mindet qoıdyńyz?
— Prezıdenttiń oblysty damytý jáne turǵyndardyń ál-aýqatyn jaqsartýǵa qatysty bergen tapsyrmalary bar. Ony oryndaý aıasynda kóp jumys atqarylmaq. Men joǵaryda aıtqandaı jylý jáne elektr jelilerin jańartý, aýyldardy damytý, bilim men densaýlyq saqtaý salasynda jańa nysandardy salý jáne jóndeýge erekshe mán beremiz.
Árıne, aýyl sharýashylyǵynda sút fermalaryn salý, egistikti ártaraptandyrý, jańa jobalardy júzege asyrýǵa kóńil bólinedi. Ónerkásip salasynda ınvestorlardy tartý boıynsha jumysqa qarqyn qosamyz.
Petropavlda jylyna 10 myń tonna ónim óndiretin qus fabrıkasy men «Evrazıan Mılk» qoıýlatylǵan sút tsehynyń qurylysy júrip jatyr. «Zenchenko ı K» kompanııasy 8 myń bas malǵa arnalǵan mega-ferma qurylysyn bastady. «Beıkerton» kompanııasy 37 mlrd teńge ınvestıtsııamen nan-toqash ónimderi zaýytyn salyp jatyr, nátıjesinde 380 turaqty jumys orny paıda bolady.
Sondaı-aq, sańyraýqulaq fermasy, kompost zaýyty, kópir jabdyqtaryn shyǵaratyn kásiporyn jáne sheteldik ınvestordyń qatysýymen OSP óndirisi josparlanǵan. «Radýga» JShS bazasynda qaldyqtardy suryptaý jáne qaıta óńdeýge arnalǵan tehnoekopark qurylady.
«ZIKSTO» zaýyty vagon qurastyrý úshin robottandyrylǵan tehnologııa engizedi. Bul maqsatta jańa óndiristik korpýs salynyp jatyr.
«Jas Órken» shaǵynaýdanynda balabaqsha qurylysy bastaldy. Petropavlda muz saraıy salynyp jatyr. Jabyq fýtbol maneji bar fýtbol akademııasy salynady.
— Jumysta qandaı máseleni basty nazarda ustaısyz?
— Jumysta men úshin basty prıntsıp — jaýapkershilik. Basqalardan da osyny talap etemin. Bastaǵan jumysty aıaǵyna deıin jetkizý men úshin asa mańyzdy.
— Kún tártibińiz jaıynda aıtyp berińizshi…
— Kún tártibi ártúrli bolady. Basshylardyń esebin tyńdaý, saraptamalyq materıaldarmen tanysý, halyqpen kezdesýler, áleýmettik jelilerdi zerdeleý jáne oblysty damytýǵa qatysty jınalystar ótkizý, aýdandardyń tynys-tirshiligimen tanysý jáne taǵy basqalar. Bunyń barlyǵy — oblysty damytý úshin jasalatyn qarbalas jumys.
— Hobbıińiz bar ma?
— Bos ýaqytym bolsa, jylqyǵa minip, jortqandy jaqsy kóremin. Qazaq halqy úshin asa kıeli janýar ǵoı. Qolymnan kelgenshe at sportyn qoldap júremin. Qostanaı oblysynda qyzmet atqarǵan kezde at sporty federatsııasynyń tóraǵasy boldym. Senatta eńbek etken kezde sporttyq baǵyttaǵy qazaqy jylqy tuqymdaryn saqtaý jáne kóbeıtý týraly zań jobasyna bastamashy boldym. Bul zańnyń arqasynda sporttyq jylqy ósirýshiler memleketten sýbsıdııa alyp, jarysqa qatysatyn qazaqtyń asyl tuqymdy jylqylaryn ósirý, baptaý jáne olardyń popýlıatsııasyn saqtaý múmkin bolady.
Esterińizge salaıyq, buǵan deıin Kazinform Aqtóbe jáne Abaı oblysy ákimderimen áńgime-dúken qurǵan edi.