Sibir jarasynan saq bolǵan abzal - qyzylordalyq maman

QYZYLORDA. QazAqparat – Álemde qaýipti aýrýlar qatarynda kúıdirgi derti de bar. Bul dertpen adamdar da, janýarlar da aýyrady. Ol asa qaýipti ınfektsııalyq aýrý túrine jatqyzylady. Qashan da oǵan saqtyq sharalary qajet. Qaýipsizdikke basa mán berip, sol baǵytta tıimdi áreket etken artyq emes. Odan qalaı saqtanýǵa bolady? Bul oraıda mamandar qandaı pikir aıtady? Osy maqsatta QazAqparat tilshisi Qyzylorda oblysy sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý departamentiniń basshysy Dınara Janabergenovany áńgimege tartqan edi.

- Aldymen kúıdirgi nemese sibir jarasy jóninde qysqasha anyqtama bere ketseńiz, onyń taralýyna qandaı jaǵdaılar áser etedi?

- Bul baǵytta sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý salasy tarapynan tıisti jumystar júrgiziledi. Soǵan qaramastan, mundaı jaǵdaılar kezdesip qalyp jatady. Kúıdirgi aýrýynyń qozdyrǵyshy – sibir jarasynyń taıaqshasy (Bacillus anthracis). Mıkroorganızmniń ereksheligi – topyraqta birtalaı jylǵa deıin tirshilik etý qabiletin saqtaı alatyn sporalardyń paıda bolýy. Kúıdirgi aýrýynyń kózi – iri qara, qoı, eshki, túıe, shoshqa, jylqy cekildi úı janýarlary.

Ol zaqymdalǵan teri, sırek jaǵdaıda tynys alý joldarynyń silekeıli qabyqtary men asqazan-ishek joldary arqyly juǵady. Aýrýdyń mehanızmi tinderdiń isinýi men jansyzdanýyn týdyratyn qasıetteri bar ekzotoksın qozdyrǵyshynyń paıda bolýymen baılanysty.

Endi sibir jarasynyń túrleri toqtala ketsek. Máselen, qozdyrǵysh engen jerdegi teride jazylmaıtyn jara paıda bolady. Al, ókpedegi túri aýyr pnevmonııanyń damýymen sıpattalady. Sondaı-aq, septıkalyq túrinde qozdyrǵysh qanmen búkil aǵzaǵa taralady. Sondyqtan, ol eń aýyr túri sanalady.

- Qazirgi ýaqytta bul aýrýdyń taralýy aıtarlyqtaı tómendedi. Oǵan qandaı jaǵdaılar áser etti?

- Emdeýdiń zamanaýı ádisteri osy aýrýdyń qolaısyz nátıjeciniń aıtarlyqtaı tómendeýine yqpal etedi. Sondyqtan, oǵan shaldyqqan árbir adam medıtsınalyq kómekke ýaqtyly júgingen mańyzdy.

Kúıdirgi aýrýynyń aldyn alý maqsatynda birqatar saqtyq sharalaryna nazar aýdarýymyz qajet. Atap aıtqanda, et jáne et ónimderin onyń qaýipsizdigi men sapasyna baqylaý júrgiziletin, ıaǵnı ruqsat etilgen resmı bazarlardan, dúkenderden, saýda ortalyqtarynan ǵana satyp alý qajet. Iá, et jáne et ónimderin kezdeısoq adamdardan satyp almaǵan durys.

Al, tamaq daıyndaý kezinde jáne pisirý kezinde shıki ettiń dámin tatpaý, et pen et ónimderin muqııat qaınatyp, qýyrý, mindetti túrde termııalyq óńdeýden ótkizip baryp paıdalanǵan jón. Oǵan qosa, úı janýarlaryn baǵý kezinde sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq erejelerdi saqtap, jeke qorǵanys quraldaryn paıdalaný lázim.

