Syr óńirinde kúrishten mol ónim alyndy
Syr dıqandary taǵy bir jaýapty maýsymdy oıdaǵydaı aıaqtady. Ala jazdaı beınetten bel jazbaǵan aýyldaǵy aǵaıyn astyqty ysyrapsyz qambaǵa quıdy. Tórt túlikti túgel órgizgen sharýalardyń da mereıi tasydy. Osy oraıda Kazinform oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń basshysy Talǵat Dúısebaevty áńgimege tartqan edi.
– Talǵat Tursynuly, bıyl oblysta egin sharýashylyǵynda qandaı jumystar atqaryldy? Jınalǵan ónim deńgeıi qalaı boldy?
– Syr óńirinde bıyl 193,4 myń gektarǵa aýyl sharýashylyǵy daqyldary egildi. Negizgi daqyl kúrishtiń kólemi – 89 myń gektar. Egis kólemi ótken jylmen salystyrǵanda 4,8 myń gektarǵa ulǵaıdy. Sondaı-aq, ártaraptandyrý baǵytynda dán júgeri 1,2, súrlem júgeri 1,4, kúnbaǵys 179 , soıa 64, qant qumaıy 195, qant qyzylshasy 5 gektarǵa egildi.
Búgingi kúni egilgen 89 myń gektar kúrish tolyqtaı jınalyp, qambaǵa 503,3 myń tonna ónim quıyldy. Orta ónim gektaryna 56,5 tsentnerden kelýde. Oblysta erte egilgen astyq tuqymdas daqyldardy jınaý jumystary tolyq aıaqtaldy. Nátıjesinde 4,3 myń gektar kúzdik bıdaıdan 7 myń, 4,4 myń gektar jazdyq bıdaıdan 3,5 myń tonna ónim alyndy. Sondaı-aq, arpa, dán júgeri, súrlem júgeri ónimi berekeli boldy jaqsy mólsherde astyq jınaldy. Oǵan qosa maıly daqyldar tolyq jınaldy. Onyń ishinde maqsarydan 4,5 myń, soıadan 112, kúnbaǵystan 205,5 tonna ónim alyndy. Búgingi kúnge oblys boıynsha barlyǵy 289,9 myń tonna jońyshqa shóbi oryldy. Mal azyǵyn daıyndaý jalǵasýda.
– Bıyl agrarlyq salaǵa qansha ınvestıtsııa salyndy? Burynǵy jyldarmen salystyrǵanda ósim baıqala ma?
– Bul jóninen ilkimdi ister bar. Atap aıtqanda, toǵyz aıdyń ishinde aýyl sharýashylyǵynda 157 030,1 mln teńgeniń ónimi óndirildi. Ol ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda birshama artyq. Osynyń nátıjesinde naqty kólem ındeksi 101,6%-dy qurady. Mundaı ońdy ózgeris ósimdik jáne mal sharýashylyqtary boıynsha baıqalyp otyr.
Aýyl sharýashylyǵy negizgi qoryna qańtar-tamyz aılarynda 4 998,1 mln. teńge ınvestıtsııa quıyldy. Ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda ol 8,3%-ǵa artqanyn aıta ketkenimiz artyq emes. Sondaı-aq, mundaı jaǵymdy jańalyq tamaq ónimderin óndirý baǵytynda da qolǵa alynyp otyr.
– Tórt túlikti túletken sharýalar jyl saıyn mal basyn arttyrýǵa kúsh salyp keledi. Osy oraıda et jáne sút óndirisinde ne jańalyq bar?
– Aımaqtyń mal sharýashylyǵy salasynda ósim qalyptasyp otyr. Tórt túlik basy turaqty ósip, óndirilgen ónim kólemi artýda. Máselen, 1 qazanǵa deıingi málimet boıynsha 424,8 myń bas iri qara, 872 myń qoı men eshki, 221,7 myń jylqy, 63,7 myń túıe jáne 124,1 myń bas qus tirkelgen. Ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda iri qara 3,4, qoı men eshki 2,8%, jylqy 8,2, túıe 3,5, qus 0,2 paıyzǵa kóbeıgen.
Jyl basynan beri 28,1 myń tonna et (tiri salmaqta), 68,5 myń tonna sút jáne 5,6 mln dana jumyrtqa óndirildi. 2022 jyldyń uqsas kezeńimen salystyrǵanda et óndirisi 2,3, sút óndirisi 1,6 paıyzǵa artty.
– Oblysta mashına-traktor parkin jańalaý jaǵdaıy qalaı? Eldegi aǵaıyn egin-terim barysynda tehnıkaǵa baılanysty qıyndyq kórip júrgen joq pa?
