Shymkentten shyǵatyn mýltfılmder «Dısneımen» deńgeıles bolady - Batyrhan Dáýrenbekov
- Batyrhan Qaldarbekuly, mýltfılm óndirisinde eń aldymen ne nársege basa mán beresiz?
- Mazmun. Árbir stsenarııdi jazǵanda qazaq mýltfılmderi arqyly balalarǵa tálim-tárbıe berý, ulttyq ıdeologııany nasıhattaý isine erekshe mán beremin. Sebebi, kıno men anımatsııa – balalar tárbıesine tikeleı áser etetin faktorlardyń biri. Bul arqyly til úıretýge de, túrli qundylyqty dáripteýge de bolady. Jalpy aıtqanda, mýltfılm – bolashaqty qalyptastyrýdyń basty ıdeologııasy.
- Máselen ...
- Burynǵy keńes zamanyndaǵy mýltfılmderdi qazirgi balalar qaramaıdy. Qoıyp berseń, teris aınalyp ketip qalady. Sondyqtan, biz eń aldymen, árbir jastaǵy balalardyń psıhıhologııasyn zertteýdi qolǵa aldyq. Soǵan saı jumys istep, ishine qyzyqty epızodtar, ázil-qaljyń qosyp otyrdyq. Osylaısha, jeńil de qyzyqty kórinister arqyly ulttyq mentalıtet pen bala tárbıesine qajetti dúnıelerdi nasıhattap jatyrmyz.
Máselen, «Qalqanqulaq» fılminde balalardy jaqsylyq jasaýǵa baýlý, «Qoshqar men tekede» baqyttyń barshasy óz shańyraǵyńda ekendigin uǵyndyrýǵa mán berdik.
Ár serıaldyń sońynda «Birligimiz myqty bolsa, bizdi eshqandaı jaý almaıdy», «Baqyt degen – óz shańyraǵymyz, óz Otanymyz eken ǵoı» degen sııaqty oı aıtylady.
Qoǵam qaıratkeri Ermek Amanshaev Germanııaǵa barǵan saparynda sondaǵy qazaqtarǵa «Qoshqar men tekeni» kórsetipti. «Baqyt degen – óz shańyraǵymyz, óz Otanymyz eken ǵoı» degen sózder qatty áser etken bolsa kerek, qandastarymyzdyń kópshiligi jylap qalypty.
«Qalqanqulaq» kınosynyń «Ár kún saıyn jaqsylyq jasa» degen ıdeıasy kúshti edi. Balalardyń sanasyna qatty áser etken joba boldy. Tipti, «jolda bóget bolyp jatqan tasty alyp tastasań da – jaqsylyq» degen oıdy balalardyń sanasyna sińire aldyq.
- Qazir bir qýantarlyǵy, telearnalarda, ınternettegi platformalarda qazaqsha mýltfılmder kóbeıe bastady. Al, anımatsııa salasynda utylyp jatqan tusymyz bar ma?
- Memleket tarapynan aýqymdy qoldaý qajet. Bizde qarjy bólýde básekelestik joq. Qazir «Qazaqfılm» kınostýdııasy men «Balapan» telearnasyna berilgen tapsyrystar negizinde ǵana jumys júrip jatyr. Al, jergilikti anımatorlarǵa qoldaý múldem joq. Egerde anımatsııaǵa bólinetin qarjy kólemi ulǵaıyp, básekelestik ortaǵa tastalar bolsa, qoǵamǵa qajetti kóptegen dúnıelerdi jasap shyǵarýǵa bolady.
- Osydan birshama ýaqyt buryn Gollıvýdtaǵy «Dısneı» kompanııasyna baryp, tájirıbe jınap keldińizder. Mamandaryńyz biliktiligin arttyryp, úırengen tásilderin qyzmet babynda qoldana aldy ma?
- Iá, búgingi deńgeıge jetý úshin kóp eńbektendik. Kóp izdendik. Gollıvýdqa bizdi Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimi bolǵan tusta Nurǵalı Áshimov jibergen-di. 10 kúnge 4 adam baryp, tájirıbemizdi shyńdap keldik. Úırengenimiz kóp. Jalpy, izdenisimizdi toqtatqan emespiz. Ár kez saıyn semınarlarǵa qatysyp, ózimizshe biliktiligimizdi shyńdap júrmiz.
