Sırııa úlken oıynǵa oralady: Sanktsııalardyń alynýy eldi qalaı ózgertpek
ASTANA. KAZINFORM — 1 shildede AQSh Prezıdenti Donald Tramp Sırııaǵa salynǵan sanktsııalardy alyp tastaý týraly sheshimin jarııa etti. Bul sheshim eń aldymen uzaq jylǵa sozylǵan azamattyq soǵystan toz-tozy shyqqan Sırııa úshin zor mańyzǵa ıe. Mundaı pikirdi saıasattanýshy Sultan Ákimbekov bildirdi.
— Sırııanyń ekonomıkalyq damýy — bul Vashıngton men Parsy shyǵanaǵyndaǵy súnnıttik monarhııanyń «Avraam kelisimi» dep atalatyn aýqymdy josparynyń qajetti bóligi. Bul kelisim Tramptyń birinshi prezıdenttik laýazymy tusynda AQSh-tyń qamqorlyǵymen Izraıl men arab elderi arasyndaǵy teketiresti birlesip ekonomıkalyq damýy negizinde eńserý múmkindigi retinde qarastyryldy. Endi Tramptyń ekinshi prezıdenttigi kezinde bul ıdeıa damý úshin tyń serpin alǵany sózsiz. Jalpy ol ekonomıkalyq máselelerge de, Sırııanyń qazirgi qoldanystaǵy saıası qurylym modeline de qatysty, — dedi ol.
Saıasattanýshynyń aıtýynsha, Sırııa Parsy shyǵanaǵynan Jerorta teńizine shyǵatyn tranzıttik aýmaq retinde úlken mańyzǵa ıe. Tarıhı turǵyda da ol barlyq ýaqytta ataǵan rólin oryndap keldi. Endigi ýaqytta osynaý zor áleýetti óńirlik saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynasty damytý arqyly el ekonomıkasyn qalpyna keltirý úshin paıdalanýǵa mol áleýet týyp otyr. Munyń ústine buǵan deıin Sırııa arqyly Qatarjan Jerorta teńizine deıin qatar-túrik gaz qubyryn salý, sonymen qatar dál osy baǵytta munaı qubyry jelisin damytý jobalary bolǵan edi.
— Burynyraq Bashar Asad úkimeti munaı gaz qubyryn salý ıdeıasynan bas tartqan. Ol ózge baǵdar — Irannan Sırııa arqyly Lıvanǵa qubyr tartý ıdeıasyn qoldady. Munan bólek, 2010 jyldary Qatar men Saýd Arabııasy arasyndaǵy qarym-qatynas kúrdeli boldy. Sol ýaqytta mundaı gaz qubyry Saýd Arabııasy aýmaǵynan óte almas edi. Búginge Iran nusqasy qarastyrylmaıdy. Tipti ol ózekti bolýyn jalǵastyra berse de endigi ýaqytta atalǵan jobany júzege asyrý úshin kedergi emes. Degenmen, sońǵy 10 jylda Qatar suıytylǵan gaz tehnologııasyn damytty. Biraq, ol úshin Sırııa arqyly gaz qubyryn salý ıdeıasyna qaıta oralý taza ekonomıkalyq turǵyda bolmasa da saıası kózqaras turǵysynda tıimdi bolýy yqtımal. Óıtkeni, parsy shyǵanaǵyndaǵy súnnıttik monarhııa úshin sırııalyq bıliktiń jetistikke jetkeni mańyzdy, — dedi Sultan Ákimbekov.
Onyń paıymynsha, Parsy shyǵanaǵy men Jerorta teńizi arasyndaǵy tranzıt Sırııa ekonomıkasyn damytýdyń eń ońtaıly tásili sanalady. Sondyqtan da osy jyldyń 16 mamyrynda Sırııa bıligi BAÁ-nyń DP World port operatoryna Tartýs portyn berý memorandýmǵa qol qoıdy. Atalǵan kompanııanyń ıesi — Dýbaı ámirliginiń úkimeti. Memorandýmda portqa 800 mln dollar ınvestıtsııa salý mindettemesi qarastyrylǵan.
BUU baǵalaýyna qaraǵanda, Sırııanyń azamattyq soǵys bastalǵanǵa deıingi JІÓ deńgeıin qalpyna keltirýge 55 jyl qajet. Máselen, 2010 jyly eldiń syrtqy saýda kólemi 29 mlrd dollar, al ımport 17,5 mlrd dollar boldy. 2023 jyly saýda-sattyq kólemi 4 mlrd dollarǵa deıin quldyrady. Onyń qurylymyndaǵy ımport úlesi 3,3 mlrd dollarǵa jetip otyr. Sırııa búginde záıtún maıyn, dámdeýshiler, kókónis pen shoıyn synyqtar eksportqa shyǵarady. Demek, el álemdik saýda-sattyqtan tolyqtaı ajyrap qaldy degen sóz. Sırııa búginde eksport boıynsha álemde 176-orynda tur.
2010 jyly Sırııa jylyna 15 mln tonna munaı óndirip keldi. Janjal saldarynan Evfrat aýdanyndaǵy barlyq ken orynda «Sırııanyń demokratııalyq kúshteri» kúrdteriniń baqylaýyna ótip ketti. Degenmen, 2011 jyly kúrdterdiń baqylaýy kezinde de munaı óndirý 40 paıyzǵa quldyrady. Búginde Damask munaı men munaı ónimderin kúrdterden satyp alyp otyr. 2025 jyldyń 10 naýryzynda Sırııanyń jańa bıligi kúrd avtonomııasy ınstıtýttaryn úkimet quramymen yqpaldastyrý týraly shart jasady.
Soǵys jyldarynda Sırııadan 5-7 mln adam bosyp ketti. Taǵy 5 mln adam el ishinde kóship-qonyp júr. Al eldegi eńbekke jaramdy15,5 mln adamnyń 57 paıyzy jumyssyz.
— Mundaı jaǵdaıda Sırııa memleketine tabys, ekonomıkaǵa ınvestıtsııa, halyqqa jumys qajet. Bul mindetterdi sheshpeı sırııalyq bosqyndardyń elge oralýyna úmit artý qıyn. Sanktsııalar jaǵdaıynda jáne ınvestıtsııa bolmaǵan kezde bul tipti múmkin de emes. Sondyqtan sanktsııalardyń alynýy durys sheshim boldy. Máselen, EO 2025 jyldyń mamyr aıynyń sońynda Sırııanyń bank sektoryna salynǵan sanktsııalardy alyp tastady. AQ qarjy mınıstrligi de osy jyldyń 25 mamyrynda sanktsııalardyń basym bóligin joıdy, — dedi saıasattanýshy.
Saıasattanýshynyń pikirinshe, ekonomıka men saıasat únemi bir-birimen baılanysty bolady.
— Qalaı degende de AQSh, EO, Parsy shyǵanaǵy elderi Sırııanyń qaıta qalpyna kelýine bás tigip otyr. Al onyń birshama áleýeti bar ekendigi sózsiz. Óıtkeni, bul el tarıhı turǵyda Taıaý Shyǵysta úlken ról atqarǵan bolatyn, — dedi Sultan Ákimbekov.
Aıta ketelik Tramp AQSh-tyń Sırııaǵa qarsy sanktsııalaryn alyp tastaǵan edi.