– Mańyzdy naýqan aldynda jergilikti dıqandar daıyndyq jumystaryn júrgizdi. Qoldaǵy 4 239 (1816 traktor, 842 kombaın, 453 jatka, 333 júk kóligi jáne 795 traktor tirkemesi) aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy tolyǵymen jóndelip, kúzgi egin jınaý jáne dala jumystaryna qatysty. Sondaı-aq, sharýashylyq qurylymdary «QazAgroQarjy» AQ arqyly 2,7 mlrd teńgege 70 aýylsharýashylyǵy tehnıkasyn satyp aldy. Onyń ishinde 20 traktor, 6 kombaın, 44 basqa da tehnıka bar. Jaýapty kezeńde dıqandar tehnıkaǵa qajetti dızel jáne basqa janarmaı túrlerimen qamtamasyz etildi.
– Oblysta aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeý baǵytynda qandaı jumystar atqaryldy?
– Bıylǵy jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń óńdeý salasynda barlyǵy 81,5 mlrd teńgeniń ónimi óndirildi. Ol 2022 jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda naqty kólem ındeksi 3,1%-ǵa artty.
Esepti kezeńde aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń óńdeý kórsetkishi ósti. Atap aıtqanda, kúrish – 104,1, óńdelgen suıyq sút jáne kilegeı – 102,2, sary maı jáne spred 116,7, irimshik jáne súzbe 118,8, ózge de sút ónimderi 124,6, shujyq 122,5, jas nemese tońazytylǵan et 113,7%-ǵa artqan.
– Keıingi jyldary oblysta aýyl sharýashylyǵy ónimderin eksportqa shyǵarý durys jolǵa qoıylyp otyrǵanyn baıqaımyz. Sol úrdis bıyl da jalǵasyn tapqan bolar...
– Bıyl 1 qyrkúıektegi málimet boıynsha, oblystan 20,1 mln dollardy quraıtyn 36,2 myń tonna aýyl sharýashylyǵy ónimderi eksportqa shyǵaryldy. Olardyń qatarynda kúrish, balyq ónimderi, kúrish qaldyǵy, qamys, kúnbaǵys tuqymy, kókónis, iri qara, tuqymdar men jemister, qyzanaq, qarbyz, qaýyn bar. Bul ónimder álemniń 21 memleketine jiberildi.
Eksportqa shyqqan ónimniń 83,4 paıyzyn kúrish quraıdy. Oǵan suranys tanytqandar qatarynda Reseı, Belarýs, Qyrǵyzstan, Ázirbaıjan, Ózbekstan, Tájikstan, Ýkraına, Túrkmenstan, Grýzııa, Mońǵolııa jáne Irak memleketteri bar. Esepti kezeńge 30 216,9 tonna kúrish eksporttaldy. Sondaı-aq, oblystan Reseı, Polsha, Lıtva, Germanııa, Frantsııa, Grýzııa, Ázerbaıjan, Avstrııa, Nıderland, Qytaı jáne Rýmynııa memleketterine balyq ónimderi shyǵarylsa, Ózbekstanǵa 102 iri qara jóneltildi. Al Germanııa, Danııa, Nıderland, Polsha jáne Frantsııaǵa 1 918,1 tonna qamys, Reseı jáne Ózbekstanǵa 210 tonna kúrish qaldyǵy jol tartty. Qytaıǵa 198 tonna kúnbaǵys tuqymy, 325,7 tonna kókónis jáne 178,5 tonna maqsary tuqymy, Reseıge 320 tonna qyzanaq, 1 436 tonna qarbyz, 115 tonna qaýyn eksporttaldy.
– Aýyl halqynyń tabysyn arttyrý baǵytynda «Aýyl amanaty» jobasyn iske asyrýda jumystar jasalýda?
– «Aýyl amanaty» jobasyn iske asyrý boıynsha oblysqa bıylǵy jylǵa 3 mlrd teńge qarjy bólindi. Joba boıynsha qarjylandyrý baǵyttary anyqtalyp, barlyq aýyldyq eldi mekenderde halyq arasynda túsindirý jumystary júrgizildi. Jalpy 5 baǵyt (óńdeý, egin, kooperatıvterdi jabdyqtaý, mal jáne basqa da baǵyttaǵy bıznes jobalar) boıynsha 600 jobaǵa kredıt berý josparlanyp, 636 jańa jumys oryndaryn ashý kózdelýde. «Baıqońyr» ÁKK» AQ-na bólingen qarajat tolyǵymen aǵymdaǵy jyldyń maýsym aıynda aýdaryldy. Búgingi tańda ákimdikterden qarjylandyrýǵa 356 jobanyń qujaty tapsyryldy. Onyń ishinde 1 026,5 mln. teńgege 130 joba maquldanyp, 52 joba boıynsha 415,2 mln. teńge nesıe berildi.
«Aýyl amanaty» jobasyn óńirdiń ereksheligine qaraı tıimdi jáne sapaly iske asyrý maqsatynda basymdyq óndiristik jobalarǵa berilýde. Bul rette, jeke qosalqy sharýashylyqtardyń yntasyn óńdeýge, onyń ishinde shaǵyn tsehtar, jylyjaı óndirisin, omarta, balyq jáne qus sharýashylyǵyn damytýǵa baǵyttalýda.
– Áńgimeńizge raqmet.