Mysaly, buryn mýltfılmdegi keıipkerlerdi júnsiz jasaıtynbyz. Kóp element qosylmaıtyn. Aıý, qoı, qasqyrdyń ústi tyqyr bolatyn. Qazir jún qostyq. Mýltfılm ishindegi ormandardy shynaıy kóriniske jaqyndattyq. Burynǵy ónimderimizben qazirgilerin salystyrýǵa kelmeıdi. Qazir sapamyz jaqsardy. Reseıdegi anımatorlarmen de básekelese alatynymyzǵa senimdimin. Bizdiń komanda «Masha men medvedti» esh qıyndyqsyz jasaı alady. «Shrek» mýltfılmi birinshi shyqqan sátte tań qalǵanbyz. Qazir bizdiń jasap jatqan dúnıelerimizdiń sapasy odan da joǵary. Osylaısha, qanshama ýaqytta jasalǵan eńbektiń búginde jemisin kóre bastadyq.
«Qazaq eli» atty mýltfılmimiz Egıpette ótken saıysta 3 atalymdy jeńip aldy. 90 memleket qatysqan saıysta «Úzdik anımatsııalyq fılm», «Úzdik rejısser», «Úzdik mýzyka» nomınatsııalaryn ıelendi. Biz úshin bul – zor jetistik.
Al, «Qoshqar men teke», «Tompaq», «Qazaq eli», «Toqty men serke», «Momyn men qaraqshylar» sekildi mýltfılmderimiz balalarmen qatar, eresekterdiń de qyzyǵa qaraıtyn týyndysyna aınaldy. Áleýmettik jelilerde de kóp qaralym jınady.
- Elimizde alǵashqylardyń biri bolyp kıno men anımatsııany biriktirip, «Tompaq» fılmin túsirdińizder. Buǵan deıin tek sheteldik fılmderde kóretin dúnıe kópshilik úshin tańsyq boldy. Degenmen, fılm bitpeı qalǵandaı áser berdi. Jalpy Tompaq jalǵasyn taba ma?
- Kıno men anımatsııany biriktirý alǵashqyda qorqynysh uıalatty. «Túsire alamyz ba, joq pa?» dep kúdiktengenimiz ras. Bir jaǵynan biz úshin qyzyq kórindi. Sonymen, táýekel etip «Balapan» arnasyna usynys jasadyq. Ol kezde basshylyqta Láıla Sultanqyzy edi. «Jasaı alasyńdar ma?» dep surady. Bir bólimin kórsetip edik, tań qaldy. Sodan túsirilimdi bastap kettik. Arasynda qyzyqty oqıǵalar boldy. Nátıjesinde, «Tompaq» kórermenge jol tartty. «Balapan» arnasynyń ujymy men kórermen tarapynan jaqsy baǵa berildi. Tipti, «Tompaqty» kórý úshin sabaqtan qashatynmyn» degen baldardyń áńgimesin estigende qýanyp qalatynbyz.
Jalpy, «Tompaqty» surap jatqandar kóp. Bul – balalardyń júregine jol tapqan fılm boldy desem, artyq aıtqandyq emes. «Tompaqtyń oralýy» degen fılm jasaımyz dep oılaǵanbyz. Bul oı áli de bar. Fılmdi jalǵastyrsaq, óte kúshti bolar edi. Biraq, ázir bul jobany júzege asyra almaımyz.
- «Qoshqar men teke» mýltfılmi sońǵy kezde «Toqty men serke» dep atalyp júr. Buǵan ne sebep?
- «Qoshqar men teke» mýltfılmin «Qazaqfılmniń» tapsyrysymen jasaǵan bolatynbyz. Sondyqtan, avtorlyq sol kisilerdiń menshiginde qaldy. Al, keıin biz «Toqty men serke» mýltserıalyn túsire bastadyq. Aty ózgergenmen, keıipkerleri uqsas.
- Mýltfılm daıyn bolǵan sátte alǵash bolyp kimge kórsetesiz?
- Mýltfılmderimdi alǵash bolyp kórip, baǵasyn beretin – ózimniń balalarym. Bes ul-qyzym bar. Eń kishisi 5 synypta oqıdy. Úlkenderi joǵary synyp oqyǵanmen, bizdiń týyndylardy asyǵa kútip júredi. «Mýltfılmińiz bitti me? Qashan bitedi?» dep surap otyrady.