Al, mal baǵý, soıý, bólshekteý jáne ózge de jaǵdaılardan keıin dene qyzýynyń kóterilýi, teriniń qyzarýy, jaralardyń paıda bolýy baıqalsa, dereý jaqyn jerdegi medıtsınalyq uıymǵa dárigerlik kómekke júginý kerek. Ózin-ózi emdeýge bolmaıdy. Óıtkeni, bul aýrýdyń asqynýyna ákelýi múmkin jáne ólim qaýpin arttyrady.

Sibir jarasynyń eń tıimdi aldyn alý sharasy – jyl saıyn aýrýǵa qarsy egý júrgizý. Aýrýǵa qarsy vaktsına úı janýarlaryn ustaıtyn, et kombınattarynda, mal sharýashylyǵynda turaqty jumys isteıtin, teri-jún óńdeýge, tasymaldaýǵa, saqtaýǵa, suryptaýǵa, ıleýge qatysatyn adamdarǵa egiledi. Adam aǵzasynda sibir jarasyna tótep bere alý qasıeti egýden keıingi 12-14 kúnde paıda bolady da, 12 aıǵa jýyq saqtalady. Egilgen adamdar jumysqa 2 aptadan soń ǵana jiberiledi. Ekpeni jyl saıyn alyp otyrýy qajet. Ekpe júrgizý eń tıimdi ádis bolǵandyqtan, janýarlardyń barlyǵyn qamtýǵa tyrysqan jón.

- Al, derttiń órshýine qandaı jaǵdaılar áser etýi múmkin?

- Aıta ketsek, maldy tek aldyn ala veterınarııalyq tekserýden keıin ǵana soıý kerek. Al, úı janýarlaryna kúıdirgige qarsy profılaktıkalyq vaktsınatsııa júrgizý kerek. Ruqsat etilmegen qoqys tastaıtyn jerlerde, statsıonarlyq qolaısyz pýnktilerde mal jaıýǵa jol bermegen durys.

Aýrýdyń alǵashqy belgileri paıda bolǵan kezde dereý medıtsınalyq kómekke júginý kerek. Óıtkeni, emdeý neǵurlym erterek bastalsa, nátıjesi soǵurlym jaqsy bolady.

Aýyl sharýashylyǵymen, onyń ishinde mal sharýashylyǵymen shuǵyldanatyn, mal ustaıtyn azamattar arasynda tórt túlikke sibir jarasyna nemese basqa da juqpaly aýrýlarǵa qarsy vaktsınatsııa saldyrmaý jaǵdaıy kezdesedi. Oǵan qosa, keıde veterınarııa mamandarynyń tekserýinsiz aýyrǵan maldyń etin birneshe úıge taratyp berý oqıǵasy bolady. Onyń saldary asa qaýipti juqpaly sibir jarasynyń taralyp ketýine ákelip soqtyrýy ábden múmkin. Sondyqtan, saqtyq sharalaryna muqııat bolyńyz.

- Oblysta sibir jarasy sońǵy ret qaı ýaqytta tirkeldi? Aldyn alý baǵytynda qandaı is-sharalar qolǵa alynyp keledi?

- Ótken jyly Qyzylorda oblysynda sibir jarasy nemese oǵan kúdikti jaǵdaılar adamdar men aýyl sharýashylyǵy janýarlary arasynda tirkelgen joq. Sońǵy jaǵdaı 2008 jyly Shıeli aýdanynda bolǵan edi.

Oblysta sibir jarasy aýrýyna baılanysty 60 statsıonarlyq qolaısyz núkte jáne 68 sibir jarasy aýrýynyń topyraqtyq oshaǵy tirkelgen. Bul baǵytta aldyn alý maqsatynda tıisti zerthanalyq zertteý jumystary turaqty júrgiziledi. Oblysta kúıdirgi aýrýynyń topyraqtyq oshaqtarynyń syrtqy ortasynan 455 synama alyndy. Olar «Ulttyq saraptama ortalyǵy» Qyzylorda oblystyq fılıalynyń asa qaýipti ınfektsııalar zerthanasynda zerttelip, barlyq synamalar nátıjesi teris boldy.

- Áńgimeńizge raqmet.