«Tompaqtaǵy» Jasmın de – meniń qyzym. «Balapan» arnasy balalar arasynda kastıng jarııalaǵanda basty rólge eki qyz talasty. Jasmın alǵashqyda óte almaı qaldy. Úıge kelsem jylap otyr eken. Alda áli talaı fılm túsiriletinin aıtyp, jubatyp qoıdym. Biraq, arada eki kún ótken soń, arnadan habarlasyp qateleskendikterin aıtty. Sonymen, Jasmın basty roldi alyp shyqty.
- Elimizde anımatsııa salasynda kadrlar tapshy ekeni anyq. Jalpy mamandardy qaıdan alasyz?
- Mamandy biz ózimiz daıyndaımyz. Sýretshilikti bitirgen jastardy anımatsııaǵa baǵyttap, úıretip alamyz. Tek yntasy bolsa boldy. Anımatorlar buryn sýretti qaǵazǵa salatyn bolsa, qazir planshetke salady. Ol birden kompıýterge túsedi. Bir sekýndta 24 kadr jasalady. Sondyqtan, eńbegimiz «ınemen qudyq qazǵandaı». Al, kadr azaısa, mýltfılmniń sapasy tómendeıdi.
- Qupııa bolmasa aıtyńyzshy, anımatorlar qansha jalaqy alady?
- Biz eńbekaqyny sekýndqa tóleımiz. Qoly jyldam qımyldap, sýretti kóp salatyn qyzmetker 500-600 myń teńgege deıin jalaqy alady. Bul – «Dısneıden» alyp kelgen tájirıbemiz. Sondaı-aq, bizde erkindik bar. Qyzmetkerlerdi saǵat toǵyzdan keshki altyǵa deıin keńsede ustap otyrmaımyz. Tek ózderine berilgen tapsyrmany tııanaqty oryndaýdy ǵana talap etemiz.
- Al, stsenarııdi kim jazady?
- Stsenarııdi kóbinese ózim jazamyn. Ázilder de ózimdiki. Kópshiligi ómirden alynǵan. «Qoshqar men tekeni» kórgen keıbir tanystarym «qasqyrlardy qatty kelekke etip jiberdiń» dep renjıdi. Bul – mýltfılm ǵoı. Oǵan renjýge bolmaıdy. Eger sol qasqyr arqyly balalarǵa tálim-tárbıe bere alsaq, sonyń ózi úlken jetistik emes pe?
- «Saq» kınstýdııasy aldaǵy ýaqytta balalardy qandaı jobalarmen qýantady?
- «Mýltıfrýkti» degen joba jasap jatyrmyz. Bul týyndymen reseılik naryqqa shyqsaq degen oıymyz bar. Munda bir baqtaǵy jemis-jıdekter arasyndaǵy oqıǵalar kórsetiledi. Máselen, asqabaq ata bolyp, shıe, almurt, almaǵa óziniń aqylyn aıtady. Stsenarııin qyzyqty etip jazyp jatyrmyz.
Sondaı-aq, «Qoshqar men tekege» baılanysty myqty jobamyz bar. Ekeýin mal urlaıtyndar qoldy etedi. Qorada buqa da bolady. Sodan qoshqar men teke jáne buqa úsheýi qoradan qashýdy josparlaıdy. «Pobeg ız Shoýshenka» sııaqty. Munyń da stsenarııi tolyq bitken joq. Odan bólek, úlken ekranǵa shyǵaratyn jobalarymyz bar. Biraq, ony túsirýge bizge mol qarjy kerek. Soǵan demeýshiler izdestirip jatyrmyz.
- Sizderde kıno óndirisi de damyp keledi. Qazirge deıin qansha fılm túsirdińizder?
- Iá, kınostýdııamyz usynǵan fılmder kórermen tarapynan joǵary baǵasyn aldy. Olardyń ishinde «Túrkistan júregimde», «Kóne jetigenniń syry», «Ál Farabı», «Tóle bı», «Domalaq ana» fılmderin kópshilik jyly qabyldady. Respýblıkalyq arnalardan da kórsetildi. Áleýmettik jelilerde qaralymy joǵary. Sonymen qatar, Dına Nurpeıisova týraly «Kúı qudyreti» atty fılm túsirdik. Bul da jaqyn arada kópshilik nazaryna usynylady. Odan bólek, 50-ge jýyq mýltfılmimiz bar. Qazir arnaıy áserlegishter (spetseffekty) engizýdi qolǵa alyp jatyrmyz. Kıno túsirýshiler tarapynan alǵashqy tapsyrystardy da oryndadyq.
- Sáttilik tileımiz. Áńgimeńizge rahmet.
